Πραξικόπημα με τα δάνεια - Τι θα γίνει με τα «κόκκινα»

Το φθινόπωρο θα ξεκινήσει η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και γενικότερα των ελληνικών περιουσιακών στοιχείων που έχει γνωρίσει ποτέ η χώρα. Σε μαζική κλίμακα εταιρείες, ακίνητα κάθε είδους και μετοχές που σήμερα είναι ενεχυριασμένα στις τράπεζες θα οδηγηθούν με συνοπτικές διαδικασίες σε αναδιάταξη, αλλάζοντας στις περισσότερες περιπτώσεις ιδιοκτησία.


Οι αλλαγές στις διοικήσεις των τραπεζών που ήδη έχουν ξεκινήσει και θα ολοκληρωθούν μέχρι τον Σεπτέμβριο είναι το πρώτο βήμα για να περάσει και η ιδιωτική οικονομία στον έλεγχο των δανειστών. Οι θεσμοί κρίνουν ότι έφτασε η ώρα να αφαιρεθούν όλοι οι «κόμποι» που δημιούργησε στην οικονομική δραστηριότητα η πτώση του ΑΕΠ κατά 25%. Με εξαίρεση ορισμένους παραδοσιακούς βιομηχάνους και κάποιες καλοκουρδισμένες κερδοφόρες εταιρείες με χαμηλό δανεισμό, όλοι οι άλλοι επιχειρηματίες θα επανακριθούν στη διάρκεια του δύσκολου χειμώνα που έρχεται. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για όσους από το 50% των Ελλήνων που έχουν δανειστεί από τις τράπεζες δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους.




Η Ντανιέλ Νουί, επικεφαλής του SSM, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον αφελληνισμό των ελληνικών τραπεζών

Τα κλειδιά για τον απόλυτο έλεγχο της ελληνικής οικονομίας τα παρέδωσε η κυβέρνηση στις 12-13 Ιουλίου 2015, όταν η περήφανη διαπραγμάτευση  ολοκληρώθηκε στην περίφημη Σύνοδο Κορυφής που διήρκεσε 17 ώρες και οδήγησε στο τρίτο μνημόνιο. Εχοντας αντιμετωπίσει την αλλοπρόσαλλη τακτική του Γιάνη Βαρουφάκη τότε υπουργού Οικονομικών και της κυβέρνησης, η ηγεσία της Ε.Ε. τήρησε την ευρωπαϊκή παράδοση να προσφέρει στον ηττημένο ταπεινωτικές συμφωνίες. Το σύνολο της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου πέρασε -ως εγγύηση- στον έλεγχο ενός Υπερταμείου που η κυβέρνηση ακόμη καθυστερεί τη συγκρότησή του, φοβούμενη το πολιτικό κόστος, όταν γίνει ευρέως γνωστό ότι η Ελλάδα απλώς συμμετέχει στη διοίκηση.
Κατ’ αναλογία το ίδιο συνέβη και με τις τράπεζες. Σε ένα ήδη στενό πλαίσιο λόγω της τραπεζικής ενοποίησης, είτε από άγνοια, είτε από κόπωση, είτε από μη κατανόηση του εύρους των επιπτώσεων, είτε από συνδυασμό όλων των παραπάνω, η κυβέρνηση συναίνεσε στην παράδοση του ελέγχου των τραπεζών. Οι όροι που αποδέχτηκε ήταν βαρείς και προκλητικοί σε εξευτελιστικό σημείο.  Συναίνεσε να τοποθετηθούν στις τράπεζες σε καίριες διοικητικές θέσεις στελέχη που δεν θα έχουν καμία σχέση με την ελληνική τραπεζική αγορά την τελευταία δεκαετία!

Οι δανειστές δεν επέβαλαν ευθέως τον όρο να μην είναι Ελληνες, αλλά εμμέσως με την απαγόρευση εμπλοκής με τις ελληνικές τράπεζες την τελευταία δεκαετία το κατέστησαν αδύνατον, αφού ταυτόχρονα πρέπει οι υποψήφιοι να έχουν και εμπειρία. Οι πραγματικές προθέσεις όμως δεν κρύβονται. Με την επιστολή που πήραν αυτή την εβδομάδα από τον SSM, τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό, οι τράπεζες ενημερώθηκαν ότι η πλειοψηφία της Nomination Committee (η επιτροπή που εγκρίνει όλες τις υποψηφιότητες για το Δ.Σ. και τις ανώτερες θέσεις) πρέπει να είναι ξένοι. Μάλιστα για να μη μείνει καμία αμφιβολία, ο SSM διευκρίνισε ότι ο εκπρόσωπος του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας χρεώνεται στην ελληνική πλευρά.

Ο γόρδιος δεσμός των κόκκινων δανείων

Δεν υπάρχει αμφιβολία, όσο οδυνηρό και να είναι, ότι τα κόκκινα εταιρικά δάνεια πρέπει άμεσα να αντιμετωπιστούν. Στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό πλήττοντας τις υγιείς εταιρείες, απορροφούν ρευστότητα από την αγορά, υποσκάπτουν τα κεφάλαια των τραπεζών. Είναι ένας γόρδιος δεσμός που πρέπει οπωσδήποτε να λυθεί για να επανεκκινήσει η οικονομία και να υπάρξει ένας ενάρετος οικονομικός κύκλος. Με τις αλλαγές στις διοικήσεις των τραπεζών και στην ηγεσία του ΤΧΣ, οι δανειστές επιδιώκουν να αφαιρέσουν από την ελληνική πλευρά τη δυνατότητα των αποφάσεων για το ενεργητικό των 300 δισ. ευρώ, δηλαδή τα περιουσιακά στοιχεία των ελληνικών τραπεζών. Και το κάνουν για τρεις πολύ συγκεκριμένους λόγους:

■ Ο πρώτος είναι ότι η Ελλάδα είναι πλέον μια πολύ ακριβή επένδυση για την Ε.Ε. ώστε να αφεθεί στην τύχη της. Τον Μάρτιο του 2010 με το πρώτο μνημόνιο η χώρα πήρε 110 δισ. (80 δισ. από κράτη και 30 δισ. από το ΔΝΤ). Τον Φεβρουάριο του 2012 με το PSI πήρε 93,5 δισ. με τέσσερις διαφορετικές  συμβάσεις από τον EFSF. Τον Μάρτιο του 2012 με το δεύτερο μνημόνιο υπογράψαμε για άλλα 109,1 δισ. (μόνο τα 61,7 δισ. από αυτά ήταν καθαρός νέος δανεισμός). Τον Ιούλιο 2015 με το τρίτο μνημόνιο υπογράψαμε για 85,5 δισ., εκ των οποίων τα 29 ήταν χρήματα που είχαμε εξασφαλίσει από το δεύτερο μνημόνιο αλλά δεν τα είχαμε εισπράξει. Οι θεσμοί δεν μπορούν να δεχτούν ότι κεφάλαια άνω των 300 δισ. ευρώ δόθηκαν μεν στη χώρα, αλλά αυτή δεν άλλαξε και παραμένει σαν τη μύγα μες στο ευρωπαϊκό γάλα.

■ Ο δεύτερος λόγος είναι ότι στην Ευρωζώνη υπάρχει τεράστια πίεση για την αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΝPLs), καθώς το ύψος τους φτάνει τα 900 δισ. ευρώ. Από αυτά τα 367 δισ. είναι στις ιταλικές τράπεζες, περίπου 110 δισ. στις ελληνικές, ενώ σημαντικό μερίδιο έχουν οι πορτογαλικές, καθώς και τράπεζες άλλων χωρών. Ειδικά για την Ελλάδα της οικονομικής κρίσης η κατάσταση είναι εξαιρετικά πιεστική. Οι εκτιμήσεις ότι φέτος τα κόκκινα εταιρικά δάνεια θα άρχιζαν φθίνουσα πορεία αποδεικνύονται ουτοπικές, αφού η οικονομία παραμένει σε τροχιά ύφεσης. Ταυτόχρονα, μεγάλο μέρος των κεφαλαίων που έχουν οι ελληνικές τράπεζες είναι  λογιστικό, χάρη στον αναβαλλόμενο φόρο (DTC) του οποίου τη χρήση θέλει να περιορίσει η ΕΚΤ. Το καλοκαίρι του 2017 έρχεται νέος κύκλος stress tests για το εγχώριο τραπεζικό σύστημα και είναι έντονος ο φόβος ότι με τις σημερινές συνθήκες  μπορεί κάποια ελληνική τράπεζα να αντιμετωπίσει πρόβλημα. Ενα τέτοιο ενδεχόμενο θα πυροδοτούσε υποχρεωτικές συγχωνεύσεις και γενικότερα δυσάρεστες εξελίξεις.

■ Ο τρίτος λόγος είναι ότι τα κόκκινα δάνεια μπορεί να εξελιχθούν σε εξαιρετικά αποδοτική επένδυση αν γυρίσει η οικονομία και μάλιστα σε μια περίοδο που οι αγορές είναι στα ύψη. Αξίζει να σημειωθεί  ότι η πλειονότητα όσων ενδιαφέρθηκαν για τα κόκκινα δάνεια των ελληνικών τραπεζών είναι κυρίως hedge funds και όχι παραδοσιακοί θεσμικοί επενδυτές.

Οπου λαλούν πολλά κοκόρια...

Η κυβέρνηση πιθανότατα δεν είχε καταλάβει τον κλοιό στις τράπεζες όταν υπέγραφε με το τρίτο μνημόνιο. Το συνειδητοποίησε με την ψυχρολουσία που δέχτηκε από τον SSM, όταν στη Φρανκφούρτη απέρριψαν το πρόσωπο που είχαν επιλέξει στην Αθήνα για τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου της Εθνικής Τράπεζας. Η προσγείωση στη δυσάρεστη πραγματικότητα έγινε με τις δηλώσεις περί παράλληλου τραπεζικού συστήματος που προκάλεσαν ανατριχίλα σε Βρυξέλλες και Φρανκφούρτη. Τα κέντρα αποφάσεων για τις εξελίξεις στις τράπεζες είναι διαφορετικά και ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενα. Ο SSM έχει τον τελικό λόγο, ενώ η συνεργασία του με τους θεσμούς δεν είναι πάντοτε αρμονική, καθώς στον Μηχανισμό θεωρούν ότι οι δεύτεροι πήραν αποφάσεις για τις τράπεζες που περιόρισαν τον ζωτικό τους χώρο.
Η κυβέρνηση, από την άλλη πλευρά, έχει τις δικές της φιλοδοξίες και θέλει να προωθήσει πρόσωπα επιλογής της. Το πρόβλημα είναι ότι στον χώρο του ΣΥΡΙΖΑ δεν υπάρχουν τραπεζίτες με τα προσόντα που απαιτεί ο SSM.

Επιπλέον, κάθε θέση που εκκενώνεται πρέπει να προκηρυχθεί και συνεπώς χρειάζονται ειδικοί χειρισμοί και δύσκολες ισορροπίες για την επιλογή των κατάλληλων προσώπων, με τον τελευταίο λόγο να  ανήκει πάντα στον SSM. Πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τοποθέτηση στην Τράπεζα Αττικής νέας προέδρου η οποία πολιτευόταν με τη Δράση, το κόμμα που ίδρυσε ο Στέφανος Μάνος.
Ταυτόχρονα, ο βαθμός παρέμβασης είναι διαφορετικός από τράπεζα σε τράπεζα, καθώς το καθεστώς είναι διαφορετικό για όσες από αυτές το ποσοστό του Δημοσίου υποχώρησε κάτω από το 15% στην τελευταία ανακεφαλαιοποίηση (Alpha και Eurobank).

Με βάση το συμπληρωματικό μνημόνιο που υπέγραψε η Ελλάδα στις 21 Ιουνίου, οι τράπεζες μέχρι το τέλος Ιουλίου πρέπει να έχουν διαμορφώσει τα νέα Δ.Σ. αντικαθιστώντας τα μέλη που δεν πέρασαν την αξιολόγηση. Ο SSM και η ΤτΕ θα εκφράσουν τις απόψεις τους και εφόσον δεν είναι ικανοποιημένοι θα πρέπει να γίνουν οι νέες αλλαγές που θα υποδειχθούν έως το τέλος Σεπτεμβρίου. Προφανώς, το συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα δεν μπορεί να τηρηθεί στο σκέλος του Ιουλίου. Οι πρώτες αλλαγές θα έχουν ολοκληρωθεί ως τα τέλη Αυγούστου, ενώ ως τέλος Σεπτεμβρίου θα έχουν γίνει όλες οι διοικητικές αλλαγές.

Από τα Δ.Σ. φεύγουν επιχειρηματίες όπως η Μαρία Παπαδοπούλου, ο Ευτύχης Βασιλάκης, ο Βασίλης Φουρλής και άλλοι, οι οποίοι αντικαθίστανται από σημαντικές, μικρότερου βεληνεκούς προσωπικότητες. Επειδή έχει επιβληθεί πλαφόν στις αμοιβές των τραπεζιτών, τα μέλη των Δ.Σ. δεν μπορούν να πάρουν περισσότερα από 50.000 ευρώ μεικτά, δηλαδή 25.000 καθαρή αμοιβή τον χρόνο. Στελέχη υψηλού επιπέδου θεωρούν μικρές τέτοιες αμοιβές, οπότε το πιθανότερο είναι ότι στα Δ.Σ. θα στοιβαχτούν απόμαχοι που αναζητούν ελαστική απασχόληση σε μια ηλιόλουστη χώρα.

Γενικότερα η καχυποψία έναντι των ελληνικών τραπεζών είναι στα ύψη από την πλευρά  των δανειστών. Τον περασμένο Δεκέμβριο η Fairfax,  βασικός μέτοχος της Εurobank, αγόρασε αντί 316 εκατ. τη θυγατρική ασφαλιστική εταιρεία του ομίλου, τη Eurolife, μια εταιρεία με εξασφαλισμένα έσοδα, εργασίες και δεκάδες εκατομμύρια στο ταμείο της. Ανάλογη συναλλαγή σε άλλη συστημική τράπεζα που δεν ελέγχεται από ξένους θα αντιμετωπιζόταν ως ελληνικό σκάνδαλο και αποτέλεσμα διαπλοκής του εγχώριου κατεστημένου.

Το νομικό οπλοστάσιο

Οι ελληνικές τράπεζες ήδη αντιμετωπίζουν περιπτώσεις κόκκινων δανείων, στον βαθμό που το επιτρέπει το νομικό πλαίσιο. Οι πιο γνωστές είναι αυτές των ιχθυοτροφείων Δίας, Σελόντα, Νηρέας τα δάνεια των οποίων κεφαλαιοποίησαν οι τράπεζες παίρνοντας τον έλεγχο και τώρα έχουν αναλάβει οι Lazard, PwC και Alvarez την πώλησή τους. Μια άλλη περίπτωση ήταν αυτή των σούπερ μάρκετ Βερόπουλος που πέρασαν στον όμιλο Παντελιάδη, ενώ αυτή την περίοδο υπάρχει μεγάλη κινητικότητα για τη Euromedica και άλλες εταιρείες. Ωστόσο, λόγω του νομικού πλαισίου όλες αυτές οι ενέργειες είναι χρονοβόρες με πολλές  δικαστικές εμπλοκές.  Ο προγραμματισμός είναι τον Σεπτέμβριο να είναι έτοιμο για ψήφιση ένα ευέλικτο νομικό πλαίσιο που θα επιτρέψει στις τράπεζες  το γρήγορο ξεκαθάρισμα των κόκκινων δανείων. Συγκεκριμένα, θα θεσμοθετηθεί η δυνατότητα των τραπεζών να διαγράφουν με τεκμηριωμένο τρόπο μέρος του δανείου στο πλαίσιο σχεδίου αναδιάρθρωσης χωρίς οι υπεύθυνοι της τράπεζας να διαπράττουν ποινικό αδίκημα. Επίσης, θα ενισχυθεί το πλαίσιο του άρθρου 106γ του Πτωχευτικού Κώδικα ώστε οι τράπεζες να μπορούν να μετατρέπουν σε μετοχές τα δάνεια χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του βασικού μετόχου της εταιρείας. Δηλαδή με αυτοματοποιημένες διαδικασίες οι εταιρείες θα περνούν στον έλεγχο των τραπεζών, θα κουρεύονται οι οφειλές τους και θα πωλούνται σε νέους επενδυτές. 

Το νομοσχέδιο ήδη συντάσσεται, αλλά, όπως αναφέρουν έγκυροι νομικοί που έχουν εικόνα του περιεχομένου του, είναι πρακτικά αδύνατον να είναι έτοιμο τον Σεπτέμβριο. Οι ίδιες πηγές κάνουν λόγο για σύνθετα νομικά προβλήματα που ανακύπτουν από τις συγκεκριμένες διατάξεις και χρειάζονται χρόνο για να αντιμετωπιστούν σωστά και να οδηγήσουν σε έναν λειτουργικό νόμο. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν συνταγματικά κωλύματα, όπως και ότι ορισμένες διατάξεις αντίκεινται στο ευρωπαϊκό εταιρικό δίκαιο.

Τι σημαίνει πώληση δανείων

Οι τράπεζες φτιάχνουν πακέτα κόκκινων δανείων τα οποία προσφέρουν στην αγορά. Τα πακέτα μπορεί να περιλαμβάνουν και πράσινα δάνεια, με τη διαφορά ότι ο αγοραστής του πακέτου δεν μπορεί να αλλάξει για τον ενήμερο δανειολήπτη τους όρους του δανείου, εκτός κι αν υπάρχει ήδη τέτοια πρόβλεψη στη δανειακή σύμβαση (π.χ. κυμαινόμενο επιτόκιο). Τα πράσινα δάνεια εντάσσονται στα πακέτα ώστε να είναι πιο ελκυστικά για τους αγοραστές, καθώς θα έχουν σταθερά έσοδα. Το μείγμα του πακέτου είναι ζυγισμένο κατάλληλα. Για παράδειγμα, αν πρόκειται για στεγαστικά δάνεια, η τράπεζα παντρεύει εξοχικά και ακριβές κατοικίες με δυάρια και τριάρια διαμερίσματα. Αν είναι μικρομεσαίες εταιρείες, εντάσσονται ομοειδείς περιπτώσεις ώστε ο αγοραστής να μπορεί να δημιουργήσει συνεργίες.

Αν το πακέτο των δανείων έχει ονομαστική αξία 1 δισ. μπορεί να αγοραστεί, για παράδειγμα, στα 400 εκατ. ευρώ. Ο αγοραστής αναλαμβάνει τη διαχείριση των δανείων με στόχο να ανακτήσει περισσότερα χρήματα από τα 400 εκατ. και το κόστος διαχείρισης που αναλαμβάνει. Οι κόκκινοι δανειολήπτες του πακέτου είναι στο αποκλειστικό έλεος του αγοραστή των δανείων.

Στην Ιρλανδία για τα κόκκινα δάνεια έθεσαν διά νόμου εισοδηματικά κριτήρια. Ορίστηκε ως βάση  το 20% του εισοδήματος ενός νοικοκυριού. Αν ο κόκκινος δανειολήπτης συναινέσει στην ετήσια καταβολή του 20% του εισοδήματός του, τότε ο αγοραστής του δανείου ήταν υποχρεωμένος να αποδεχτεί τον συγκεκριμένο τρόπο εξόφλησης. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κανένας απολύτως κανόνας και απομένει να διαπιστώσουμε αν με την ολοκλήρωση του νομοθετικού πλαισίου για τα κόκκινα δάνεια θα υπάρξει κυβερνητική πρωτοβουλία για κάποιου είδους ρύθμιση.

Ο διαχειριστής του κόκκινου δανείου συνήθως προτείνει στον δανειολήπτη να αρχίσει και πάλι να  πληρώνει δόσεις ή να δώσει ένα εφάπαξ ποσό, ανάλογα με τις οικονομικές του δυνατότητες και το είδος του δανείου. Οι νέοι κάτοχοι των δανείων,  επειδή έχουν μικρότερο κόστος -στο παραπάνω παράδειγμα ένα δάνειο 200.000 ευρώ για τον αγοραστή έχει τιμή κτήσης 80.000 ευρώ-, μπορούν ευκολότερα να κουρέψουν μέρος τους. 

Λόγω της έλλειψης κάποιου αντικειμενικού συστήματος, τα προβλήματα για τον δανειολήπτη ξεκινούν αν οι εγγυήσεις που συνοδεύουν το κόκκινο δάνειο έχουν για τον νέο κάτοχο άλλη αξία. Αν, π.χ., κρίνει ότι μπορεί να πουλήσει το ακίνητο στην αγορά σε υψηλότερη τιμή ή δημιουργεί υπεραξίες συγχωνεύοντας τρεις ομοειδείς εταιρείες, τότε μπορεί να αρνηθεί κάθε προσφορά του δανειολήπτη. Οι αποφάσεις για τα κόκκινα δάνεια λαμβάνονται εν λευκώ από τον αγοραστή των δανείων.