«Η Βιβή είναι. Η Μελίνα όχι, τουλάχιστον ακόμα. Θα μπορούσες να πεις, όχι τόσο, και πάλι μέσα θα ήσουν. Ίσως και ακόμα πιο μέσα». Έτσι ξεκινάει το νέο μυθιστόρημα του Βαγγέλη Ραπτόπουλου με τίτλο «Λεσβία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Ένα βιβλίο που αφηγείται έναν λεσβιακό έρωτα, αλλά συγχρόνως σκιαγραφεί άκρως ρεαλιστικά την αμφιταλάντευση μίας νεαρής κοπέλας ανάμεσα στην ομοφυλοφιλία και την ετεροφυλοφιλία κατά τη διαδικασία αναζήτησης της σεξουαλικής της ταυτότητας. Ναι, αυτό το δεύτερο χαρακτηρίζει, νομίζω, πολύ πιο καίρια το βιβλίο.
«Τη Μελίνα τη χαρακτηρίζει ο μετεωρισμός ως προς τη σεξουαλική της ταυτότητα, η συναίσθηση της ρευστότητας του φύλου», μου επισημαίνει ο Βαγγέλης. «Κορίτσια και αγόρια με παρόμοια χαρακτηριστικά, αμφιφυλόφιλα, υπήρχαν πάντοτε βεβαίως. Σήμερα, όμως, και ιδίως στις νεότερες ηλικίες, αποτελούν μια αναδυόμενη τάση. Στην εποχή μας όλες και όλοι βιώνουμε τη ρευστότητα της σεξουαλικής ταυτότητας, τουλάχιστον σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές. Τα κορίτσια έγιναν πιο αρσενικά και τα αγόρια πιο θηλυκά, αποδεχόμαστε ευκολότερα την ομοφυλοφιλία, τα στερεότυπα του παρελθόντος έχουν ξεφτίσει, και γενικά αντιλαμβανόμαστε πλέον ότι το φύλο ήταν όχι μια βιολογική, όπως μας είχαν μάθει, αλλά μια κοινωνική κατασκευή».
Η ιστορία βέβαια του βιβλίου δεν διαδραματίζεται στο σήμερα, αλλά στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Κι αυτό οφείλεται στον τρίτο κεντρικό ήρωα, έναν άνδρα που βιάζει τη Μελίνα περίπου στα μέσα του βιβλίου. «Την πρώτη ύλη για να πλάσω τον μισοσαλεμένο, τοξικομανή χούλιγκαν που βιάζει την πρωταγωνίστριά μου τη δανείστηκα από ένα εγχειρίδιο ψυχιατρικής. Ο τρόπος ζωής των χούλιγκαν εντός και εκτός γηπέδου, από τα είδη των ουσιών που κάνουν χρήση, μέχρι τα ρούχα και το γούστο τους στο τραγούδι, όλο αυτό το υλικό ήταν εξαρχής τοποθετημένο στις αρχές της δεκαετίας του ’90, και πήρα την απόφαση να το αφήσω να συμπαρασύρει ολόκληρη την ιστορία μου στην εποχή του.
»Μετά μεγάλης μου λύπης, ομολογώ, επειδή πολύ θα ήθελα να γράψω για τη δική μας, ψηφιακή εποχή. Έχασα την ευκαιρία να ενσωματώσω στο γραπτό μου τα έξυπνα κινητά, τα sms, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις σέλφι και όλον τον πλούτο των συμπεριφορών που γέννησαν τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, με τα οποία έχουν πλημμυρίσει σήμερα οι ζωές μας», μου εξηγεί ο Βαγγέλης και συνεχίζει: «Με ανακούφισε ωστόσο το γεγονός ότι η αρχή όλων αυτών των συμπτωμάτων της νέας, ηλεκτρονικής εποχής τοποθετείται στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Τότε άρχισαν όλα. Εκεί είναι η Πύλη για το τώρα. Αυτό ήταν το ύστατο επιχείρημα για να πείσω τον εαυτό μου να στρωθεί και να γράψει τη “Λεσβία” ως έχει».
Αναρωτιέμαι τι σηματοδοτεί για τον ίδιο ο βιασμός της ηρωίδας του με δεδομένο ότι μόνο ψυχολογικές επιπτώσεις έχει στη Μελίνα και δεν επηρεάζει, κατά τη γνώμη μου, δραστικά την εξέλιξη της πλοκής ή τουλάχιστον, για να είμαι πιο σωστός, την τελική έκβαση της ιστορίας. «Η “Λεσβία”, όπως τη βλέπω εγώ, είναι ένα σαφέστατα πολιτικό, αιχμηρό βιβλίο, που σκοπός του, εκτός των άλλων, είναι να καταστήσει πιο ορατές τις λεσβίες και την ομοφυλοφιλία στη χώρα μας», ξεκινάει να μου απαντάει ο Βαγγέλης.
«Ωθεί το ετεροφυλόφιλο κοινό να συναισθανθεί τους ομοφυλόφιλους και την κοινωνική καταπίεση που υφίστανται, ακόμα και σήμερα, παρά την όποια πρόοδο συντελέστηκε επί του θέματος. Προκειμένου να πετύχω αυτόν τον πολιτικό στόχο, έπρεπε να πολλαπλασιάσω την αίσθηση της αλήθειας, του ρεαλισμού, του ντοκουμέντου, και προτίμησα να μη σκαρώσω κάποια πλοκή, αλλά να μιμηθώ το χρονικό. Κατά κάποιον τρόπο, άφησα τα γεγονότα να συγκρουστούν μεταξύ τους, όπως οι μπίλιες του μπιλιάρδου. Ή ίσως, όπως δυο αυτοκίνητα που τρακάρουν. Υπογραμμίζοντας την αίσθηση της τυχαιότητας, της καθημερινότητας».
«Δραματουργικά, δεν ξέρω μεγαλύτερο δάσκαλο σ’ αυτή την τεχνική από τον Τσέχοφ», συνεχίζει. «Αλλά ο ίδιος ο βιασμός είναι γραμμένος μ’ έναν τρόπο που παραπέμπει στον Πόε, στο θρίλερ, στην ιστορία τρόμου, έχει ρομαντικούς απόηχους. Ο βιαστής, το αποκτηνωμένο αρσενικό (ένας τύπος που σήμερα θα μπορούσε κάλλιστα να είναι Χρυσαυγίτης), είναι ο αντίθετος πόλος στο μικρό σύμπαν του βιβλίου μου, όπου κυριαρχεί το θηλυκό στοιχείο, επαυξημένο από την ομοφυλοφιλία. Και τελικά, το φρικτό γεγονός σπρώχνει ακόμα πιο αποφασιστικά την ηρωίδα μου στην αγκαλιά της ερωμένης της, με την οποία είχαν συνάψει ήδη σχέσεις. Ο βιασμός λειτουργεί ως ένα κλείσιμο της πόρτας προς το άλλο, το ανδρικό φύλο, και γίνεται η αφορμή για ένα θυελλώδες φούντωμα του έρωτα ανάμεσα στις δύο κοπέλες».
Επιστρέφοντας στη Μελίνα και στην αμφιταλάντευσή της ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό φύλο σκέφτομαι τι είναι αυτό που τελικά ερωτευόμαστε: το φύλο, τον άνθρωπο, τον εαυτό μας μέσα από τα μάτια του άλλου; «Όλα μαζί», παρατηρεί ο Βαγγέλης. «Αλλά και τον πατέρα μας και τη μάνα μας, και τα πρότυπα που μας έχουν δημιουργήσει η κοινωνία και οι συγκυρίες. Αυτό το απροσδιόριστο κράμα, με την απουσία μιας σταθερής συνταγής, αυτό το γλυκό και μαζί βίαιο χάος που γεννιέται και οργιάζει μέσα μας κάθε φορά που ερωτευόμαστε, συνεπαίρνοντάς μας, δεν θα αποκρυπτογραφηθεί ποτέ εντελώς, ευτυχώς. Είναι μία από τις αξεπέραστες μαγείες της ανθρώπινης ζωής, μάλλον η μεγαλύτερη απ’ όλες. Και στη “Λεσβία”, αυτή ακριβώς τη θέση προσπάθησα να αποδώσω στον έρωτα, να ζωντανέψω όλο το βάσανο αλλά και το θαύμα, την πληγή αλλά και τη δόξα της επιθυμίας. Πρόκειται για θεϊκές στιγμές στη ζωή, ιερές, ποιητικές με την υψηλότερη δυνατή έννοια. Μακάρι να το κατόρθωσα, έστω και λίγο», προσθέτει.
Οι ερωτικές σκηνές ανάμεσα στη Μελίνα και τη Βιβή στη «Λεσβία» είναι εξαιρετικά γλαφυρές και πολύ έντονες. «Βαυκαλίζομαι ότι αν μιλάμε πραγματικά για παθιασμένο έρωτα, κατά βάθος δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα φύλα: η αρχετυπική ερωτική συμπεριφορά είναι κοινή», μου λέει ο Βαγγέλης και μου επισημαίνει ότι «οι ερωτικές σκηνές παρατίθενται σκοπεύοντας στο ψυχογράφημα των ηρωίδων μέσα από τη γιορτή των σωμάτων, και όχι στην ερωτική διέγερση του αναγνωστικού κοινού, όπως κάνει η καθαρόαιμη (και αφηγηματικά βαρετή) πορνογραφία».
Παρ’ όλα αυτά μπορώ να φανταστώ αρκετούς (δυστυχώς) στην ελληνική κοινωνία που να αντιδρούν έντονα στην περιγραφή ενός ομοφυλόφιλου έρωτα. Πόσο μάλλον που ο Βαγγέλης επέλεξε συνειδητά να ονομάσει το βιβλίο του «Λεσβία». «Πρόκειται για μυθιστόρημα, για λογοτεχνία, και η επιλογή, ο προβιβασμός μιας λέξης σε τίτλο, αλλά και σε θέμα μιας ιστορίας, είναι που δημιουργούν την αίσθηση της πρόκλησης. Όμως, κατά τη γνώμη μου, έχουμε να κάνουμε με μια ωραιότατη και πολύ μελωδική λέξη, κοινή και στην καθομιλουμένη και στη λόγια ελληνική, και με διεθνή ακτινοβολία. Όσο για την πρόκληση σε κοινωνικό επίπεδο, για την προβοκάτσια απέναντι σε σκοταδιστές και νεοναζί και ρατσιστές, και όποιον άλλον βάζει στο στόχαστρό του ευάλωτες μειονότητες όπως οι ομοφυλόφιλοι, για μένα αυτή είναι η αληθινή λειτουργία της λογοτεχνίας. Η τέχνη του λόγου δεν επιδιώκει μόνο την αισθητική, αλλά και την ηθική ομορφιά. Το ανώτερο, το υψηλό, το σωστό από πνευματική σκοπιά», παρατηρεί.
Φυσικά υπήρξαν αντιδράσεις με το καλημέρα σας. Κάποιοι βιβλιοπώλες, ειδικά στη Βόρεια Ελλάδα, αρνήθηκαν να βάλουν στα καταστήματά τους το βιβλίο. «Απορώ, η λέξη “λεσβία” τους ενόχλησε; Δεν βλέπουν την κοινωνική αδικία, την ατιμωρησία, τη διαπλοκή και τις λαμογιές που ακόμα πάνε σύννεφο, τα θύματα της κρίσης γύρω μας, ή τους πρόσφυγες; Τόσο όργιο κοινωνικής δυσλειτουργίας και ανέχειας, κι αυτοί αντιδρούν για μια αθώα λέξη; Με τέτοια υποκρισία, πώς να ορθοποδήσουμε από την κρίση; Δυστυχώς, ένα κομμάτι της κοινωνίας μας αρνείται να δεχτεί ότι είμαστε πια στον 21ο αιώνα», εξανίσταται ο Βαγγέλης.
Κλείνοντας, και με αφορμή το γεγονός ότι το βιβλίο του ασχολείται με έναν ομοφυλόφιλο έρωτα, αλλά και με τη ρευστότητα των φύλων, δεν μπορώ να μην ζητήσω τις σκέψεις του σχετικά με το μακελειό στο gay club του Ορλάντο, όπου έχασαν τη ζωή τους 49 άνθρωποι και τραυματίστηκαν άλλοι τόσοι. Του επισημαίνω ότι υπήρξαν άρθρα που έκαναν λόγο για μία ολοένα εντεινόμενη ρητορική μίσους όχι μόνο από τους εξτρεμιστές ισλαμιστές, αλλά και από τον δυτικό κόσμο τον τελευταίο καιρό απέναντι σε οτιδήποτε διαφορετικό.
«Στον σύγχρονο κόσμο υπάρχουν, και αποσαφηνίζονται όλο και περισσότερο, δυο ριζικά αντίθετες τάσεις. Μια συντηρητική, σκοταδιστική, συχνά νεοφασιστική. Και μια προοδευτική, ανοιχτόμυαλη, συνήθως αριστερή. Πάρτε τις λέξεις με την ευρύτερη δυνατή σημασία τους. Παραδείγματα; Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται το Ισλαμικό Κράτος και γενικά οι τζιχαντιστές, αλλά και η ακροδεξιά που κερδίζει έδαφος στην κεντρική Ευρώπη, η Χρυσή Αυγή στα καθ’ ημάς, ο Ντόναλντ Τράμπ στις ΗΠΑ.
»Στη δεύτερη κατηγορία έχουμε την Αριστερά στον ευρωπαϊκό νότο ή τον Μπέρνι Σάντερς στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Όμως το πλέον αλάνθαστο κριτήριο για να δεις ποιος ανήκει σε ποια κατηγορία, παραμένει ίδιο μες στους αιώνες: οι μειοψηφίες», αναφέρει ο Βαγγέλης συνεχίζοντας εμφατικά: «Οι ομοφυλόφιλοι βρίσκονται σχεδόν εξορισμού στο στόχαστρο των σκοταδιστών. Εδώ το γνωστό κλισέ ισχύει απολύτως: στοχεύουν πρώτα τους ομοφυλόφιλους, και μετά θα ’ρθει κι η σειρά σου. Διάλεξε στρατόπεδο, λοιπόν, από τώρα. Το μέλλον είναι τώρα».
