«Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ» του Ζαν Μισέλ Κινοντόζ

Το «Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ» του Ζαν Μισέλ Κινοντόζ αποτελεί μία σύνοψη στο έργο του μεγάλου ερευνητή και θεραπευτή Ζίγκμουντ Φρόιντ και παραθέτει -μέσα από 451 σελίδες- τις βασικές θέσεις από τις ψυχαναλυτικές του εργασίες, που συμπληρώνουν 24 τόμους, αλλά και τις προψυχαναλυτικές του μελέτες και την αλληλογραφία του που αριθμεί πάνω από 100 τόμους! Δεν πρόκειται μόνο για μια συμπερίληψη της φροϋδικής σκέψης αλλά και ένα εγχειρίδιο που αντιμετωπίζει τη μέθοδο της ψυχανάλυσης από κλινικής πλευράς ,καθώς η διδασκαλία του- παρά τις αναθεωρήσεις από τον ίδιο και από μεταγενέστερούς του – βοήθησε πολλούς ασθενείς να επιλύσουν τις ασυνείδητες συγκρούσεις τους, τις οποίες δεν κατάφεραν να λύσουν με άλλη μέθοδο.

Ο τόμος αρχίζει με ένα λεπτομερή χρονολογικό πίνακα: Από τη γέννησή του «πατέρα της ψυχανάλυσης» στις 6 Μαΐου του 1856 στο Φράιμπουργκ (σημερινή Σλοβακία), μέχρι το 1939 στις 23 Σεπτεμβρίου, έτος θανάτου στο Λονδίνο, σε ηλικία 83 ετών, με παράλληλη καταγραφή κατ΄ έτος των δημοσιεύσεών του: Από την ανακοίνωση «για την ανακάλυψη των όρχεων στο χέλι» το 1887, έως το ανατρεπτικό του έργο «Ο Άνδρας Μωυσής και ο μονοθεϊσμός» το 1938.

Η δομή του βιβλίου βοηθάει την επαγωγική προσέγγιση της θεωρίας σε συνδυασμό με την προσωπική του ζωή. Κάθε κεφάλαιο ξεκινάει με τον τίτλο του εξεταζόμενου έργου και ένα περιεκτικό εισαγωγικό σημείωμα. Ακολουθεί η βιωματική του πορεία σε σχέση με την εργασία του .Παρατίθεται το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, έπεται η εξέλιξη που είχαν οι φροϋδικές έννοιες στα κατοπινά χρόνια και η ενότητα ολοκληρώνεται με τις μεταφροϋδικές επανεξετάσεις των συμπερασμάτων του από άλλα ρεύματα σκέψης.

Ένα από τα πλέον ελκυστικά κεφάλαια είναι αυτό για το βιβλίο «Η ερμηνεία των ονείρων» (1990). Σε αυτό ο Φρόιντ φέρνει μια καινοτόμο άποψη, που αποτελεί απόδειξη ότι το όνειρο είναι μια παραγωγή του ίδιου του ονειρευμένου και δεν προέρχεται έξωθεν. Έτσι έσπασε την προαιώνια πεποίθηση ότι το όνειρο ήταν ένα ευμενές ή εχθρικό μήνυμα από θεούς ή δαίμονες. Εκείνος διατύπωσε τη θέση ότι η « η ερμηνεία των ονείρων είναι η βασιλική οδός που οδηγεί στη γνώση του ασυνείδητου της ψυχικής ζωής». Ο συγγραφέας εξηγεί ότι ο Φρόιντ ενδιαφερόταν για τα όνειρα ήδη από την παιδική του ηλικία . Σε μια επιστολή του στις 18 Ιουλίου του 1883 προς την αρραβωνιαστικιά του Μάρθα αναφέρει ένα σημειωματάριο στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις του για τα όνειρά του. Επιπλέον αντιπαραθέτει τα δικά του όνειρα με αυτά των ασθενών του. Το βιβλίο του αυτό συμπίπτει με το θάνατο του πατέρα του, γι΄αυτό ασχολήθηκε με συστηματικές έρευνες προσπαθώντας να βρει νέους δρόμους αλλά και να ξεπεράσει το πένθος του. Στο έργο αυτό, που θεωρείται το αριστούργημά του, αναλύει περίπου 200 όνειρα , εκ των οποίων τα 47 είναι δικά του. Στο παρεμφερές έργο του «Το όνειρο» (1901), επιλέγει να αναλύσει ένα όνειρο που είδε τον Οκτώβριο του 1900. Αρχίζει με μια γυναίκα η οποία κάθεται δίπλα του και βάζει με οικειότητα το χέρι της στο γόνατο του και εκείνος απομακρύνει το χέρι της ενώ του εξομολογείται ότι έχει ωραία μάτια. Ο Φρόιντ όταν ξυπνά μένει έκπληκτος, διότι το πρόσωπό αυτό έχει να το δει πολύ καιρό. Οι φράσεις που του έρχονται στο μυαλό είναι «ταμπλ ντ΄οτ… οφειλή χρημάτων … το κάνω για τα όμορφά σας μάτια… είχα δωρεάν…». Ξεκινώντας από πολλά διάσπαρτα κομμάτια ο Φρόυντ δίνει τις συσχετίσεις που κάνει ανάμεσα σε εικόνες, σκέψεις και αναμνήσεις.

Ένα άλλο ενδιαφέρον κεφάλαιο αφορά το βιβλίο «Πέραν της αρχής της ηδονής» (1920). Στις σελίδες του υποστηρίζει ότι η ψυχική λειτουργία το ατόμου κυβερνάται από μια πιο στοιχειώδη σύγκρουση από την αρχή της ευχαρίστησης: Τη θεμελιώδη σύγκρουση μεταξύ μιας ενόρμησης ζωής και μιας ενόρμησης θανάτου. Το έργο αυτό το έγραψε επηρεασμένος από τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο με τις στερήσεις της καθημερινής ζωής, τον θάνατο πανταχού παρόντα και το θάνατο της εγκύου κόρης του Σοφίας από ισπανική γρίπη. Μάλιστα, είχε φθάσει στο σημείο να πιστεύει ότι εκείνος θα πέθαινε το 1918 ή το 1919 στηριζόμενος σε μια προκατάληψη της επανάληψης του αριθμού 62 σε διαφορετικές περιόδους. Βέβαια, η θεωρία της δυαδικότητας ζωής και θανάτου παραμένει ακόμη και σήμερα ένα από τα αμφιλεγόμενα ζητήματα του έργου του.

Ο αναγνώστης του βιβλίου μπορεί να απολαύσει τον Φρόυντ επιλέγοντας αυτοτελείς ενότητες, μη μένοντας στην αυστηρή χρονολογική εξέλιξη, αφού η έκταση του παρατιθέμενου έργου του είναι εκπληκτική: Οι ψυχονευρώσεις άμυνας, η σεξουαλικότητα των νευρώσεων, η ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής, το ευφυολόγημα και η σχέση του με το ασυνείδητο, η παράνοια, τα τοτέμ και τα ταμπού, ο ναρκισσισμός, η ψυχογένεση της γυναικείας ομοφυλοφιλίας, η ψυχολογία των μαζών και το εγώ, το σύμπτωμα και το άγχος, ο πολιτισμός ως πηγή δυσφορίας.

«Είναι επίκαιρη η ανάγνωση των Φροϋδικών έργων»; ρωτάει ο συγγραφέας - διδάκτωρ της Ελβετικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, ιδιώτης ψυχίατρος στη Γενεύη. Και απαντάει: «Στο τέλος αυτού του έργου, ο αναγνώστης θα έχει καταλάβει ότι ο Φρόιντ μας άφησε μια κληρονομιά με τεράστιες δυνατότητες εξέλιξης…».