Η απίστευτη υπόθεση Πατσίφικο και ο αποκλεισμός του Πειραιά από τον βρετανικό στόλο (1849-1850)

Μία από τις πρώτες, σοβαρές κρίσεις, με διεθνείς προεκτάσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει το νέο ελληνικό κράτος, περίπου είκοσι χρόνια μετά την ίδρυσή του, ήταν η λεγόμενη "υπόθεση Πατσίφικο" και ο αποκλεισμός των λιμανιών της χώρας μας από αγγλικά πλοία ("Παρκερικά").

Ποιος ήταν ο Δαβίδ Πατσίφικο - Η επίθεση στο σπίτι του

Ο Δαβίδ Πατσίφικο, σύμφωνα με όλες τις πηγές, ήταν ένας τυχοδιώκτης, γεννημένος στο Γιβραλτάρ το 1784. Το 1820, απόκτησε την πορτογαλική υπηκοότητα. Το 1836, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα ως πρόξενος της Πορτογαλίας, ωστόσο το 1842, ανακαλύφθηκε ότι έκανε οικονομικές καταχρήσεις και παύθηκε. Έπειτα προσκολλήθηκε στον κύκλο της Δούκισσας της Πλακεντίας, με χρήματα της οποίας ζούσε, ενώ τελικά επιδόθηκε στην τοκογλυφία (με άγνωστης προέλευσης κεφάλαια…). Εν τω μεταξύ, είχε πάρει την ισπανική και μετά την αγγλική υπηκοότητα!
Την εποχή εκείνη, υπήρχε το έθιμο της καύσης του ομοιώματος του Ιούδα κατά την Μεγάλη Παρασκευή ή το βράδυ της Ανάστασης. Ωστόσο, το 1849, για πρώτη φορά απαγορεύθηκε η τέλεσή του στην Αθήνα, με πρόσχημα (;) την επίσκεψη του τραπεζίτη Ρότσιλντ. Ο κόσμος εξοργίστηκε και αποφασίστηκε το κάψιμο του ομοιώματος του Ιούδα να γίνει τη Δευτέρα του Πάσχα στου Ψυρή. Στην οδό Καραϊσκάκη στου Ψυρή, έμενε ο Πατσίφικο. Περνώντας το πλήθος μπροστά από το σπίτι του, προκλήθηκε απ' αυτόν (ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή θεώρησε αυτόν υπαίτιο για την απαγόρευση του εθίμου), με αποτέλεσμα να επιτεθεί στο σπίτι του και να προκαλέσει ζημιές. Η αλήθεια είναι ότι καταστράφηκαν μόνο λίγα, ευτελούς αξίας, έπιπλα, που είχε ο Πατσίφικο στο σπίτι του.

Οι εξωφρενικές απαιτήσεις του Πατσίφικο - Η αγγλική στήριξη

Ο Πατσίφικο, ως Άγγλος υπήκοος πλέον, με τη στήριξη του πρεσβευτή της Αγγλίας Λάιους, ζήτησε ως αποζημίωση από την ελληνική κυβέρνηση το ιλιγγιώδες για την εποχή ποσό των 887.000 δραχμών, καθώς όπως υποστήριζε, ανάμεσα στα έγγραφα που καταστράφηκαν, υπήρχαν και αποδείξεις πορτογαλικού χρέους προς εκείνον, ύψους 665.000 δραχμών. Η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από τον Πατσίφικο να καταφύγει στα ελληνικά δικαστήρια, αυτός όμως δεν δέχθηκε. Μάλιστα, αργότερα (Σεπτέμβριος 1849), κατήγγειλε και διάρρηξη του σπιτιού του. Ο Λάιονς παίρνοντας εντολές από τον υπουργό εξωτερικών Πάλμερστον ζητούσε άλλες 500 στερλίνες από την ελληνική πολιτεία!
Και πάλι η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από τον Πατσίφικο να προσφύγει στα ελληνικά δικαστήρια.

Ο αγγλικός στόλος στον Πειραιά - Το βρετανικό τελεσίγραφο προς την Ελλάδα

Στις 4 Ιανουαρίου 1850, ισχυρός αγγλικός στόλος προερχόμενος από την Κωνσταντινούπολη, εμφανίστηκε στον Πειραιά. Διοικητής του ήταν ο ναύαρχος Γουίλιαμ Πάρκερ. Μαζί με τον αντικαταστάτη του Λάιονς Ουάις επισκέφθηκαν τον υπουργό Εξωτερικών Ανδρέα Λόντο, στον οποίο, εκτός από τις γνωστές απαιτήσεις του Πατσίφικο, έθεσαν και μια σειρά από άλλα αιτήματα, στα οποία θα αναφερθούμε παρακάτω. Ο Ουάις μάλιστα, έδωσε 24ωρη προθεσμία στον Λόντο για ικανοποίηση των αιτημάτων της αγγλικής πλευράς!


Ο Λόντος ζήτησε τη γνώμη του προέδρου του Άρειου Πάγου, του προέδρου των Εφετών και έγκριτων νομικών, οι οποίοι αποφάνθηκαν ότι οι αγγλικές αξιώσεις ήταν άδικες και αντίθετες στο Διεθνές Δίκαιο. Όταν ο Ουάις επισκέφθηκε την επόμενη μέρα τον Λόντο εκείνος του ζήτησε νέα 24ωρη προθεσμία. Φεύγοντας από το Υπουργείο, ο Ουάις, μέσω του πρόξενου Γκριν, ειδοποίησε όλους τους Άγγλους υπηκόους να κλειστούν στα σπίτια τους και να καταγράψουν όλα τους τα έπιπλα. Ο ίδιος ο Ουάις, εγκαταστάθηκε στη ναυαρχίδα του Πάρκερ στον Πειραιά.
Η Βουλή συνεδρίασε εκτάκτως στις 6 Ιανουαρίου, ανήμερα των Θεοφανείων και ο Λόντος ανακοίνωσε τα γεγονότα και διάβασε τις αγγλικές απαιτήσεις που ήταν οι εξής:
i.    Αποζημίωση 800.000 δραχμών στον Πατσίφικο
ii.    Αποζημίωση 45.000 δραχμών στον Σκωτσέζο ιστορικό Τζορτζ Φίνλεϊ, για το οικόπεδό του (2.600 τ. πήχεις), που περιλήφθηκε στον, τότε, Βασιλικό Κήπο. Το ποσό ήταν υπέρογκο, σε σχέση μ' αυτό που είχαν λάβει οι ιδιοκτήτες άλλων εκτάσεων στην ίδια περιοχή
iii.    Αποζημίωση 2 χιλιάδων ισπανικών τάλιρων για έξι αγγλικά πλοία που είχαν ληστευθεί το 1846 στις ακτές της Αιτωλοακαρνανίας
iv.    Αποζημίωση για 2 Ζακυνθινούς (Άγγλους υπηκόους τότε, θυμίζουμε ότι τα Επτάνησα ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα το 1864), που είχαν κακοποιηθεί στον Πύργο. Οι Άγγλοι ζητούσαν 2 χιλιάδες στερλίνες γι' αυτούς
v.    Αποζημίωση 500 στερλινών, για κακοποίηση δύο Άγγλων ναυτών στην Πάτρα και προσβολή της αγγλικής σημαίας και
vi.    Εκχώρηση στην Αγγλία της Ελαφονήσου (Όνου Γνάθος τότε) και της Σαπιέντζας (νησίδας απέναντι από τη Μεθώνη) επειδή κάποτε ανήκαν στην Ιόνιο Πολιτεία.
Αν και δεν αναφέρεται σε κάποια πηγή, θεωρείται βέβαιο ότι οι Άγγλοι ζητούσαν και τις άλλες Οινούσσες (του νότιου Ιονίου, προς αποφυγή παρεξηγήσεων) δηλαδή: Σχίζα, Αγία Μαριανή, Μπόμπα κ.λπ.
Επίσης, να θυμίσουμε ότι τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα θεωρούνται ότι ανήκουν στα Επτάνησα και ενσωματώθηκαν στη χώρα μας το 1864. Γι' αυτό δεν ζήτησαν και αυτά οι Άγγλοι!
 Η Βουλή υποσχέθηκε ομόφωνα να βοηθήσει την κυβέρνηση από την οποία ζήτησε να τηρήσει σταθερή, γενναία και αξιοπρεπή στάση.

Ο ναυτικός αποκλεισμός - Οι αντιδράσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό

Στις 3 το μεσημέρι, ο Ουάις "κήρυξε" τον αποκλεισμό του Πειραιά και έμμεσα της Σύρου, της Κορίνθου και των Σπετσών. Ο αποκλεισμός αυτός δημιουργούσε μεγάλη προβλήματα επισιτισμού στην πρωτεύουσα αλλά και ένταση στις σχέσεις της Μεγάλης Βρετανίας με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις προς τις οποίες απευθύνθηκε η χώρα μας. Ο λαός συσπειρώθηκε γύρω από τον Όθωνα, η δημοφιλία του οποίου βρισκόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα προηγουμένως, γιατί έβλεπε ότι αυτός ήταν ο πραγματικός στόχος του αγγλικού αποκλεισμού-εκβιασμού.


Όταν το βασιλικό ζεύγος εμφανίστηκε την Κυριακή 8 Ιανουαρίου στο Πεδίο του Άρεως για τον καθιερωμένο περίπατό του, το πλήθος τον επευφημούσε και τον συνόδευσε στα ανάκτορα. Κάποιοι μάλιστα του φιλούσαν το χέρι!
Στη συνέχεια, ο κόσμος κατευθύνθηκε στις πρεσβείες της Γαλλίας, της Ρωσίας, της Πρωσίας, της Βαυαρίας και της Αυστρίας, επευφημώντας τις χώρες αυτές. Οι αξιωματικοί της φρουράς της Αθήνας δήλωσαν στην κυβέρνηση ότι ως το τέλος της κρίσης, θέτουν στη διάθεσή τους, τους μισθούς τους. Φοιτητές του πανεπιστημίου έστειλαν αναφορά στον Όθωνα, ζητώντας να συγκροτήσουν φάλαγγα για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης και να του προσφέρουν στεφάνι για την άψογη στάση του. Ο Όθωνας απάντησε με απλές ευχαριστίες.
Σ' όλη την επικράτεια, υπήρχε εθνική ομοψυχία, τα φιλοαγγλικά στοιχεία είχαν πλήρως απομονωθεί αλλά οι Ουάις-Πάρκερ έριχναν λάδι στη φωτιά με τις ενέργειές τους. Το ατμόπλοιο "Όθων" που απέπλευσε πριν την έναρξη του αποκλεισμού από τον Πειραιά για τη Σύρο, προκειμένου να εξυπηρετήσει κυβερνητικές ανάγκες "καταλήφθηκε" από τον αγγλικό στόλο και υποχρεώθηκε να επιστρέψει στη Σαλαμίνα, όπου κατευθύνονταν υποχρεωτικά όλα τα πλοία που είχαν προορισμό τον Πειραιά.


Η ελληνική κυβέρνηση με αναλυτικές ανακοινώσεις, προσπαθούσε, με τα πενιχρά μέσα της εποχής, να ενημερώσει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για το τι ακριβώς έχει συμβεί. Σύντομα, οι ευρωπαϊκές εφημερίδες (ακόμα και βρετανικές) άρχισαν να καυτηριάζουν την αγγλική στάση.
Και μέσα στην αγγλική Βουλή όμως, ο εμπνευστής όλης της κατάστασης αυτής, Πάλμερστον, κατηγορήθηκε σφοδρά. Η γαλλική κυβέρνηση έστειλε για διαβουλεύσεις στην Αγγλία τον διακεκριμένο διπλωμάτη Ντρουέν ντε Λουί. Η παρέμβασή του ήταν καταλυτική. Ο Πάλμερστον έδωσε εντολή στον Ουάις για προσωρινή διακοπή του αποκλεισμού. Σημαντική ήταν και η ρωσική παρέμβαση. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Νέσελροδ, προειδοποιούσε ότι: "Περί του ζητήματος των νησιδίων η αυτοκρατορική κυβέρνησις διακηρύττει ρητώς ότι η αγγλική κυβέρνηση δεν δύναται να θίξει σπιθαμήν γης ελληνικής άνευ συναινέσεως της Ρωσίας και της συμμάχου Γαλλίας…".
Μάλιστα, ο τσάρος έστειλε στη διάρκεια του αγγλικού αποκλεισμού τον υπασπιστή του Ποντιάκ στην Αθήνα, για να εμψυχώσει τον Όθωνα. Ειδικός Γάλλος απεσταλμένος στην Αθήνα, ο βαρόνος Γκρο με τη βοήθεια του πρεσβευτή Τουβενέλ κατάφεραν να ελαττώσουν τις αγγλικές απαιτήσεις από την Ελλάδα. Όμως, η επιμονή του Πάρκερ να μην απελευθερώσει τα εκατό πλοία που είχε "συλλάβει", τορπίλιζαν την τελική συμφωνία. Εν τω μεταξύ, νέα έγγραφα αποκάλυπταν ότι πριν την άφιξη του αγγλικού στόλου, ο Πατσίφικο είχε προτείνει συμβιβασμό στην ελληνική κυβέρνηση ζητώντας 12.000 δραχμές! Τελικά, η ελληνική κυβέρνηση ενέκρινε πίστωση 330.000 δραχμών προς την κυβέρνηση, από τις οποίες δόθηκαν στον Ουάις οι 150.000 δρχ. και τα υπόλοιπα έμειναν ενέχυρο μέχρι το ξεκαθάρισμα του θέματος με τον Πατσίφικο (15/4/1850).


Ο Ουάις επέστρεψε στην πρεσβεία και ο αποκλεισμός έληξε. Ωστόσο, ο Πάλμερστον δεν είχε πει την τελευταία λέξη του. Ζητούσε ικανοποίηση και των άλλων αγγλικών αιτημάτων. Αυτό δεν έγινε και ο αποκλεισμός ξανάρχισε. Μετά από νέες παρεμβάσεις Γάλλων και Ρώσων και τη σφοδρή κριτική που δέχτηκαν ο Βρετανός πρωθυπουργός Ράσελ και ο Πάλμερστον μέσα και έξω από τη Βουλή και που παραλίγο να οδηγήσει σε πτώση της κυβέρνησης, υπογράφτηκε νέα τελική συμφωνία στην Αθήνα, ανάμεσα στον Α. Λόντο και τους πρέσβεις της Αγγλίας και της Γαλλίας. Επιδικάστηκε οριστικά το ποσό των 180.000 δραχμών προς την Αγγλία, ενώ η πορτογαλική κυβέρνηση έστειλε επίσημα έγγραφα, σύμφωνα με το χρέος της προς τον Πατσίφικο (ο οποίος μετά το τέλος των γεγονότων εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο και πέθανε το 1854), ήταν μόλις 3.850 δραχμές!
Έτσι έληξαν τα Παρκερικά (6 Ιουλίου 1850) που πήραν το όνομά τους από τον Άγγλο ναύαρχο, επικεφαλής του στόλου, Γουίλιαμ Πάρκερ.

Γράφτηκαν και ειπώθηκαν για τα Παρκερικά

Όπως γράφει πολύ εύστοχα ο ακαδημαϊκός Κ. Σβολόπουλος στο βιβλίο του "Ελληνική Εξωτερική Πολιτική 1830-1981" αναφερόμενος στα "Παρκερικά", "Η Ελλάδα, για μια ακόμη φορά, καλούνταν να καταβάλει το τίμημα της αδυναμίας της"


"Και παίρνουν όλα τα εθνικά πλοία και τα εμπορικά κι αφανίζουν το εμπόριον γενικώς και τους δυστυχισμένους νησιώτες (ενν. οι Άγγλοι) … Κι ο Θεός όπου μας γλίτωσε τόσες φορές μας, μας έσωσε και τότε" (Μακρυγιάννης)
"Αι εναντίον της Ελλάδος κατηγορίαι δεν είναι βάσιμοι. Ζητούσι παρ' αυτής τοσαύτα όσα ουδέποτε άλλοτε άλλος λαός ηδυνήθι να κατορθώσει. Η Ευρώπη αποκατέστησε την Ελλάδα ανεξάρτητον, ουχί ωθούμενη υπό ιδέας τινός ρομαντικής" (Τεοβάλ Πισκατορί, Γάλλος πολιτικός που διετέλεσε και πρέσβης της χώρας του στην Αθήνα πριν τα "Παρκερικά")
"Βλέπουμε ένα κράτος αδύναμο και απροστάτευτο να προσβάλλεται βάναυσα από ισχυρό στόλο. Και γιατί; Για μια θλιβερότατη υπόθεση, για τις παράνομες γελοίες αξιώσεις κάποιου Ιουδαίου Πατσίφικου … Όλος ο κόσμος, και δυνατοί και αδύνατοι, προσβάλλεται από την προσβολή της Ελλάδας" (Επιθεώρηση των Δύο Κόσμων", γαλλικό περιοδικό)
"Η διαγωγή της κυβέρνησης (ενν. της αγγλικής) υπήρξε άπρεπη, άδικη, βάρβαρη και οι πράξεις του Πάλμερστον απερίσκεπτες, άκαιρες" (Λόρδος Στάνλεϊ, στη Βουλή των Λόρδων)
Τέλος, η "Εφημερίδα των Συζητήσεων", καταδίκαζε την πολιτική του Πάλμερστον προς την Ελλάδα στο όνομα των υπέρτατων αρχών του πολιτισμού και του ανθρωπισμού, θεωρώντας την "σύμπτωμα της ηθικής αναρχίας της Ευρώπης".