Ένας Σουηδός στην Αθήνα της Κατοχής

Γνωρίζετε τον λόγο που «ένα τμήμα της οδού Σπευσίππου (στο Μαράσλειο) μετονομάσθηκε σε Σουηδίας και παραμένει με αυτό το όνομα μέχρι σήμερα»; Εγώ ειλικρινά το αγνοούσα μέχρι το Σάββατο το πρωί που πήρα στα χέρια μου το νέο βιβλίο του Σωτήρη Βαλντέν -του Άξελ Σωτήρη Βαλντέν όπως είναι το πλήρες όνομα του- για τη διαδρομή του πατέρα του. Ενός Σουηδού που γεννήθηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα στα παγωμένα εδάφη της Λαπωνίας για να βρει τον έρωτα και τη σύντροφο της ζωής του κάτω από τον ήλιο της Ακρόπολης. Προς Θεού -και κυρίως προς αποφυγή παρεξηγήσεων-, δεν πρόκειται για ρομάντζο. Ο ερχομός του Gottfrid Wallden -του πατέρα- και η γνωριμία του με την Άλεξ Βεζανή έγινε μέσα στην πιο μαύρη περίοδο - την περίοδο της ναζιστικής κατοχής. Ο πατέρας Wallden έρχεται στην Αθήνα με τον Σουηδικό Ερυθρό Σταυρό, μια πόλη που αγάπησε, έκανε οικογένεια και δεν την εγκατέλειψε ποτέ - εδώ έζησε μέχρι τον θάνατό του το 1967. 

Αλλά ας επιστρέψουμε τα βήματα της ιστορίας μας στην οδό Σουηδίας. «Τον Οκτώβριο ο Δήμος Αθηναίων αποφάσισε να μετονομάσει έναν δρόμο κοντά στα κεντρικά γραφεία της Επιτροπής σε οδό Σουηδίας. Ένας παρακείμενος δρόμος μετονομάστηκε σε οδό Ελβετίας. Ο Gottfrid συνόδευσε τον Sandstorm στην επίσημη τελετή». Το παραπάνω είναι ένα ελάχιστο απόσπασμα από την σελίδα 316 του βιβλίου των 464 σελίδων «Από τη Λαπωνία στην Ακρόπολη - Η ευρωπαϊκή διαδρομή ενός Σουηδού στον 20ό αιώνα», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις. 

Και γιατί ο Δήμος Αθηναίων πήρε αυτή την πρωτοβουλία; πότε έγινε η τελετή; Ποιος ήταν ο Sandstrom και γιατί δεν μακροημέρευσε η «Ελβετίας»; Ερωτήματα που αφορούν την αστική αρχαιολογία και έχουν πολλαπλό ενδιαφέρον. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο πατέρας Wallden «το 1942 έρχεται στην κατοχική Ελλάδα με την αποστολή του Ερυθρού Σταυρού και συμβάλλει ως οικονομικός υπεύθυνος στην ανθρωπιστική επιχείρηση για την αντιμετώπιση της πείνας». Πιο συγκεκριμένα, ο Wallden ήταν αντιπρόσωπος του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού σε μια σουηδοελβετική επιτροπή στην οποία οι εμπόλεμες δυνάμεις είχαν αναθέσει την αποστολή και τη διανομή της επισιτιστικής βοήθειας για την αντιμετώπιση του λιμού στη χώρα». 

Τα γραφεία της Επιτροπής ήταν στο Μαράσλειο στο Κολωνάκι και ο Sandstrom ήταν το «αφεντικό» του Wallden, επικεφαλής για μια περίοδο της Επιτροπής. Ο Emil Sandstrom -δικαστής στο επάγγελμα- έμεινε μέχρι τέλους και στη συνέχεια έγινε πρόεδρος του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού και του Διεθνούς Συνδέσμου του Ερυθρού Σταυρού. Πάντως, η τελετή μετονομασίας γίνεται τον Οκτώβριο του 1945, ενώ το όνομα Ελβετίας είχε δοθεί στην οδό Αλωπεκής, αλλά ο δρόμος αυτός ξαναπήρε το παλιό του όνομα μερικά χρόνια αργότερα. Μάλιστα, η μετονομασία των δρόμων έγινε αιτία για τριβές ανάμεσα σε Σουηδούς και Ελβετούς, τους ουδέτερους του πολέμου που είχαν στηρίξει τους Έλληνες με την προσπάθειά τους. Η μετονομασία των οδών στην Αθήνα -κοντά στο Μαράσλειο- ήταν μια ανταπόδοση, μια οφειλόμενη τιμή. 

Αλλά, ο Gottfrid Wallden (γιος σιδηροδρομικού υπαλλήλου) ήταν ένας ταξιδευτής προτού φθάσει την Ιθάκη του, που δεν ήταν άλλη από την Αθήνα. Ως τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έζησε σε διάφορα μέρη της Σουηδίας καθώς και στην Caen της Νορμανδίας, όπου πήγε για γυμνασιακές σπουδές. 

Στο κείμενο που φιλοξενείται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζω: «Στο βιβλίο αυτό, ο γιος τού Gottfrid αφηγείται τη ζωή του πατέρα του, στηριζόμενος σε πλούσια προσωπική αλληλογραφία και άλλο αρχειακό υλικό από σουηδικές κυρίως πηγές. Μέσα από αυτή την προσωπική διαδρομή ανασυντίθεται παραστατικά η ατμόσφαιρα στα διαδοχικά περιβάλλοντα όπου έζησε ο Wallden: την προπολεμική Σουηδία, τη Γαλλία των χρόνων μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την Ελλάδα της δεκαετίας του 1940. Ειδικότερα ως προς την Ελλάδα της Κατοχής και του Εμφυλίου, έχουμε μια ασυνήθιστη μαρτυρία από τη σκοπιά ενός φιλέλληνα πολίτη ουδέτερης χώρας που βαθμιαία εντάσσεται στην αθηναϊκή κοινωνία».