Στον αέρα η προστασία της πρώτης κατοικίας

Στον αέρα βρίσκεται η πρωτοβουλία για την προστασία της πρώτης κατοικίας για χρέη προς το Δημόσιο, την οποία κάτω από την αφόρητη πίεση της κοινωνικής αναταραχής η κυβέρνηση έσπευσε να προαναγγείλει ότι προωθεί νομοθετικά. Η κυβερνητική πρωτοβουλία φαίνεται ότι έπεσε στο τραπέζι εξυπηρετώντας περισσότερο επικοινωνιακές ανάγκες, η τύχη της όμως είναι αβέβαιη, καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες, οι θεσμοί δεν έχουν ενημερωθεί ακόμη για τα κυβερνητικά σχέδια. 

Εν όψει της διαπραγμάτευσης για τη δεύτερη αξιολόγηση που ξεκινά την Τρίτη, αλλά προφανώς και του συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ που είναι σε εξέλιξη, οι θεσμοί τηρούν πολιτική χαμηλών τόνων περιμένοντας να πληροφορηθούν για τις κυβερνητικές προθέσεις από τα επίσημα κανάλια επικοινωνίας. Οι δανειστές πάγια παρουσιάζουν μεγάλη δυσανεξία τόσο για μονομερείς όσο και για οριζόντιες ενέργειες. Θεωρούν ότι η προώθηση νομοθετικής ρύθμισης που επηρεάζει τα δημόσια έσοδα είναι ένα σημαντικό θέμα, το οποίο θα πρέπει οπωσδήποτε να τεθεί υπόψη τους και να συζητηθεί με την ελληνική πλευρά. 

Η κυβέρνηση, διαπιστώνοντας την κλιμάκωση της κοινωνικής αντίδρασης για τους πλειστηριασμούς κατοικιών, σε συνδυασμό με το συνέδριο του κόμματος και το φάντασμα των εξώσεων στην Ισπανία, φαίνεται ότι ανέσυρε από το χρονοντούλαπο το μέτρο της προστασίας από τους πλειστηριασμούς για χρέη προς το Δημόσιο και το ανακοίνωσε χωρίς να κάνει καμία προεργασία. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί ότι η ίδια εξαγγελία είχε γίνει και πάλι από τον ΣΥΡΙΖΑ στις 16 Δεκεμβρίου 2015. Τότε το υπουργείο Οικονομικών σε Δελτίο Τύπου που εξέδωσε με θέμα «Προστασία πρώτης κατοικίας από χρέη προς το Δημόσιο», αφού επιχαίρει για «την πολιτική βούληση της κυβέρνησης επί του συγκεκριμένου ζητήματος, που αποτυπώθηκε ξεκάθαρα στη νομοθεσία που αφορά τα κόκκινα δάνεια προς τις τράπεζες και ψηφίστηκε την Τρίτη 15/12/2015 από την ελληνική Βουλή», ανακοίνωνε ότι «το ίδιο θεσμικό πλαίσιο θα ισχύσει (με νομοθετική ρύθμιση που θα κατατεθεί άμεσα) για τα χρέη προς το Δημόσιο ώστε να προστατευτεί η πρώτη κατοικία».

Δέκα μήνες μετά, οι πλειστηριασμοί κατοικιών για χρέη προς το Δημόσιο πολλαπλασιάζονται μαζί με τις κοινωνικές αντιδράσεις και έτσι η κυβέρνηση θυμήθηκε την παλιά της εξαγγελία, την οποία ανακοίνωσε και πάλι, χωρίς όμως να έχει θέσει, προς το παρόν τουλάχιστον, επίσημα στους θεσμούς το αίτημα επέκτασης του νόμου Κατσέλη και για τα χρέη προς το Δημόσιο. Μάλιστα όπως ανέφεραν καλά ενημερωμένες πηγές, ουδέποτε στο διάστημα που μεσολάβησε και στις κατά καιρούς διαπραγματεύσεις το θέμα συζητήθηκε στο «Hilton» με τους θεσμούς. 
Στο υπουργείο Οικονομικών υποστηρίζουν ότι δεν είναι τόσο μεγάλες οι διαφορές με αυτά που ισχύουν σήμερα για να χρειάζονται παζάρια με τo κουαρτέτο. Η πλευρά των δανειστών, όμως, δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει το θέμα με την ίδια άνεση. Σύμφωνα με πληροφορίες, αν από την ελληνική κυβέρνηση υπάρξει οποιουδήποτε είδους μονομερής ενέργεια, αυτή θα πρέπει να ανακληθεί, καθώς τέτοιες παρεμβάσεις πρέπει βάσει του μνημονίου να έχουν την αποδοχή και τη συναίνεση των θεσμών. Ταυτόχρονα, οι ίδιες πηγές υπογραμμίζουν ότι οι θεσμοί διαφωνούν με οριζόντιες προστατευτικές ρυθμίσεις και γενικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες για πάγωμα των πλειστηριασμών. Κατανοούν ότι ορισμένες φορές γίνονται ακραίες εφαρμογές του μέτρου των πλειστηριασμών, αλλά ένα τέτοιο μέτρο, λένε, πρέπει να διασφαλίζει ότι το κράτος θα εισπράττει τα οφειλόμενα. Χρειάζονται, προσθέτουν, διευκρινίσεις και εξασφαλίσεις οι οποίες θα αποτυπώνονται στην κατάλληλη φόρμουλα και υπενθυμίζουν ότι υπάρχουν εργαλεία (12 και 24 δόσεις) με τα οποία όποιος χρωστά μπορεί να αποφύγει τους πλειστηριασμούς εφόσον κινηθεί εγκαίρως και επιδείξει ενδιαφέρον για την οφειλή που τον βαρύνει. 

Οπως αναφέρουν πηγές που έχουν γνώση των διεργασιών, πιθανότατα η κυβερνητική ανακοίνωση για την προστασία της πρώτης κατοικίας έγινε βιαστικά και πρόχειρα κάτω από καθεστώς πολιτικής και κοινωνικής πίεσης με έντονα χαρακτηριστικά εσωτερικής κατανάλωσης, σε μια ευαίσθητη πολιτικά περίοδο λόγω και του κρίσιμου για τις κυβερνητικές ισορροπίες συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ. Ταυτόχρονα οι ίδιες πηγές εκτιμούν ότι δύσκολα η κυβέρνηση θα διακινδύνευε ρήξη με τους θεσμούς σε μια συγκυρία που επιδιώκει να κλείσει το συντομότερο δυνατό τη δεύτερη αξιολόγηση, ενώ παράλληλα ζητά την ένταξη των ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. 

Εγκυρη ευρωπαϊκή διπλωματική πηγή, με γνώση των συζητήσεων για το χρέος, αναφέρει ότι η διαπραγμάτευση αφορά εκτός από την αξιολόγηση και την παραχώρηση ενός πρώτου οδικού χάρτη για το χρέος, ο οποίος μπορεί να είναι άνευ ουσιαστικού αντικρίσματος, καθώς η Γερμανία δεν θα δεσμευτεί για τίποτα, αλλά η κυβέρνηση θα επιδιώξει να τον παρουσιάσει ως ένα πρώτο βήμα επίλυσης του προβλήματος. «Ο συνδυασμός αξιολόγησης και οδικού χάρτη για το χρέος δεν επιτρέπει λεονταρισμούς σε άλλα θέματα», αναφέρει η ίδια ευρωπαϊκή πηγή. 

Η αγωνία της Τετάρτης

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το κοινωνικό πρόβλημα των πλειστηριασμών αναμένεται να μείνει σε εκκρεμότητα με σοβαρές συνέπειες για την κοινωνία και τις εκατοντάδες χιλιάδες κόκκινους οφειλέτες προς το Δημόσιο. Πρώτα από όλα, η ρύθμιση έτσι όπως προωθείται φαίνεται πως ακόμα κι αν εξασφαλίσει τη συγκατάθεση του κουαρτέτου, δεν θα ανακουφίσει τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα και σύντομα πολλοί συμπολίτες μας θα βρεθούν ξανά σε αδιέξοδο με κίνδυνο να χάσουν την πρώτη κατοικία τους. Η επιχειρηματολογία ότι μόλις το 10% των οφειλετών θα μείνει εκτός της νέας ρύθμισης δεν ευσταθεί, κι αυτό διότι με βάση τις πρώτες εκτιμήσεις χιλιάδες θα είναι οι πλειστηριασμοί που ούτως ή άλλως θα προκύψουν. Μάλιστα, παρά τις υποσχέσεις, κανονικά την προσεχή Τετάρτη θα πρέπει να εξελιχθούν εκπλειστηριάσεις κατοικιών καθώς δεν έχει υπάρξει μετάβαση στο νέο πλαίσιο προστασίας που τάζει η κυβέρνηση, εκτός κι αν πάλι οι συμβολαιογράφοι αποφασίσουν να μπλοκάρουν τις διαδικασίες. 
Η όποια παρεμπόδιση των πλειστηριασμών, λοιπόν, θα είναι προσωρινή και για τεχνικούς λόγους και όχι αποτέλεσμα νομικής βάσης, καθώς η κυβέρνηση έχει δώσει μια υπόσχεση ίδιας βαρύτητας με αυτήν του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ για την ελάφρυνση και το πάγωμα των οφειλών των ελεύθερων επαγγελματιών στον ΟΑΕΕ, που επίσης έχει μπλοκαριστεί από τους θεσμούς εδώ και έναν μήνα. 

Επίσης, σημαντικά αναμένεται να είναι και τα εμπόδια που θα προκύψουν σε επίπεδο γραφειοκρατίας ώστε να «περπατήσει» η ρύθμιση που η κυβέρνηση εξήγγειλε βεβιασμένα και δίχως σχέδιο. Συγκεκριμένα, οι τράπεζες έχουν εντοπίσει την ύπαρξη ενός σοβαρού νομικού κενού. Δηλαδή εάν υπάρξει πλειστηριασμός για χρέη προς το Δημόσιο ή προς ιδιώτες, η τράπεζα είναι υποχρεωμένη να παραστεί και να διεκδικήσει τις οφειλές της, επειδή διαφορετικά κινδυνεύει να κατηγορηθεί για απιστία. 

Εβαλαν το κουαρτέτο στο παιχνίδι 

Το χειρότερο όλων, πάντως, είναι ότι η κυβερνητική απρονοησία είναι αυτή που οδήγησε τα πράγματα σε αδιέξοδο και πυροδοτεί την κοινωνική έκρηξη για τους πλειστηριασμούς, που ολοένα περισσότερο θυμίζουν την κατάσταση στην Ισπανία. Οντως, όπως τόνισε ο πρωθυπουργός, και τα προηγούμενα χρόνια εκτελούνταν πλειστηριασμοί για οφειλές προς το Δημόσιο. Ουδέποτε όμως υπήρξαν κατασχέσεις για χρέη τόσο μικρά, όπως 500, 600 ή 700 ευρώ, που αγγίζουν το όριο της κοινωνικής πρόκλησης, ενώ οι πλειστηριασμοί για το 2016 αγγίζουν τους 3.000 ανά μήνα. Το Δημόσιο ανέκαθεν έβαζε προτεραιότητες και κριτήρια, επιλέγοντας εθιμικά να μην εκπλειστηριάζει άμεσα κατοικίες για τόσο μικρές οφειλές.
Η κατάσταση προφανώς, λόγω έλλειψης εμπειρίας στη δημόσια διοίκηση και αναποτελεσματικότητας, ξέφυγε αυτή τη φορά από τα χέρια της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝ.ΕΛ., με αποτέλεσμα κάτι που επιλυόταν με ένα απλό τηλεφώνημα προς τους προϊσταμένους των ΔΟΥ τώρα να χρειάζεται νομοθετική πρωτοβουλία αλλά και προέγκριση από το κουαρτέτο. Δηλαδή λόγω της έντασης που προκλήθηκε από την αδυναμία αποσόβησης αυτών των ακραίων φαινομένων εκ μέρους των υπουργείων Οικονομίας και Δικαιοσύνης, η κατάσταση πήρε ανεξέλεγκτη τροπή και εξελίχθηκε σε ένα νέο προαπαιτούμενο που πρέπει να συζητηθεί με το κουαρτέτο.

Ενας παράλληλος μύθος είναι επίσης η συμμετοχή των δήμων στους πλειστηριασμούς. Ολες οι οφειλές βεβαιώνονται στις ΔΟΥ και όχι στους δήμους, άρα πρόκειται αμιγώς για φορολογικό ζήτημα και όχι για θέμα που άπτεται της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως επιχειρήθηκε να φανεί. Η ανάδειξη μάλιστα του ζητήματος οφείλεται σε ένα ακόμα γεγονός. Για να εκπληρωθεί ο στόχος είσπραξης ληξιπρόθεσμων οφειλών ύψους 2 δισ. ευρώ το 2016, οι εντολές πλειστηριασμών και κατασχέσεων έτρεξαν με γρηγορότερους ρυθμούς για να πιεστούν οι οφειλέτες να πληρώσουν. Αποτέλεσμα αυτής της πίεσης ήταν να προκύψουν στη συγκεκριμένη συγκυρία όλες αυτές οι κατασχέσεις. 

Ασκήσεις επί χάρτου 

Σε κάθε περίπτωση, στο Γραφείο του Πρωθυπουργού, σύμφωνα με αξιόπιστη πηγή, βρίσκεται ήδη σχέδιο νομοθετικής διάταξης για την καθιέρωση ορίων προστασίας της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς για χρέη προς την Εφορία, αντίστοιχα με αυτά για τα κόκκινα τραπεζικά δάνεια. Η τροπολογία, η οποία βρίσκεται υπό διαμόρφωση, αρχικά βάζει τον πήχη προστασίας της πρώτης κατοικίας στα 180.000 ευρώ αντικειμενική αξία αν πρόκειται για άγαμους, με προσαύξηση 20.000 ευρώ για κάθε παιδί έως και το τρίτο. Οπως αναφέρουν πηγές με αμιγώς διαπραγματευτική λογική, τέθηκε ένα υψηλό όριο, καθώς ακόμα κι αν το κουαρτέτο δεχτεί οριζόντια αναστολή πλειστηριασμών, δεν θα κάνει δεκτό ένα τόσο υψηλό όριο. 
Παράλληλα, προβλέπεται και εισοδηματικό κριτήριο. Από τους πλειστηριασμούς της Εφορίας θα προστατεύονται οφειλέτες με οικογενειακό εισόδημα (με βάση τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης) στο ύψος των 13.906 ευρώ για άγαμους και 23.659 ευρώ για ζευγάρια, με προσαύξηση 5.714 ευρώ για όσους έχουν έως τρία παιδιά.

Γι’ αυτές τις περιπτώσεις φορολογουμένων με ληξιπρόθεσμες οφειλές -χωρίς, επί του παρόντος τουλάχιστον, να έχει προβλεφθεί όριο χρεών- οι πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας σχεδιάζεται να παγώσουν έως την 31η Δεκεμβρίου 2017. Παράλληλα έχει προβλεφθεί η δυνατότητα παράτασης της προστασίας της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς για ληξιπρόθεσμες οφειλές προς το Δημόσιο (εφορίες, τελωνεία) και πέραν της 31ης Δεκεμβρίου 2017, με κοινή απόφαση των υπουργών Δικαιοσύνης και Οικονομικών. Πηγές της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων διευκρινίζουν ότι μέχρι τώρα ​το μέτρο των πλειστηριασμών αποτελεί την έσχατη λύση στα χέρια των προϊσταμένων των αρμόδιων υπηρεσιών που προχωρούν στην εφαρμογή των μέτρων αναγκαστικής είσπραξης. Επισημαίνουν, επίσης, ότι στη συντριπτική τους πλειονότητας οι πλειστηριασμοί καταλήγουν άγονοι εξαιτίας της έλλειψης ενδιαφερομένων. Πλειστηριασμοί όμως γίνονται ακόμα και για πρώτη κατοικία.