Οι Καλόγεροι της Άνδρου

Οι νησίδες Καλόγεροι βρίσκονται στο Κεντρικό Αιγαίο. Πρόκειται για δύο "μοναχικούς βράχους", που απέχουν 26 ναυτικά μίλια από την Άνδρο και 24 ναυτικά μίλια από τα Αντίψαρα. Διοικητικά, υπάγονται στα Ψαρά.

Ο Μεγάλος Καλόγερος έχει έκταση 6 στρέμματα και ύψος 36,5 μέτρα. Σε απόσταση 1400 μέτρων βορειοανατολικά, βρίσκεται ο Μικρός Καλόγερος, με έκταση 1,8 στρέμματα και ύψος 1 μέτρο. Οι ηφαιστειογενείς αυτές νησίδες προκάλεσαν το ενδιαφέρον γεωγράφων, ταξιδιωτών και περιηγητών από την αρχαιότητα. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος θεωρεί ότι ο Μεγάλος Καλόγερος είναι ο σκόπελος ή η νήσος Αίξ, από την οποία πήρε το όνομά του το Αιγαίο Πέλαγος. "Το όνομα εις Αιγαίον Πέλαγος έδωκε σκόπελος μάλλον μεταξύ Τήνου και Χίου ή νήσος ονόματι Αίξ, εκ του σχήματος αιγός … αιφνιδίως αναπηδήσας εκ του μέσου του πελάγου …".

Ο Στυλιανός Λυκούδης ταυτίζει τους Καλόγερους με τις ομηρικές Γυραίες Πέτρες και γράφει σχετικά: "… μονήρεις καταμεσής του Αιγαίου ούσας, εγγύτατα της πορείας των από Τρωάδος προς τον διάπλου του Καφηρέως πλεόντων και των οποίων αι πέτραι θρυμματίζονται υπό των κυμάτων τα πλήγματα". Στα νεότερα χρόνια, ο Ιταλός καλόγερος και γεωγράφος Christoforo Buondelmonti (1385-1430), στο έργο του "Liber Insularum Archipelagi", είναι ο πρώτος που αναφέρεται στους Καλόγερους. Από το 1414 έως το 1430 διέμεινε σε Ρόδο, Κρήτη, Κύπρο και Κωνσταντινούπολη, φιλοτέχνησε χάρτες του Αιγαίου και της Κων/πολης και περιέγραψε με λεπτομέρειες τις περιοχές όπου περιηγήθηκε. Το 1485, ο Bartolomeo Dalli Sonneti κάνει αναφορά για την ύπαρξη μοναστηριού στον Μεγάλο Καλόγερο. Οι μοναχοί που ζούσαν εκεί, έπαιρναν τρόφιμα από τα διερχόμενα πλοία, τα οποία ανέβαζαν με καλάθι στο ασκητήριό τους.



Όλες οι απεικονίσεις του Μεγάλου Καλόγερου δείχνουν την ύπαρξη μοναστηριού σ' αυτόν, μαζί με έναν γερανό ο οποίος στην άκρη είχε μια βάρκα, έτσι ώστε να μπορούν άνθρωποι και εμπορεύματα να ανεβαίνουν στο νησί, καθώς οι πλαγιές του ήταν πολύ απότομες για αναρρίχηση. Διακρίνονται επίσης σπίτια και καλλιέργειες. Στη χαλκογραφία του Francesco Piacenza του 1688, υπάρχουν και οχυρώσεις μ' ένα στρογγυλό πύργο και κτίσματα σε δύο νησάκια που βρίσκονται προς το Νότο και ονομάζονται Chirana και Lesindra. Και ο Vincenzo Maria Coronelli σχεδίασε με μεγάλη ακρίβεια το νησί (1696).

Η ύπαρξη μοναστηριού στον Μεγάλο Καλόγερο είναι αναμφισβήτητη. Φαίνεται μάλιστα, όπως γράφει και ο Γάλλος περιηγητής André Thevet, ότι ο Βυζαντινός χρονογράφος Ιωάννης Ζωναράς, μετά το 1118, έζησε για 5 χρόνια εκεί.

Η συσσώρευση πλούτου στο Μοναστήρι - Η μυστηριώδης έκρηξη και η καταστροφή

Φαίνεται μάλιστα, ότι στο μοναστήρι συγκεντρώνονταν χρήματα και πολύτιμα αγαθά, είτε προερχομένων από πειρατείες, είτε δίνονταν για φύλαξη από κατοίκους γειτονικών νησιών και όχι μόνο. Ωστόσο, όπως γράφει ο Bernard Randolph, στο έργο του "The Present State of the Islands in Archipelago", Οξφόρδη 1687, για τον Μεγάλο Καλόγερο, ότι βρίσκεται ανάμεσα στην Άνδρο και τη Χίο, το μεγαλύτερο μέρος του ανατινάχτηκε προ τριάντα περίπου ετών και οι κάτοικοι καταστράφηκαν. Επίσης, ότι άκουσε πολλούς εμπόρους της Σμύρνης να λένε ότι τα λεφτά και οι σφραγίδες τους έχασαν την αξία τους όταν το νησί ανατινάχτηκε. Πολλές πέτρες έπεσαν στην Τήνο και την Άνδρο και ένα πολύ μικρό μέρος του νησιού υπάρχει σήμερα. Ο W.S. Allen, αναφερόμενος στον Μεγάλο Καλόγερο, ισχυρίζεται (1977) ότι ο τόπος αν και αφιλόξενος, ήταν κάποτε κατοικημένος, με μέτρια εγκατάσταση, κυρίως μοναχών, και ότι καταστράφηκε από ηφαιστειογενή δράση, πριν από 300 και πλέον χρόνια.


Τέλος ο Sir Francis Beaufort, δημιουργός της γνωστής μας κλίμακας Μποφόρ για τη μέτρηση της έντασης των ανέμων, σχεδίασε τους Καλόγερους το 1812. Βλέπουμε λοιπόν, ότι γύρω στο 1650, οι Καλόγεροι καταστράφηκαν από μια μυστηριώδη έκρηξη. Πρόκειται για σεισμό, ηφαιστειογενή δραστηριότητα ή κάτι άλλο;

Η απάντηση(;) στο ερώτημα - Ο μεγάλος σεισμός της Σαντορίνης στα 1650

Ανατρέχοντας στο βιβλίο των Βασίλη και Κατερίνας Παπαζάχου "Οι Σεισμοί της Ελλάδας", έκδ. 1999, βλέπουμε ότι στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1650, έγινε ένας μεγάλος σεισμός στη Σαντορίνη, μεγέθους 6,8 Ρίχτερ και έντασης VIII (8 βαθμών) της κλίμακας Μερκάλι. Η σεισμική δραστηριότητα ξεκίνησε πολλούς μήνες πριν. Ο σεισμός του Σεπτεμβρίου, που συνοδευόταν από υπόγεια ηφαιστειακή έκρηξη, είχε ως αποτέλεσμα, ηφαιστειακή τέφρα να μεταφερθεί ως τη Μικρά Ασία και να καλύψει τα φύλλα των δέντρων με ένα λεπτό στρώμα. Αυτό επαληθεύει και τον B. Randolph, που γράφει ότι ακόμα και στη Σμύρνη, πολλά σκεύη και μεταλλικά αντικείμενα μαύρισαν μετά την καταστροφή των Καλόγερων.

Στο βιβλίο του Παναγιώτη Σπυρόπουλου "Χρονικό των Σεισμών της Ελλάδος από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα" (1997), διαβάζουμε για τον σεισμό της Θήρας του 1650, ότι ο κρότος από την έκρηξη του ηφαιστείου ακούστηκε στη Χίο (απόσταση 224 χλμ.), το σεισμικό θαλάσσιο κύμα (τσουνάμι), έφτασε σε ύψος τα 30 μέτρα στις δυτικές ακτές της Πάτμου, στα 18 μέτρα στην Ίο (απόσταση 37 χλμ. από τη Θήρα), ενώ στη Σίκινο, η θάλασσα εισχώρησε στη στεριά κατά 180 μέτρα. Ένα ηφαιστειακό νησί αναδύθηκε κοντά στη Θήρα, το οποίο αργότερα μετατράπηκε σε υποθαλάσσιο ύφαλο σε βάθος 18 μέτρων που υπάρχει ως σήμερα και λέγεται Κολούμπο(ς).

Πιθανότατα λοιπόν, η έκρηξη αυτή του ηφαιστείου της Σαντορίνης και ο σεισμός των 6,8 Ρίχτερ να κατέστρεψαν τους Καλόγερους. Ίσως είναι η πρώτη φορά που παρατίθεται μια τέτοια εκδοχή η οποία, σίγουρο είναι, ότι "δένει" με τις περιγραφές των περιηγητών του 17ου αιώνα.

Οι Καλόγεροι σήμερα - Η γεωστρατηγική σημασία τους

Στον Μεγάλο Καλόγερο, τοποθετήθηκε το 1920, αυτόματος φάρος για τη διευκόλυνση της ναυσιπλοΐας. Παλαιότερα, χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής από διάφορους στόλους, έτσι υπάρχουν εκεί θραύσματα από οβίδες. Η προσέγγιση στο νησί είναι δύσκολη και τα νερά γύρω από αυτό βαθιά. Στις απόκρημνες πλαγιές του βράχου, έχουν λαξευτεί σκαλοπάτια. Το 1940, αναφέρεται ότι είχε 6 κατοίκους, πιθανότατα άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού, που παρατηρούσαν την περιοχή, λόγω της αναμενόμενης Ιταλικής εισβολής.

Η γεωστρατηγική σημασία τους είναι πολύ μεγάλη για τους εξής λόγους.
i)    Βρίσκονται στο κέντρο του Αιγαίου.
ii)    Αποτελούν σημαντικό παρατηρητήριο-σκοπιά σε ζωτικό σημείο του Αιγαίου για τον έλεγχο κινούμενων πλοίων.
iii)    Το εύρος των χωρικών μας υδάτων αυξάνεται κατά 6 ναυτικά μίλια γύρω από αυτούς.
iv)    Στον Μεγάλο Καλόγερο, υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας κατάλληλης υποδομής, ώστε να αποτελέσει προωθημένη θέση ελέγχου και παρατήρησης του Αιγαίου. Η υποδομή αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει καταλύματα, δεξαμενή ομβρίων υδάτων κ.ά. Μάλιστα είναι εφικτή ακόμα και η δημιουργία ελικοδρομίου στη νησίδα.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Τουρκία έχει "στοχοποιήσει" τους Καλογέρους και προσπαθεί να "γκριζάρει" την περιοχή, αντιλαμβανόμενη την τεράστια αξία που έχουν. Ας ελπίσουμε ότι τα σχέδιά της θα αποτύχουν. Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός "Κλειδί του Κεντρικού Αιγαίου" που έχει δοθεί στις νησίδες αυτές είναι απόλυτα δικαιολογημένος και είναι πλέον καιρός, το ελληνικό κράτος να αναλάβει δράση για την αξιοποίησή τους.