Ωχ, το Κέντρο Πολιτισμού Νιάρχος το 'φαγε το Δημόσιο

Ενα τετραήμερο που κατέγραψε πάνω από 100.000 επισκέπτες (115.000 σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία από το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος) και έδωσε μια νότα χαράς και υπερηφάνειας στους Αθηναίους δεν είναι και λίγο. Κι αυτό έγινε πραγματικότητα την περασμένη εβδομάδα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Μεταμόρφωσις» που έλαβαν χώρα στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος.

Αλλά δεν ήταν μόνο οι εκδηλώσεις που έφεραν τον κόσμο στην αρχή της Εσπλανάδα και σε ένα από τα μεγαλύτερα έργα που έχει δει η χώρα: πρόκειται για το ίδιο το Κέντρο Πολιτισμού, χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος -όπερα και βιβλιοθήκη- που περιβάλλεται από ένα τεράστιο πάρκο, γεμάτο ελιές, δεντρολίβανο και λεβάντες, με τη θαλασσινή αύρα να είναι η μόνη ένδειξη ότι βρισκόμαστε ακόμα στην καρδιά της Μεσογείου και όχι στο εξωτερικό.
Ανεβαίνοντας πάντως προς τον λόφο, εκεί όπου υπάρχει το κτίριο που αναμένεται να στεγάσει την Εθνική Βιβλιοθήκη και την πρώτη -επιτέλους!- Εθνική μας Οπερα, είχε κανείς την αίσθηση ότι βρίσκεται σε άλλη χώρα -  κάπου όπου όλα λειτουργούν αρμονικά και πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο πολιτισμός.


Οχι, δεν είναι Νέα Υόρκη, ούτε καν Βερολίνο. Είναι ο χώρος που θα στεγάσει  
την Εθνική Βιβλιοθήκη με πάνω από 2 εκατομμύρια βιβλία


Διαπιστώσεις που  φαντάζουν παραπάνω από υπέροχες, μόνο που από εδώ ακριβώς αρχίζουν τα ερωτήματα: πώς θα καταφέρει το Ελληνικό Δημόσιο να ανταποκριθεί στο κόστος συντήρησης ενός τέτοιου έργου και τι θα γίνει όταν σε έναν χρόνο ακριβώς θα έχουν παραδοθεί τα κλειδιά; Πώς ακριβώς θα στελεχωθεί η βιβλιοθήκη, πώς θα γεμίσουν τα ράφια και πόσο «μας αξίζει» -όπως επισήμανε κάποιος λες και η χώρα μας δεν αξίζει- αυτό το έργο; Ενδεικτικό είναι το απαισιόδοξο δημοσίευμα του «Guardian» αλλά και τα εύλογα ερωτήματα που έθεσαν δημοσιογράφοι προς τον πρόεδρο του ΚΠΙΣΝ για το πώς θα μπορέσει το Δημόσιο με την ελλιπή εμπειρία διοικητικής ικανότητας σε τέτοιου εύρους πολιτιστικά έργα να καταφέρει κάτι τέτοιο.

Επίσης πολλοί αναρωτιούνται τι ακριβώς σημαίνει το έργο να διοικείται και να λειτουργεί από το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και υπό ποιες προϋποθέσεις. Αλλά η φαντασμαγορική διάσταση των όσων έλαβαν χώρα το περασμένο τετραήμερο στο Φάληρο έβαλαν προσώρας στην άκρη τα ερωτήματα και έδειξαν ότι η πόλη και η λεωφόρος Συγγρού -που έφερε πρώτα τη Στέγη και τώρα τη Λυρική και την Οπερα- μπορεί να είναι φορέας πολιτισμού και να ανοίγει κυριολεκτικά τον δρόμο όχι μόνο προς τη θάλασσα, αλλά προς το μέλλον - που για πρώτη φορά φαντάζει τόσο αισιόδοξο.


Ιστιοπλοϊκά στο κανάλι του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος

Οπως Νέα Υόρκη

«Τα υλικά της αρχιτεκτονικής είναι φως, αέρας και αύρα», τόνισε ο αρχιτέκτονας του σπουδαίου έργου που θα φιλοξενήσει την Εθνική Λυρική Σκηνή και τη Βιβλιοθήκη, Ρέντζο Πιάνο, προς τους δημοσιογράφους, υπερήφανος που η Μεσόγειος περιλαμβάνει άλλο ένα δικό του κατασκευαστικό επίτευγμα. Είπε μάλιστα ότι το έργο έγινε σχεδόν αβίαστα, σαν το αεράκι που φυσάει από τον Σαρωνικό, «ακριβώς με την ίδια άνεση που ένα μικρό ευέλικτο σκάφος θα έφτανε στο επιβλητικό κτίριο από θαλάσσης». Είναι άλλωστε από τις λίγες φορές που ένα έργο παραδίδεται στην ώρα του, με ποσοστά τελειότητας που φέρνουν αυθόρμητα στον νου το «πολύ καλό για να είναι αληθινό».

Οσο για τις βραδιές που συνόδεψαν τα άτυπα εγκαίνια-άνοιγμα του έργου προς τον κόσμο, έφερναν κάτι από Νέα Υόρκη, όπως ακούστηκε από τα χείλη θαμώνων.
Αναμφίβολα ένας από τους λόγους ήταν η Λόρι Αντερσον, η αυθεντική Νεοϋορκέζα που έδωσε το στίγμα με τη συναυλία της, η οποία έχει στο αίμα της την απελευθερωτική κουλτούρα της αμερικανικής πόλης, ενώ παράλληλα είναι και καλλιτεχνική διευθύντρια των εκδηλώσεων στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος. Υπήρξαν και άλλα ωραία αμερικανικά, όπως οι προβολές video art έργων υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ρόμπερτ Στορ, πρύτανη της Σχολής Καλών Τεχνών στο Γέιλ. Αλλά δεν ήταν μόνο οι εκδηλώσεις στο ΠΣΝ που έδωσαν το στίγμα: ο κόσμος μπορούσε για πρώτη φορά να επισκεφτεί το ίδιο το κτίριο και να απολαύσει το υπέροχο ηλιοβασίλεμα από το πιο ψηλό σημείο.



Αρωμα Νέας Υόρκης από μια αυθεντική Νεοϋορκέζα, τη Λόρι Αντερσον


Οσο για το εσωτερικό του, μπορούσε κανείς να δει τους χώρους που θα στεγάσουν την Εθνική Βιβλιοθήκη, η οποία χωράει πάνω από 2 εκατομμύρια βιβλία, και φυσικά την εντυπωσιακή Οπερα, η οποία θα φιλοξενήσει τις παραστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στα κόκκινα χρώματα της πορφύρας, όπως συμβαίνει με τις όπερες σε όλο τον κόσμο.

Εκεί μάλιστα πραγματοποιήθηκε η πανηγυρική πρώτη της Λυρικής, με ένα πρωτοποριακό έργο ενός κορυφαίου συνθέτη όπως ο Γιάννης Χρήστου και το εντυπωσιακό εικαστικό έργο του Αλέξανδρου Ψυχούλη να δημιουργεί μια διαφορετική ατμόσφαιρα. Τα έργα που ανέβηκαν ήταν η «Αναπαράστασις ΙΙΙ (Ο πιανίστας)» η «Κυρία με τη στρυχνίνη». Οπως είπε σχετικά και το δεξί χέρι του Ρέντζο Πιάνο, Τζόρτζιο Μπιάνκι, ο οποίος ξενάγησε μία από τις ομάδες στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος: «Κλείσαμε τα μάτια και σκεφτήκαμε τι σημαίνει αίθουσα όπερας. Η όπερα εκτός από τα καθίσματα σε κόκκινο βελούδο διαθέτει και κεντρική σκηνή 1.400 θεατών και σκεφτήκαμε τις υπέροχες αίθουσες των περασμένων αιώνων, με το χρυσό, το κόκκινο και το λευκό να κυριαρχούν. Καθώς δεν μπορούσαμε να το κάνουμε χρυσό ή λευκό, καταλήξαμε στο κόκκινο».

Ανάμεσα στην κατακόκκινη, λοιπόν, αίθουσα της Οπερας και τη Βιβλιοθήκη μεσολαβεί και ο ενιαίος χώρος που ο Πιάνο είχε την έμπνευση να αποκαλέσει «Αγορά», από τον αρχαιοελληνικό χώρο συνεύρεσης των πολιτών. Οι καλύτερες, όμως, στιγμές στο απέραντο πάρκο το οποίο γέμισε από κόσμο που χάζευε από την κορυφή του «Φάρου» όσους βρίσκονταν στα διάφορα κάτω επίπεδα, ήταν οι εκπλήξεις για παιδιά: ίσως ήταν και οι μεγάλοι κερδισμένοι των εκδηλώσεων, αφού όχι μόνο μπόρεσαν να απολαύσουν τον κορυφαίο σκακιστή Γκάρι Κασπάροφ σε αγώνες σκάκι, να πάρουν μαθήματα οικολογικής συνείδησης με οδηγό ένα παιδικό βιβλίο με ευαισθησία για το περιβάλλον -το «Πράκτορες του πλανήτη» της Ελένης Ανδρεάδη-, αλλά απόλαυσαν και δωρεάν χοτ ντογκ, σάντουιτς και παγωτά. Αλλά φυσικά κανένα παιδί δεν έμεινε ασυγκίνητο με τα ιστιοπλοϊκά που έπλεαν σε ένα υδάτινο κανάλι. Στις εκπλήξεις συγκαταλέγεται και ο βραδινός αγώνας δρόμου «SNF RUN: Τρέχοντας προς το μέλλον», με σημείο εκκίνησης το Παναθηναϊκό Στάδιο και τερματισμού το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος.


 Ανεβαίνοντας στην κορυφή του «Φάρου»

Τι θα γίνει και πότε

Αφότου πάντως ο εργολάβος παραδώσει το έργο, δηλαδή εντός ολίγων ημερών, θα αρχίσουν οι διαδικασίες για την παράδοση του Κέντρου Πολιτισμού στο Ελληνικό Δημόσιο, ενώ παράλληλα θα γίνονται και οι διεργασίες για τη μεταφορά-μετεγκατάσταση της  Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης στα νέα κτίρια. Οπως όλα δείχνουν και δεδομένου ότι το κτίριο είναι ολοκληρωμένο, το Κέντρο Πολιτισμού θα είναι σε θέση να ανοίξει τις πύλες του για το κοινό το δεύτερο τρίμηνο του 2017. Τι θα γίνει, όμως, μετά και πώς θα λειτουργεί το έργο; Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Ανδρέας Δρακόπουλος, διευκρίνισε ότι «αν το κράτος διαχειριστεί σωστά την υποδομή, εμείς θα είμαστε εκεί, καλή τη πίστει, να βοηθήσουμε με τον προϋπολογισμό και κάποια προγράμματα. Επίσης, αν μας το ζητήσουν οι δύο φορείς, η Εθνική Λυρική Σκηνή και η Εθνική Βιβλιοθήκη, θα προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε. Δεν το κάνουμε για να πατρονάρουμε κανέναν, θέλουμε να βοηθήσουμε στη σωστή διαχείριση». Υπό την προϋπόθεση, βέβαια, όπως είπε, ότι η κυβέρνηση και η κοινωνία «θα σεβαστούν το έργο και θα το αξιοποιήσουν με τον κατάλληλο τρόπο, γιατί το έργο είναι έργο όλων».




Το σημαντικότερο μέρος πάντως είναι το συμβολικό και ένας αρχιτέκτονας με όραμα, όπως ο Ρέντζο Πιάνο, το ξέρει καλά. «Οι πόλεις χρειάζονται τέτοιου είδους κέντρα γιατί δίνουν ελπίδα, κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται την ομορφιά και αν αυτό συμβεί σε εποχή κρίσης, είναι ακόμα πιο σημαντικό», είπε. Ζήτησε μάλιστα να συνδεθεί καλύτερα το Κέντρο Πολιτισμού με την υπόλοιπη πόλη, με τη βοήθεια των μέσων μαζικής μεταφοράς, ένα θέμα που ακόμα εξετάζεται, καθώς δεν υπάρχει άμεση σύνδεση του Πάρκου με τα ΜΜΜ. Αυτό επισήμανε μάλιστα και στο αρκετά δηκτικό έως επικριτικό κείμενο η εφημερίδα «Guardian» και συγκεκριμένα ο δημοσιογράφος Ολιβερ Σενράιτ, ο οποίος υποστήριξε ότι η Ελλάδα δεν είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί σε ένα τόσο μεγάλο έργο.

Με ένα άρθρο που φέρει τον τίτλο «Ακαιρη κίνηση» (ελεύθερη μετάφραση του «Empty Gesture»), ο δημοσιογράφος ασκεί δριμεία κριτική λέγοντας ότι δεν είναι καιροί για να γίνονται τέτοιες κατασκευές, καθώς η χώρα «βουλιάζει κάθε χρόνο όλο και περισσότερο στο εθνικό της χρέος, ενώ οι επιδοτήσεις για τον πολιτισμό έχουν περικοπεί ακριβώς στο μισό από το 2010 και μετά». Οπότε θεωρεί εξαιρετικά ακατάλληλη χρονική συγκυρία να τελεστούν σε λίγο τα εγκαίνια ενός project, από τα μεγαλύτερα ίσως πολιτικά που έχει γίνει στην Αθήνα τα σύγχρονα χρόνια. Επιπλέον επισημαίνει ότι «το φαραωνικών διαστάσεων έργο έχει στοιχίσει 600 εκατ. ευρώ» (μάλλον αγνοεί ότι πρόκειται εξ ολοκλήρου δωρεά του ΚΠΙΣΝ, με το Δημόσιο να μην έχει παραχωρήσει σεντ). Και όλα αυτά υποστηρίζει ότι γίνονται τη στιγμή που το ΕΜΣΤ δεν έχει λεφτά για να ανοίξει τις πύλες του, με άλλους δημόσιους οργανισμούς να κλείνουν ο ένας μετά τον άλλον.

Δρακόπουλος: «Καλύτερα να πάμε να πνιγούμε στη θάλασσα!»

Ωστόσο, παρά την εσκεμμένη προφανώς κινδυνολογία του συντάκτη και το υψωμένο βλέφαρο προς τους χρεοκοπημένους Ελληνες που δεν δικαιούνται να έχουν ένα τόσο μεγάλο και ωραίο έργο, επισημαίνει κάποια καίρια σημεία, όπως το πώς ακριβώς το κράτος θα μπορέσει να αναλάβει ένα τόσο υψηλό κόστος συντήρησης. Σε ερώτηση που έγινε σχετικά στον πρόεδρο του Ιδρύματος Ανδρέα Δρακόπουλο, εκείνος απάντησε: «Αν η Πολιτεία και οι πολίτες δεν μπορούμε να αναδείξουμε και να προστατέψουμε ένα τέτοιο έργο, καλύτερα να πνιγούμε στη θάλασσα!». Δήλωση σαφής και κατηγορηματική που δεν αποκλείει ωστόσο τα νερά που πνίγουν και ενίοτε καλύπτουν το προβληματικό Δημόσιο να φανούν και εδώ εξίσου καταστροφικά. Για την ακρίβεια ο προϋπολογισμός της Λυρικής είναι αρκετά μικρός και το σενάριο που θέλει να μπαίνουν λεφτά στο ταμείο από τα εισιτήρια και να καλύπτουν τα έξοδα φαντάζει αρκετά υπεραισιόδοξο.

«Κλείσαμε τα μάτια και σκεφτήκαμε τι σημαίνει αίθουσα όπερας. Η όπερα εκτός από τα καθίσματα σε κόκκινο βελούδο διαθέτει και κεντρική σκηνή 1.400 θεατών και σκεφτήκαμε τις υπέροχες αίθουσες των περασμένων αιώνων, με το χρυσό, το κόκκινο και το λευκό να κυριαρχούν. Καθώς δεν μπορούσαμε να το κάνουμε χρυσό ή λευκό, καταλήξαμε στο κόκκινο», είπε ο Τζόρτζιο Μπιάνκι


Επιπλέον οι παραστάσεις δεν μπορούν εκ των πραγμάτων να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός τέτοιου έργου -πόσες παραστάσεις μπορεί να δώσει η Λυρική τον χρόνο;- και όλοι αναρωτιούνται με ποιες θα συμπληρώνεται το καλλιτεχνικό πρόγραμμα: σε ποιον βαθμό θα έχει δικαίωμα ο Οργανισμός να παρεμβαίνει και να υπεισέρχονται στο σημείο αυτό άνθρωποι του Ιδρύματος; Οπως και ποιοι ακριβώς θα το διευθύνουν άπαξ και ο Νιάρχος αποσυρθεί; Ανθρωποι της κυβέρνησης ή του υπουργείου; Είναι ενδεικτικό το παράδειγμα της Στέγης Γραμμάτων του Ιδρύματος Ωνάση που λειτουργεί αρμονικά ακριβώς επειδή ανήκει σε ίδρυμα, σε αντίθεση με τον πολύπαθο δημόσιο οργανισμό του Μεγάρου Μουσικής που έπρεπε να περάσει πολλά χέρια, έχοντας δυσθεώρητα χρέη, ώσπου να βρει νέο διευθυντή (και μια φόρμουλα αποπληρωμής). Καθώς όλα μοιάζουν ανοιχτά, τα σενάρια που θέλουν ένα προσωπικό μη επαρκώς καταρτισμένο για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που γεννά η διευρυμένη ανάγκη λειτουργίας του Κέντρου Πολιτισμού είναι παραπάνω από ρεαλιστικά.

Ανάμεσα επομένως στις ωραίες ελιές, στις λεβάντες, στις πανέμορφες εικόνες που απόλαυσαν οι επισκέπτες για τέσσερις ολόκληρες ημέρες -ακόμα και τη συγκίνηση που ήταν διάχυτη παντού- τα αμείλικτα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά και όλοι απλώς εύχονται το Δημόσιο να έχει ακριβές πλάνο συντήρησης - όχι μόνο A’ αλλά και Β’. Προτού φανεί αυτό το όνειρο να είναι πολύ ωραίο για να είναι αληθινό και να πρέπει τελικά να πνιγούμε στη θάλασσα (που δυστυχώς είναι δίπλα).


Ενα τετραήμερο πανηγύρι για τα παιδιά



Παίζοντας σκάκι με τον Γκάρι Κασπάροφ