Η ιστορία πίσω από το χρυσό δαχτυλίδι του Θησέα

«Διάλογο» με το κοινό του έχει ξεκινήσει το τελευταίο διάστημα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, μέσα από δράσεις που το καθιστούν εξωστρεφές και ζωντανό. Η πιο πρόσφατη είναι το «Αθέατο Μουσείο», που εγκαινιάστηκε πρόσφατα και αφορά τη δίμηνη έκθεση ευρημάτων τα οποία έχουν δει το ημίφως των αποθηκών του, όπου φιλοξενούνται χιλιάδες αρχαία έργα. Ένα από αυτά είναι το δαχτυλίδι του Θησέα, όπως ονομάστηκε το σφραγιστικό χρυσό μυκηναϊκό δαχτυλίδι, που από τα μέσα Ιανουαρίου κοσμεί ειδική προθήκη στην αίθουσα του Βωμού, το μοναδικό ίσως αντικείμενο, που θα έχει την τύχη να μην επιστρέψει στη σκοτεινή, αλλά ασφαλή αθέατη θέση του. Η τεράστια αρχαιολογική αξία του και οι μεγάλες προσπάθειες απόκτησής του δεν το επιτρέπουν.

«Το 2004 ήρθε μπροστά στα μάτια μας αυτό το χρυσό δαχτυλίδι, τυλιγμένο σε κάτι που δεν περίμενε κανείς να φέρει ένα τέτοιο αντικείμενο, από μια κυρία η οποία εστάλη στην προϊστορική συλλογή του Μουσείου από τη διεύθυνση Ιδιωτικών Συλλογών του ΥΠΠΟ στην οποία απευθύνθηκε. Όταν το είδαμε αντιληφθήκαμε ότι πρόκειται για ένα αντικείμενο που έχει βαθιά αρχαιότητα και πολύ μεγάλη σημασία. Μας είπε ότι το είχε στην κατοχή του ο μακαρίτης πεθερός της, ο οποίος τη δεκαετία του 1950 το είδε να γυαλίζει μπροστά του στην περιοχή των Αναφιώτικων, πάνω στα χώματα που είχαν πεταχτεί χωρίς φροντίδα από τον βράχο της Ακρόπολης κατά τις εργασίες επέκτασης του παλιού Μουσείου. Σύμφωνα με τα δεδομένα, όντως τη δεκαετία αυτή γίνονταν εργασίες και πετάγονταν χώματα στα Αναφιώτικα τα οποία ήταν υπό απαλλοτρίωση. Κάτι γυάλισε λοιπόν σε έναν άνθρωπο, που είπε ότι αυτό δεν πρέπει να χαθεί ξανά. Το πήρε, το φύλαξε, σε ένα σκοτεινό συρτάρι και μετά τον θάνατό του η απόγονός του είπε ότι αυτό κάτι πρέπει να γίνει. Είχε πληροφορηθεί ότι τέτοια αντικείμενα δεν πρέπει να μένουν σε ένα συρτάρι».

Η γνωριμία του κοινού με τις ιστορίες πίσω από τις αθέατες πτυχές ενός μουσείου ξεκίνησε, χτες Κυριακή 8/2, με τον αρχαιολόγο του ΕΑΜ, Κωνσταντίνο Πασχαλίδη να μιλάει για το παρελθόν, τις αρχαιολογικές ερμηνείες, αλλά και τις μυθοπλασίες που συχνά ντύνουν με τον πιο γοητευτικό τρόπο τα αντικείμενα. Όπως οι αθηναϊκοί μύθοι που συνδέουν τον Θησέα με την καθυπόταξη του Μινώταυρου και του πατέρα του Μίνωα, αλλά και με το δαχτυλίδι που πέταξε ο τελευταίος στη θάλασσα για να το βγάλει ο βασιλιάς-συνοικιστής της πόλης με τη βοήθεια του Ποσειδώνα, επαληθεύοντας έτσι τη θεϊκή καταγωγή του. Μια μυθοπλασία που μαγεύει, αν και η αρχαιολογική ερμηνεία ενδιαφέρεται για άλλα στοιχεία, όχι λιγότερο συναρπαστικά. «Η σφενδόνη, όπως λέγεται η κύρια επιφάνεια του δαχτυλιδιού, παρουσιάζει μια σύνθεση που αρχαιολογικά ονομάζουμε το άλμα πάνω από τον ταύρο ή ταυροκαθάψια. Ήταν ένα θέμα όχι σύνηθες για τους Μυκηναίους, που το φέρουν σε τοιχογραφίες και σφραγιδόλιθους, αλλά σπάνια. Συνήθως έχουν λιοντάρια, άγρια θηρία, μυθικά θέματα ή θρησκευτικές παραστάσεις. Για να αποτελέσει αντικείμενο παραγγελίας (σσ. όπως υποδεικνύει η τεχνοτροπική ανάλυση του θέματός του), σημαίνει ότι ο ηγεμόνας αυτός είχε μια προτίμηση που παραπέμπει σε μινωικό πρότυπο. Στους προγενέστερους δηλαδή ηγεμόνες. Κι εκεί τελειώνει η αρχαιολογική ερμηνεία», αναφέρει ο αρχαιολόγος.

Οι πληροφορίες όμως που μπορούν να συναχθούν δεν σταματούν εκεί. Όπως το γεγονός ότι ο κρίκος του δαχτυλιδιού είναι χτυπημένος. «Θα πρέπει να έχει χτυπηθεί από τον τελευταίο άνθρωπο που το φορούσε στα χέρια του. Τα περισσότερα χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια δεν βρίσκονται σε ανάκτορα, αλλά σε τάφους. Ήταν προσωπικά αντικείμενα και πιθανολογούμε ότι δεν άλλαζαν χέρια, αλλά κατέληγαν μαζί τους στους τάφους. Στις περιπτώσεις που αυτά έμειναν εκτός τάφου είναι τα κειμήλια. Ενδεχομένως, το δαχτυλίδι του Θησέα, αν όντως προέρχεται από τον Βράχο, να ήταν κρυμμένο σε έναν μικρό μυκηναϊκό θησαυρό. Και για να συμπληρώσετε την εικόνα, στο Μουσείο της Ακρόπολης βρίσκεται ο λεγόμενος Μυκηναϊκός θησαυρός της Ακρόπολης, μια απόκρυψη δηλαδή χάλκινων αντικειμένων από το μυκηναϊκό στρώμα της που κάποιος έκρυψε σε στιγμή κινδύνου», αφηγήθηκε.

Και όπως είναι φυσικό, η παρουσίαση του αθέατου ευρήματος δεν σταματά στο ίδιο. Η μυκηναϊκή συλλογή του Μουσείου, δίπλα από την αίθουσα του Βωμού, έχει να επιδείξει πολλά και μοναδικά εκθέματα, όπως η συλλογή των χρυσών σφραγιστικών δαχτυλιδιών, η δεύτερη μεγαλύτερη μετά από εκείνη του Αρχαιολογικού Μουσείου του Ηρακλείου, τα χρυσά και άλλα ευρήματα από τα ανακτορικά κέντρα της Πελοποννήσου (Μυκήνες, Τίρυνθα, Βαφειό κλπ.), καθώς και από την Μυκηναϊκή Αττική. Εκεί άλλη μια έκπληξη περίμενε τους «συνομιλητές» του Μουσείου.

Αφορά την αποκάλυψη το 1930 στην οδό Αγλαύρου στο Κουκάκι ενός μυκηναϊκού τάφου -του πρώτου που βρέθηκε στην πόλη των Αθηνών- γεμάτου ευρήματα, τα οποία δυστυχώς χάθηκαν. Εκτός από κάποια που παρέδωσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ένας άνθρωπος, ανώνυμος: Οκτώ ρόδακες χρυσού οι οποίοι ήταν ραμμένοι σε ένα φόρεμα, πολλές χρυσές χάντρες διαφορετικών σχημάτων (όσες επέζησαν από πολλά περιδέραια), ένας σφραγιδόλιθος, ένα δαχτυλίδι και τέσσερα χάλκινα αντικείμενα καλλωπισμού (καθρέπτης, τσιμπιδάκια, μαχαιράκι, ξυραφάκι). «Γνωρίζουμε ότι τέτοιου είδους κτερισμάτων αφορούν γυναικείες ταφές. Αυτό που ελεύθερα θα λέγαμε πριγκίπισσες. Δεν θα μάθουμε ποτέ ποια ήταν αυτή η γυναίκα, μόνο ότι έζησε γύρω στο 1500 π. Χ. και γνώριζε τον άνθρωπο που φορούσε το δαχτυλίδι του Θησέα, γιατί χρονολογείται την ίδια εποχή.

Δηλαδή, έχουμε ένα σκηνικό δυο ανθρώπων που μπορεί να συναντιούνταν, αλλά δεν θα μάθουμε ποτέ τη σχέση που είχαν μεταξύ τους», κατέληξε ο αρχαιολόγος. Οι «συνομιλίες» του Μουσείου θα συνεχιστούν στις 15 Φεβρουαρίου (ημέρα Κυριακή) και στις 20 και 27 Φεβρουαρίου (ημέρα Παρασκευή) ώρα 11.00, ενώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται στα μέσα Μαρτίου η παρουσίαση του δεύτερου εκθέματος από το «Αθέατο Μουσείο»: η σαρκοφάγος μιας ιερής γάτας από τις αποθήκες της αιγυπτιακής συλλογής.