Παρασκήνιο: Τι «στράβωσε» με τον σουλτάνο

Η επίσκεψη Ερντογάν είχε χαρακτηριστεί ιστορική επειδή η τελευταία Τούρκου προέδρου πραγματοποιήθηκε πριν από 65 χρόνια. Βέβαια θα μείνει πράγματι στην Ιστορία, αλλά για άλλους λόγους. 

Αποδείχθηκε απρόβλεπτη λόγω του γεγονότος ότι παραβιάστηκαν οι παραδοσιακές φόρμες της διπλωματίας. Ο κεντρικός στόχος της ελληνικής κυβέρνησης ήταν να διαμορφώσει ένα πλαίσιο διμερούς συνεννόησης το οποίο να εξασφαλίζει την αποφυγή εντάσεων και, πολύ περισσότερο, επεισοδίων. Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Nίκος Κοτζιάς είχε εκ των προτέρων την άποψη ότι λόγω των προβλημάτων που αντιμετωπίζει και λόγω του χαρακτήρα του, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει μετατρέψει την Τουρκία σε «νευρική δύναμη».

To «διπλωματικό» ερώτημα του Ελληνα υπουργού προς τον Τούρκο πρόεδρο, με το που πάτησε το πόδι του σε Ελληνικό έδαφος «good diplomacy, ε;» αποδείχθηκε ιδιαίτερα εύστοχο. Ως εκ τούτου, η Ελλάδα έχει κάθε συμφέρον να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο μαζί της και, κυρίως, να παραμείνει έξω από τις τριβές και αντιπαραθέσεις που εξελίσσονται στις σχέσεις της Αγκυρας με την Ουάσινγκτον και την Ευρώπη. Η επίσκεψη Ερντογάν, ωστόσο, εξελίχθηκε διαφορετικά, με αποτέλεσμα δύο 24ωρα μετά την ολοκλήρωσή της να μετράμε κέρδη και ζημιές.

1.Πώς και πότε δρομολογήθηκε η επίσκεψη;

Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν ότι στην πραγματικότητα ο Ερντογάν αυτοπροσκλήθηκε στην Ελλάδα για να σπάσει την άτυπη απομόνωσή του. Το πρώτο βήμα για την επίσκεψή του έγινε με την επίσκεψη του πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ στην Αθήνα τον περασμένο Ιούνιο. Ο Ελληνας Πρόεδρος Προκόπης Παυλόπουλος είχε τότε απευθύνει μία γενική και μάλλον τυπική προφορική πρόσκληση στον Τούρκο ομόλογό του, καθώς δεν ήταν ένθερμος υποστηρικτής μιας επίσκεψης τη δεδομένη στιγμή. Το δεύτερο και καθοριστικό βήμα πραγματοποιήθηκε με την επίσκεψη του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών στην Αγκυρα. Στη συνάντησή τους ο Ερντογάν αποδέχθηκε την πρόσκληση, και μάλιστα εξέφρασε την επιθυμία αυτή να πραγματοποιηθεί το ταχύτερο δυνατόν, εντός του Δεκεμβρίου.

Ηθελε να αποδείξει στο εσωτερικό της χώρας του ότι δεν είναι περιθωριοποιημένος όπως τον κατηγορεί η αντιπολίτευση. Εξ ου και ζητήθηκε από την Ελλάδα η επίσκεψη να προηγηθεί του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας που είχε προγραμματιστεί για τον Φεβρουάριο στη Θεσσαλονίκη.

Τις συνεννοήσεις εκ μέρους του πρωθυπουργού έκανε ο διευθυντής του διπλωματικού γραφείου του Βαγγέλης Καλπαδάκης. Από την πλευρά της Προεδρίας της Δημοκρατίας την υπόθεση χειρίστηκε ο γενικός γραμματέας της και πρέσβης ε.τ. Γιώργος Γεννηματάς, ο οποίος είχε κεντρικό ρόλο (τότε ως γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών) όταν ο Ερντογάν είχε επισκεφθεί τη Θράκη το 2004. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο κ. Κοτζιάς απέφυγε την άμεση εμπλοκή, αν και είχε συνεχή εποπτεία των συνεννοήσεων.

2.Γιατί η ελληνική πλευρά προσκάλεσε τον Ερντογάν;

Η άποψη που κυριάρχησε στις συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν κεκλεισμένων των θυρών ήταν ότι η Ελλάδα θα ωφεληθεί από την επίσκεψη αυτή, παίζοντας έναν καθοριστικό ρόλο και λειτουργώντας ως ενδιάμεσος. Από κορυφαίο κυβερνητικό αξιωματούχο ειπώθηκε ότι δεν πρέπει να χαθεί η ευκαιρία να μετατραπεί η Ελλάδα στον απαραίτητο κρίκο για τη διατήρηση των ισορροπιών στην ευρύτερη περιοχή. Τέλος, το Μέγαρο Μαξίμου πίστεψε ότι θα αποδείκνυε με την πρόσκληση αυτή ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν μένει στη θεωρία όταν επικαλείται την ενδυνάμωση των διμερών σχέσεων με όλους τους γείτονες, ανεξαρτήτως προβλημάτων ή ζητημάτων που παραμένουν σε εκκρεμότητα.

3.Θα μπορούσαμε να την έχουμε αποφύγει;

Κανείς δεν υποχρέωσε την Ελλάδα να προσκαλέσει τον Ερντογάν. Κάποια κυβερνητικά στελέχη εξέφρασαν ατύπως επιφύλαξη για το τάιμινγκ της επίσκεψης, αλλά ούτε οι ΗΠΑ άσκησαν πίεση, ούτε η Ε.Ε. τη συνέστησε, ούτε η Συνθήκη της Λωζάννης επέβαλε την επίσκεψη αυτή. Ηταν επιλογή-στοίχημα της ελληνικής κυβέρνησης. Οσα ακούστηκαν για ασφυκτικές πιέσεις της Ουάσινγκτον και για συμφωνία που αναγκάστηκε να κάνει ο Ελληνας πρωθυπουργός κατά τη συνάντησή του με τον Αμερικανό πρόεδρο κάποιες εβδομάδες νωρίτερα δεν επιβεβαιώνονται. Οι Αμερικανοί δεν έφεραν αντίρρηση, αλλά σίγουρα δεν επέβαλαν την επίσκεψη αυτή.

4.Ποιο είναι το παρασκήνιο της περίφημης συνέντευξης;

Η συνέντευξη του Τούρκου προέδρου στον ΣΚΑΪ προκάλεσε μεγάλο εκνευρισμό στην Αθήνα. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, αρχικά η συνέντευξη ήταν να δοθεί σε δημοσιογράφο του ΑΠΕ, όπως και ο Αλέξης Τσίπρας έδωσε στο Τουρκικό Πρακτορείο Ειδήσεων «Ανατολού».  Η ελληνική πλευρά θεώρησε ότι με τα όσα είπε ο Ερντογάν παραβίασε τα συμφωνηθέντα. Η τουρκική πλευρά όμως θεωρεί ότι προηγήθηκαν προκλήσεις από την ελληνική πλευρά, όπως η δήλωση του υπουργού Αμυνας Πάνου Καμμένου στο Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο. Κάπως έτσι, η συμφωνία να κρατήσουν και οι δύο ηγέτες χαμηλό προφίλ τινάχθηκε στον αέρα.

5.Εδρασε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αυτοβούλως;

Είναι χαρακτηριστικό ότι η δημόσια αντιπαράθεση του Ερντογάν με τον Προκόπη Παυλόπουλο προκάλεσε εντύπωση. Αντιμετωπίστηκε μάλιστα σχεδόν από το σύνολο των διεθνών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης ως αιφνίδια αλλαγή κλίματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Υπήρξαν αναλυτικές αναφορές στην επιθετικότητα του Ερντογάν και την αντίδραση της Αθήνας, η οποία στην αρχή έδειξε να αιφνιδιάζεται και μετά να σηκώνει το γάντι.

Στόχος της κυβέρνησης ήταν να μη σηκωθούν οι τόνοι. Αυτό ήταν το μότο που κυριαρχούσε κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε ειδοποιήσει ότι θα κάνει μία αναφορά, δίνοντας ουσιαστικά πάσα στον Ελληνα πρωθυπουργό. Κανείς δεν ανέμενε ότι θα πάρει την μπάλα και θα τρέξει μόνος του προς τα τουρκικά δίχτυα. Ο δημόσιος διαπληκτισμός του με τον Τούρκο ομόλογό του προκάλεσε εκνευρισμό και στο Μέγαρο Μαξίμου και στο υπουργείο Εξωτερικών.

6.Η ελληνική πλευρά αποκόμισε οφέλη από την επίσκεψη;

Το Μέγαρο Μαξίμου υποστηρίζει ότι από επικοινωνιακής πλευράς η ελληνική κυβέρνηση κατάφερε να κερδίσει τις εντυπώσεις και να περάσει ένα σαφές μήνυμα τόσο προς τον Τούρκο πρόεδρο όσο και προς την Ευρωπαϊκή Ενωση και τις ΗΠΑ: τα μείζονα διμερή ζητήματα θα τίθενται και πίσω από κλειστές πόρτες, αλλά και δημοσίως. Στέλεχος του Μαξίμου λέει στο «ΘΕΜΑ» ότι «η διεθνής κοινότητα άκουσε τις θέσεις των δύο πλευρών και αναφορικά με την τουρκική απαίτηση για αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης τοποθετήθηκε ξεκάθαρα, διαμορφώνοντας ιδιαίτερα θετικό κλίμα για την Ελλάδα».

7.Πού χάθηκε ο Πάνος Καμμένος;

Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλοι οι κορυφαίοι υπουργοί βρίσκονταν στο πλευρό του Ελληνα πρωθυπουργού, έλειπε ο υπουργός Αμυνας. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, οι κατά καιρούς σκληρές δηλώσεις του χρησιμοποιήθηκαν από την Αγκυρα ως επιχείρημα για να μην παρίσταται. Για να διευκολυνθούν μάλιστα τα πράγματα, στη συνοδεία του Ερντογάν δεν ήταν ο Τούρκος υπουργός Αμυνας. Δεν παρέστη βέβαια ούτε στο επίσημο δείπνο που παρέθεσε ο κ. Παυλόπουλος στο Προεδρικό Μέγαρο, τη στιγμή που παραβρέθηκαν 15 Ελληνες υπουργοί και οι Τούρκοι ομόλογοί τους, καθώς και ο πρόεδρος της Ν.Δ. Κυριάκος Μητσοτάκης με τη σύζυγό του Μαρέβα.

8.Θα μπορούσε η κυβέρνηση να έχει απαγορεύσει την επίσκεψη Ερντογάν στη Θράκη;

Η κυβέρνηση είχε δικαίωμα να μην επιτρέψει την επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στην Θράκη, ειδικά από τη στιγμή που είχαν προηγηθεί αλλεπάλληλες προκλήσεις κατά τη διάρκεια της περιοδείας του αντιπροέδρου της τουρκικής κυβέρνησης Χακάν Τσαβούσουγλου πριν από  λίγο καιρό στην περιοχή. Τότε είχε μιλήσει για τουρκική μειονότητα και είχε αναφέρει τα Σκόπια ως «Μακεδονία» για να υποστηρίξει ότι και εκεί υπάρχει «τουρκική μειονότητα», όπως επίσης στη Βουλγαρία και στο Κόσοβο. Σύμφωνα με πληροφορίες μάλιστα, ο ίδιος είχε ζητήσει να μεταφερθεί μαζικά κόσμος από την Τουρκία στην Κομοτηνή με σκοπό να διοργανωθεί μεγάλη συγκέντρωση, αλλά η εισήγησή του απορρίφθηκε από τον Ερντογάν, μετά και από τη σύσταση του υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου.