Πόλεμος και χρεοκοπία

Στους δύο αιώνες ιστορίας του, το νέο ελληνικό κράτος ταυτίστηκε με τις εξελίξεις της Ευρώπης. Συμμετείχε ενεργά στην εξέλιξη του Ανατολικού Ζητήματος τον 19ο αιώνα, πήρε το μέρος των νικητών στους δύο αιματηρούς παγκόσμιους πολέμους και στον Ψυχρό Πόλεμο του 20ού, ενώ στο ενδιάμεσο βυθίστηκε σε τέσσερις εμφυλίους και έξι πτωχεύσεις (τις συνέπειες της έβδομης έχουμε την ατυχία να τη βιώνουμε εδώ και αρκετά χρόνια). Η Ελλάδα πήρε εναλλάξ τη μορφή του ένδοξου μαχητή, του Κάιν και του ζητιάνου. Και όλοι αυτοί οι ρόλοι αλληλοπλέκονται μεταξύ τους.

Αυτό μας θυμίζει ο Γιώργος Δερτιλής, ένας από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς της εποχής μας, ο οποίος αναζητά μέσα από τα μονοπάτια της ελληνικής ιστορίας τα βαθύτερα αίτια για τις διαδοχικές κρίσεις που έχει βιώσει το ελληνικό κράτος. «Αν οι Έλληνες πολίτες γνώριζαν τα σφάλματα που οδήγησαν στις έξι πρώτες πτωχεύσεις της Ιστορίας μας, θα είχαμε αποφύγει την έβδομη. Αν οι Έλληνες πολιτικοί γνώριζαν τα σφάλματα που οδήγησαν στους εμφυλίους πολέμους της Ιστορίας μας, θα είχαν αποκηρύξει τις εμφυλιοπολεμικές τους δημαγωγίες», αναφέρει ο Δερτιλής στα προλεγόμενα του (τελευταίου του, όπως αναφέρει ο ίδιος, μια και «σαράντα χρόνια στο επάγγελμα του ιστορικού και του δασκάλου είναι βαρύ φορτίο) βιβλίου του, «Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις, 1821-2016», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.

Κεντρικό ρόλο στην επιχειρηματολογία του Δερτιλή έχει ένας φαύλος κύκλος ή -όπως προτιμά ο ίδιος- μία «φαύλη σπείρα». Πιο συγκεκριμένα, εξηγεί: «Σε όλους τους πολέμους και σε όλες τις πτωχεύσεις της νεοελληνικής Ιστορίας επαναλαμβάνεται μία αλληλουχία αιτίων και αιτιατών: οι υπέρμετρες στρατιωτικές δαπάνες, η υπερχρέωση και τα ανεπαρκή φορολογικά έσοδα συνδέονται σε φαύλο κύκλο ή, ορθότερα, σε “φαύλη σπείρα”. Αυτή η δίνη στροβιλίζεται κατά κάποιον τρόπο γύρω από τον άξονα πόλεμος - πτώχευση, οδηγώντας συνήθως σε αναδιάρθρωση του χρέους υπό διεθνή δημοσιονομικό έλεγχο. Επειτα, μια δύσκολη οικονομική ανάκαμψη ενεργοποιεί αργά ή γρήγορα μια νέα αλληλουχία υπερχρέωσης και εξοπλισμών, που οδηγεί στην επόμενη πτώχευση, ή στον επόμενο πόλεμο, ή και στα δύο. [...]».

Ο ίδιος επισημαίνει ότι αυτή η σπείρα υπονοεί μία συσχέτιση ανάμεσα στους πολέμους, τις πτωχεύσεις και τις κρίσεις, κάτι το οποίο δεν σημαίνει αναγκαστικά αιτιότητα. Και συμπληρώνει: Οι πρωταρχικές ωστικές δυνάμεις που έθεσαν σε κίνηση τη σπείρα ήταν αφενός ο εθνικισμός, που ξεσήκωσε την Επανάσταση του ’21 και αφετέρου το αδελφοκτόνο σύνδρομο του Κάιν, που έφερε τον πρώτο εμφύλιο πόλεμο. Το σύνδρομο του Κάιν είναι άλλωστε κοινό στοιχείο όλων των πολέμων από καταβολής κόσμου και ο εθνικισμός κοινό στοιχείο των μοντέρνων πολέμων, από τον ίδιο αιώνα και μετά».

Η μοναδική περίπτωση πτώχευσης για την οποία δεν είχαν καμία ευθύνη οι Έλληνες συνδέεται με την επέτειο που γιορτάζουμε σήμερα. «Η έκτη πτώχευση της νεοελληνικής Ιστορίας ξεκίνησε το 1940. Ήταν η μόνη για την οποία οι Έλληνες δεν είχαν καμίαν απολύτως ευθύνη». Ωστόσο η τραγωδία μας δεν σταμάτησε εκεί. Γιατί ενώ να φροντίσουμε να ανασυγκροτήσουμε τη χώρα μετά την καταστροφική Κατοχή, χωριστήκαμε σε δύο στρατόπεδα και αρχίσαμε να πολεμάμε ο ένας τον άλλο μέχρι εσχάτων. «Ο Εμφύλιος έφερε νέες υλικές καταστροφές, χειρότερες από εκείνες της ξένης κατοχής. Η νίκη των κεντροδεξιών κυβερνήσεων είχε τεράστιο κόστος [...]. Άφησε επιπλέον μία εμφυλιοπολεμική νοοτροπία που διχάζει ακόμη και σήμερα τους Έλληνες• και που είναι ένα από τα σημαντικότερα αίτια της σημερινής κρίσης [...]».

Αυτή η νοοτροπία, λοιπόν, εξακολουθεί να δηλητηριάζει την ελληνική κοινωνία: «Η εμφυλιοπολεμική δημαγωγία οδηγεί σε δικτατορία με κουρελιασμένο μανδύα ψευδοκοινοβουλευτισμού. Βαριά η λέξη, αλλά όχι άδικη. Είναι άραγε ασήμαντες οι ανοησίες και οι ψευτιές των “εκπροσώπων του Λαού” που παρελαύνουν στις οθόνες; Είναι μήπως τυχαίοι οι ψευτοδιαξιφισμοί και οι αλληλοκατηγορίες, τα σκισμένα μνημόνια, οι ελαστικές συνειδήσεις και τα ανύπαρκτα ή ψευδή “πόθεν έσχες”; Και είναι περίεργο που οι μισοί τουλάχιστον Έλληνες έχουν υποβάλει την παραίτησή τους ως ψηφοφόροι και ως πολίτες και αφήνονται στο έλεος των φαύλων, ανικάνων, αμορφώτων και ανοήτων ανθρώπων που ψηφίζουν τους νόμους του εκάστοτε αφέντη-πρωθυπουργού;», διαπιστώνει δυσοίωνα ο ιστορικός.

Είναι, όμως, όλα σκούρα; Ίσως όχι όλα, σπεύδει να διευκρινίσει: «Υπάρχουν και οι παρενθέσεις της αισιοδοξίας που χρειαζόμαστε για να παίρνουμε κουράγιο ενάντια στην παραίτηση. Στις παρενθέσεις αυτές προσπαθώ να δείξω πότε και πώς είναι πιθανό και εφικτό να τελειώσει η κρίση. Με αισιοδοξία, λοιπόν, κλείνει το βιβλίο, και μακάρι να βγω αληθινός». Και το ίδιο ευχόμαστε και εμείς, μέσα σε ένα περιβάλλον οικονομικής δυσπραγίας, αλλά και εν δυνάμει διεθνούς αστάθειας – χορηγία ενός Προέδρου από τη γείτονα που φαίνεται ότι θέλει να ρίξει και πάλι καύσιμο στις αδηφάγες φλόγες του εθνικισμού που πιστεύαμε ότι θα μπορούσαμε να αφήσουμε πίσω.