Διονύσης Χαριτόπουλος: «Δεν έμεινε τίποτα πια να φοβηθώ»

Το βιβλίο του Πρόβες Πολέμου (εκδόσεις ΤΟΠΟΣ) βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Ό,τι έχει εκδοθεί με την υπογραφή του (δοκίμια, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα) συζητιέται και αγκαλιάζεται από το βιβλιόφιλο κοινό. Το Άρης, ο Αρχηγός των Ατάκτων ήταν η τεκμηριωμένη βιογραφία του Άρη Βελουχιώτη. Στο Εκ Πειραιώς χαρτογραφεί την ανθρωπογεωγραφία του Πειραιά (της «πάμπτωχης, κουτοπόνηρης, λιμοκοντόρισσας, αλλά και αυθεντικής, με τσίπα», όπως έχει πει, περιοχής που γεννήθηκε), την εικοσαετία ’47-’67. Το Ο Άνεμος Κουβάρι βασίστηκε στις ερωτικές επιστολές που του έστελνε η Μαλβίνα για δύο λόγους. «Πρώτον, ήταν μεγάλη επιθυμία της να γίνει ηρωίδα ενός βιβλίου. Δεύτερον, γιατί της το υποσχέθηκα. Τους δύο τελευταίους μήνες, της έλεγα κάθε μέρα ψέματα στο νοσοκομείο. Την τάιζα μια γρανίτα φράουλα που της άρεσε πολύ, γιατί τη δρόσιζε, και της έλεγα ότι το έγραφα το βιβλίο…». Το Πρόβες Πολέμου είναι αφιερωμένο στον «Γιάννη του».

Στο νέο σας βιβλίο ο ήρωας ζει στον Έβρο του 1967, λίγες μέρες μετά το απριλιανό πραξικόπημα. Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με αυτή τη χρονική εποχή;
Το πιθανότερο γιατί υπήρχε από τότε μέσα μου και μάλλον περίμενε την ώρα για να εμφανιστεί. Συμβαίνουν τόσα πολλά στον Έβρο και στην Αθήνα δεν μαθαίνουμε τίποτα. Η Κύπρος τότε χάθηκε ουσιαστικά, το Νοέμβριο του 1967, όταν οι δικτάτορες απέσυραν κρυφά την ελληνική μεραρχία από το νησί και άνοιξαν την πόρτα στους εισβολείς. Τα καράβια που έφερναν πίσω τους στρατιώτες μας από την Κύπρο τους αποβίβαζαν σε μικρά λιμάνια της περιφέρειας, μην τους πάρει χαμπάρι ο κόσμος. Εκείνη την εποχή η πληροφόρηση ήταν απολύτως ελεγχόμενη. Όσα περιγράφονται στο βιβλίο, είτε με τους Τούρκους είτε με το βασιλικό αντικίνημα, θάφτηκαν και δεν βγήκαν στη δημοσιότητα.

Και γιατί μ’ αυτόν τον ήρωα;
Είναι ο αυτόπτης μάρτυρας. Όχι μόνο καταγράφει τα γεγονότα, αλλά συμμετέχει προσωπικά και υφίσταται τις συνέπειες. Σαν να παρακολουθείς πολεμική ταινία στην τηλεόραση και ταυτόχρονα να βλέπεις μέσα τον εαυτό σου.

Πώς θυμάστε τον Διονύση εκείνης της περιόδου; Ήσασταν κι εσείς 20 χρόνων.
Όπως θυμούνται οι μεγάλοι τα νιάτα τους. Χωρίς πολύ μυαλό, αλλά νέος. Αρκετά μοναχικός, λιγόλογος και συχνά εντελώς των άκρων. Τα νιάτα είναι ευλογία, κι ας μην έχουν οι ίδιοι οι νέοι μεγάλη επίγνωση αυτού που αξιώνονται. Γι’ αυτό έχει ειπωθεί «τα νιάτα χαραμίζονται στους νέους».

«Η ζωή δεν είναι για φόβο. Και όταν είσαι στα 20 γουστάρεις περιπέτεια» γράφετε στο Πρόβες Πολέμου. Τα βλέπατε όντως έτσι τα πράγματα;
Όταν είσαι 20άχρονος, τι να φοβηθείς; Πιάνεις τη ζωή και τη στύβεις σαν πέτρα. Αν επιβιώσεις από τα ρίσκα και τις τρέλες σου, έχεις αργότερα καιρό να φοβηθείς, να μυαλωθείς, να πεις «τι παλαβομάρες έκανα;». Στα 20 ζεις πολύ, σκέφτεσαι λίγο. Και προσωπικά χαίρομαι που έχω πολλά να θυμάμαι.

Τι αλλάζει με το πέρασμα των χρόνων;
Να σου δείξω μια φωτογραφία μου πριν από σαράντα χρόνια; Θα απαντήσεις μόνη σου. Στα 20 είναι ωραίος και ο διάολος. Αλλά ας μην το κάνουμε μελό, δεν νοσταλγώ τίποτα, μόνο χαίρομαι γι’ αυτά που έζησα και ήταν πολλά. Αυτό που αλλάζει αισθητά όταν μεγαλώνεις είναι ο χρόνος, η ταχύτητα που γίνονται και που κάνεις τα πράγματα.

Τι φοβάται περισσότερο ένας άντρας στα 65 του στην Ελλάδα του σήμερα;
Οι άνω των 60 όλου του κόσμου ένα φόβο είχαν ανέκαθεν, που τώρα δεν υφίσταται. Γι’ αυτό, αν ψήφιζαν για το Νόμπελ Χημείας, αναμφίβολα θα το έδιναν στον κύριο που εφηύρε το μπλε χαπάκι.

Ένας συγγραφέας τι φοβάται;
Αν εννοείς εμένα, δεν έμεινε πια και τίποτα να φοβηθώ.

Η εποχή ευνοεί το φόβο για την καταστροφή ή ενισχύει την ελπίδα πως «κάτι καλό θα συμβεί»;
Εξαρτάται από τις ανάγκες της ανθρωπότητας. Η ανάγκη δημιουργεί τους πολιτισμούς και η ανάγκη τούς διαλύει. Επιτάσσει τις δικές της προτεραιότητες και είναι απείρως πιο καθοριστική από ιδεολογίες, θρησκείες και άλλα, αφού και αυτές από ανάγκη προκύπτουν. Στην μπερδεμένη εποχή μας δεν μπορείς ακόμη να διακρίνεις ποια ανάγκη θα αποβεί στο μέλλον κυρίαρχη και πού θα μας οδηγήσει.

Η αγάπη μπορεί να είναι στήριγμα, ακόμα και στις μέρες μας;
Είναι το μόνο καταφύγιο των ψυχών. Χωρίς αγάπη, δεν υπάρχουμε. Ό,τι δεν αγαπάμε δεν υπάρχει. Αφανίζεται.

Αφιερώνετε το Πρόβες Πολέμου στον «Γιάννη σας».
Συνήθως δεν κάνω αφιερώσεις. Αυτή είναι εξαίρεση για το μεγάλο μου γιο, τον Γιάννη, που έχασα στα 36 του, πριν από δύο χρόνια (σ.σ. από ανακοπή καρδιάς). Είχε παρόμοια στρατιωτική εμπειρία στην κρίση των Ιμίων, όταν υπηρετούσε τη θητεία του σε μια δύναμη ταχείας αντίδρασης και μετακινήθηκαν την ίδια νύχτα στον Έβρο. Σκέφτηκα ότι η αφιέρωση ενός τέτοιου βιβλίου θα του άρεσε.

Διονύσης Χαριτόπουλος – Μαλβίνα Κάραλη. Πώς νιώθετε όταν σας συνδέουν τόσα χρόνια μετά το θάνατό της κι ενώ είχατε πάρει διαζύγιο;
Η δημοσιότητα φτιάχνει μύθους και ζευγάρια. Τη Μαλβίνα την αγάπησε πολύ ο κόσμος, τη θυμάται και φαίνεται πως εξακολουθεί να ενδιαφέρεται για τη ζωή της.

«Έχω πολλές ενοχές με τη Μαλβίνα. Έπρεπε να της έχω φερθεί καλύτερα» έχετε πει.
Είναι οι ενοχές του επιζώντος. Σκέφτεσαι πως κάτι καλύτερο θα μπορούσες να είχες κάνει στη σχέση. Και ο «μίστερ τέλειος» να υπήρξες, που εγώ δεν ήμουν, οι ενοχές θα σε τρώνε ως το δικό σου τέλος. Μάλλον πληρώνεις το τίμημα λίγων χρόνων ζωής παραπάνω.

Σας λείπει η Μαλβίνα;
Μου λείπουν όλα τα αγαπημένα πρόσωπα που έφυγαν πριν από μένα. Και δεν είναι λίγα.

Πολλές φορές κάποιοι λένε: «Αν είχε εκπομπή η Μαλβίνα τώρα, θα…». Πολλοί λείπουν, αλλά μία είναι η ουσία: Έχουν βρεθεί στην εποχή μας αντικαταστάτες για σημαντικά πρόσωπα που έχουν φύγει;
Δεν γεννιούνται κάθε μέρα Σεφέρης, Ελύτης, Χατζιδάκις, Τσιτσάνης, Τσαρούχης, Χορν. Αλλά δεν στερέψαμε σε μεγάλες προσωπικότητες, έχουμε και κάποιους σπουδαίους τωρινούς ανάμεσά μας, που, αφού τους βρίσουμε κι αυτούς, όπως τους προηγούμενους, όταν πεθάνουν θα τους βάλουμε στο εικονοστάσι μας. Εδώ, για να ακούσεις καλή κουβέντα, πρέπει να πεθάνεις.

Συχνά γίνεται λόγος για την απουσία των προσώπων των γραμμάτων απ’ τα τεκταινόμενα. Συμφωνείτε με αυτό;
Όχι. Είναι μια αδιέξοδη δημοσιογραφική απαίτηση. Δεν εκφράζονται όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο. Οι δημιουργοί μιλάνε κυρίως με το έργο τους.

Τι είναι η πολιτική για εσάς;
Μια τεχνική να ζούμε μαζί χωρίς να σφαζόμαστε. Και αποδίδει αρκετά. Τρωγόμαστε με τα λόγια. Βέβαια, τα πολιτικά κόμματα έχουν προ πολλού ξεφύγει των ορίων τους, έχουν καταλάβει χώρους που δεν τους ανήκουν, όπως της Δικαιοσύνης, του Πολιτισμού, του Στρατού κ.λπ. Δεν έχουν άδικο κάποιοι που διαμαρτύρονται για ασφυκτική κομματοκρατία στη χώρα μας. Δεν είναι δυνατόν να κρίνεις τους ανθρώπους ή την ίδια τη ζωή μας μέσα από την κομματική κλειδαρότρυπα.

Αν αποδεχόσασταν μια σχετική πρόταση, τι θα ζητούσατε να αλλάξει;
Δεν κάνω εγώ για αυτά. Δεν είμαι ομαδικός παίκτης.

Στο παρελθόν είχατε δηλώσει ΚΚΕ. Παραμένετε στον ίδιο χώρο;
Ναι, ψηφίζω ΚΚΕ κι αυτό δεν αλλάζει. Δεν θα μπορούσα να δώσω ψήφο σε ένα κόμμα που στηρίζει καταστατικά τις σύγχρονες κοινωνικές δομές ανισότητας.

«Και μετά σκοτωθήκαμε μεταξύ μας» καταλήγετε στο βιβλίο. Είναι χαρακτηριστικό της φυλής μας αυτό;
Οι διχασμοί είναι συχνοί στην ιστορία μας, αλλά δεν υπάρχει κάποια μοιραιότητα σ’ αυτό. Δεν είναι το κάρμα μας. Απλώς ήμασταν πάντα φτωχοί κι αγρίμια, δεν ήταν εύκολο να τα μοιράσουμε μεταξύ μας και αρκετές φορές στο παρελθόν ξεφύγαμε. Σκεφτείτε πως από το 1974 μέχρι σήμερα, δηλαδή 40 χρόνια, είναι η μεγαλύτερη περίοδος δημοκρατικού πολιτεύματος στη νεότερη ιστορία μας και μάλλον σε όλη την ιστορία μας. Με μόνο 40 χρόνια δημοκρατίας, τι περιμένετε; Δεν βλέπετε πόσο δύσκολη είναι η συνεννόηση ακόμα και τώρα.