Ελένη Παπαδάκη: Η ζωή και το τραγικό τέλος μιας μεγάλης ηθοποιού

Μία από τις μεγαλύτερες Ελληνίδες ηθοποιούς του πρώτου μισού του 20ου αιώνα ήταν αναμφίβολα η Ελένη Παπαδάκη. Για το έτος γέννησής της οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες.

Ο αείμνηστος Θεόδωρος Έξαρχος, στο μνημειώδες βιβλίο του «Ελληνες ηθοποιοί - Αναζητώντας τις ρίζες» αναφέρει ως έτος γέννησής της το 1907. Ο σπουδαίος θεατρολόγος Κώστας Γεωργουσόπουλος γράφει («Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό» της Εκδοτικής Αθηνών) ότι γεννήθηκε το 1908. Το ίδιο γράφεται και στην εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς - Μπριτάνικα». Όσο για τη Βικιπαίδεια, αναφέρει δύο ημερομηνίες γέννησης! 1903 και 1908...

Οι σπουδές και οι πρώτοι ρόλοι της

Καταγόμενη από πλούσια οικογένεια λογίων, έλαβε μεγάλη και πολύπλευρη μόρφωση. Μιλούσε άπταιστα 4 ξένες γλώσσες και διάβαζε αρχαίους συγγραφείς από το πρωτότυπο. Σπούδασε πιάνο και φωνητική μουσική στο «Ελληνικόν Ωδείον». Πρωτοεμφανίστηκε στη σκηνή το 1925, στο «Θέατρο Τέχνης» (διαφορετικό βέβαια από το ομώνυμο του Κάρολου Κουν και προγενέστερο από αυτό), στο «Αθήναιον». Η πρώτη επαγγελματική της εμφάνιση πραγματοποιήθηκε με την Ηρωδιάδα στη «Σαλώμη» του Όσκαρ Ουάιλντ και την Κόρη, στο έργο του Λουίτζι Πιραντέλο «Έξι Πρόσωπα Ζητούν Συγγραφέα». Αμέσως καθιερώθηκε ως πρωταγωνίστρια.

Στη συνέχεια, συνεργάστηκε με τον μεγάλο ηθοποιό Αιμίλιο Βεάκη και έπαιξε μαζί του στον «Πολιτευτή» του Μπουρζέ στο θέατρο «Αλάμπρα». Από το 1926 ως το 1932 συμμετείχε σε θιάσους μεγάλων ηθοποιών : Κυβέλη, Κοτοπούλη, Γ. Παππάς κ.α.

Ο Αιμίλιος Βεάκης

Διακρίθηκε ιδιαίτερα σε ρόλους επηρεασμένους από την – πρόσφατη εκείνη την εποχή- θεωρία της ψυχανάλυσης του Φρόιντ. Το 1931 συγκρότησε δικό της θίασο και το 1932 ερμήνευσε τη Νίνα στον «Γλάρο» του Τσέχοφ, συμμετέχοντας στον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη και ερμήνευσε επίσης τον ρόλο της Αικατερίνης στο έργο του Άλφρεντ Σαβουάρ «Η Μικρά Αικατερίνη». Από τις 3/1/1928 ήταν μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών.

Η Ελένη Παπαδάκη στο Εθνικό Θέατρο

Εκεί όμως που έγραψε χρυσές σελίδες με τις ερμηνείες της η Ελένη Παπαδάκη, ήταν στο Εθνικό Θέατρο, όπου προσλήφθηκε αμέσως μετά την ίδρυσή του (Νοέμβριος 1932). Πρωταγωνίστησε σε αρχαίες τραγωδίες, κλασικά και σύγχρονα έργα. Αναφέρουμε ενδεικτικά: Δυσδαιμόνα στον «Οθέλο» του Σαίξπηρ (1933), Λαίδη Αναμπέλα Μπάιρον στον «Λόρδο Βύρωνα» του Αλέκου Λιδωρίκη (1934), Λαίδη Ουένφλιτ στο έργο του Σο «Ο Προσηλυτισμός του Καπετάν Μπρασμπάουντ» (1935), Έλα στον «Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν» του Ίψεν, Ρεγάνη στον «Βασιλιά Ληρ» του Σαίξπηρ, Αντιγόνη στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, Πριμαντόνα στη «Ζακυνθινή Σερενάτα» του Διονύσιου Ρώμα, Σειρήνα στα «Δημιουργηθέντα Συμφέροντα» του Μπεναβέντε κ.α.

Ερμήνευσε ακόμα την Κλυταιμνήστρα στην «Ηλέκτρα» στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού (1936) και στην Επίδαυρο (1938). Τέλος, πρωταγωνίστησε στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» (1941), σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη, στο Εθνικό Θέατρο, ενώ κύκνειο άσμα της ήταν η ερμηνεία της στην «Εκάβη» του Ευριπίδη.

Οι κατηγορίες σε βάρος της - Η σύλληψη

Δυστυχώς, η απελευθέρωση της χώρας μας βρήκε τους ηθοποιούς του Εθνικού Θεάτρου, όπως άλλωστε και όλο σχεδόν τον ελληνικό λαό, χωρισμένους σε δεξιούς και αριστερούς.
Το Νοέμβριο του 1944 έγιναν εκλογές στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ), στις οποίες επικράτησε η δεξιά παράταξη (Δημήτρης Χορν, Άννα Καλουτά, Νϊκος Δενδραμής, Ρένα Βλαχοπούλου, Ορέστης Μακρής, Βασίλης Αυλωνίτης κ.α.) Στην αριστερή παράταξη μετείχαν, μεταξύ άλλων, οι : Αιμίλιος Βεάκης, Μάνος Κατράκης, Τίτος Βανδής, Δήμος Σταρένιος, Δημήτρης Μυράτ, Νίκος Τζόγιας κ.α.

Σύντομα άρχισαν οι διαγραφές από το Σωματείο. Στις 23 Νοεμβρίου δημοσιεύεται νέα λίστα με τίτλο «Οι Προδόται Ηθοποιοί» και όσοι θεωρήθηκαν «προδόται» δικάζονται για να αποβληθούν. Στη λεγόμενη «δίκη» του Σ.Ε.Η. στο θέατρο «Διονύσιο», στις 24 Νοεμβρίου 1944, η Ελένη Παπαδάκη διαγράφηκε. Η ίδια ήταν απούσα. Σε επιστολή που έστειλε στη συνέλευση αναρωτιόταν, μεταξύ άλλων, «Κατά πόσον η όλη στάσις μου κατά το διάστημα της Κατοχής υπήρξεν αντεθνική, αντισυναδελφική, εγωιστική και απρεπής». Η Παπαδάκη, χάρη στις γνωριμίες της, είχε καταφέρει να σώσει πολλούς, ανεξαρτήτως ιδεολογίας.

Ακούστηκαν χυδαιότατες εκφράσεις για το πρόσωπό της, όπως «Θάνατος στην π...άνα». Είχαν συμβάλει στην εικόνα της Παπαδάκη ως συνεργάτιδας των Γερμανών ή δωσίλογων, αλλά κυρίως ως ερωμένης του τελευταίου κατοχικού πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη, πολλά δημοσιεύματα.

Ειδικά η εφημερίδα «Ελληνικόν Αίμα», που καθοδηγούνταν από αριστερούς κύκλους, έφτασε στο σημείο να γράψει ότι ο Ι.Ράλλης έκανε τέταρτο γάμο, μυστικά, με την Ελένη Παπαδάκη - πράγμα τελείως ψευδές- ή ότι της έκανε δώρο μια πλατινένια ζώνη, αξίας πολλών εκατομυρίων, ενώ ο λαός λιμοκτονούσε.

Ιωάννης Ράλλης



Η Παπαδάκη είχε καταλάβει ότι το κλίμα ήταν πολύ βαρύ για εκείνη. Στις 21 Δεκεμβρίου 1944 έφυγε από το σπίτι της στα Πατήσια και πήγε στο σπίτι του Δημήτρη Μυράτ. Το ίδιο απόγευμα την αναζήτησαν μέλη της Πολιτοφυλακής Πατησίων και την συνέλαβαν. Οδηγήθηκε στα γραφεία της Λαϊκής Επιτροπής του ΕΑΜ, επί της οδού Πατησίων 314, μαζί με τη φίλη της Αιμιλία Καραβία και τον Δημήτρη Μυράτ. Όλοι πήγαν στη συνέχεια στην Πολιτοφυλακή Πατησίων, στην επιταγμένη βίλα Παπαλεονάρδου, στη διασταύρωση των οδών Πολυλά και Ροστάν. Εκεί, εκδιώχθηκαν ο Μυράτ και η Καραβία.

Ο Καπετάν Ορέστης - Η εκτέλεση της Παπαδάκη

Διοικητής της Πολιτοφυλακής Πατησίων ήταν ένας 23χρονος, γνωστός με το ψευδώνυμο «Καπετάν Ορέστης», με ιδιαίτερη αδυναμία στο γυναικείο φύλο. Από έρευνα που έγινε στο σπίτι της Παπαδάκη, δεν βρέθηκε κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο. Ωστόσο, μετά από μια τυπική ανάκριση, γύρω στα μεσάνυχτα η Ελένη Παπαδάκη και η συγκρατούμενή της Νιόβη Χαριτάκη, 20 χρονών και 7 μηνών έγκυος, οδηγήθηκαν από την Πολιτοφυλακη στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ. Εκεί, αφού την προπηλάκισαν, της αφαίρεσαν δύο δαχτυλίδια που είχε μαζί της και την έγδυσαν, μετά από εντολή του Καπετάν Ορέστη, οδηγήθηκε στον εκτελεστή -δήμιο Βλάση Μακαρώνα, τέως μπακάλη από τη Νέα Ιωνία. Ο Μακαρώνας εκτελούσε τους άλλους μελλοθάνατους με τσεκούρι. Προφανώς, γοητευμένος από την ομορφιά της Παπαδάκη, την πυροβόλησε δύο φορές στον σβέρκο, μην θέλοντας να την αποκεφαλίσει...

Η ανεύρεση της σορού της Παπαδάκη

Στις 26 Ιανουαρίου 1945, βρέθηκε η σορός της σ’ ένα όρυγμα, μαζί με τις σορούς 3-4 ακόμα γυναικών. Όταν μαθεύτηκε ο θάνατος της μεγάλης ηθοποιού, ο καλλιτεχνικός κόσμος βυθίστηκε σε πένθος. Η κηδεία της έγινε δύο μέρες αργότερα. Ο θάνατός της θρηνήθηκε ως εθνική απώλεια.

Τι απέγιναν οι εκτελεστές της Παπαδάκη;

Ο γ.γ. του Κ.Κ.Ε. Νίκος Ζαχαριάδης χαρακτήρισε «υπερβασία» την εκτέλεση της Παπαδάκη.
Ο Καπετάν Ορέστης και η ομάδα του συνελήφθησαν και παραδέχτηκαν ενώπιον λαϊκού δικαστηρίου του ΕΑΜ πως «ενήργησαν κατ’ εντολή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών». Καταδικάστηκαν σε θάνατο από ΕΑΜικό Λαϊκό Στρατοδικείο και εκτελέστηκαν δημόσια στην Πλατεία Κολιάτσου. Το 1945 ο Νίκος Ανδρικίδης, ΕΛΑΣίτης λοχαγός και διαμερισματάρχης που είχε συλλάβει τους εκτελεστές της Παπαδάκη, παραπέμφθηκε σε κακουργιοδικείο για την εκτέλεση των εκτελεστών της και καταδικάστηκε σε ισόβια. Ο φυσικός αυτουργός της δολοφονίας της, Βλάσης Μακαρώνας, εκτελέστηκε το 1948.

Είπαν και έγραψαν για την Ελένη Παπαδάκη

Στρατής Μυριβήλης: «Ένας τυφλός, ακούγοντας την Ελένη Παπαδάκη, θα βλέπει ασφαλώς τα χρώματα και τα σχήματα».
Γρηγόριος Ξενόπουλος: «Η Ελένη Παπαδάκη είναι η αδιαμφισβήτητη διάδοχος της Κοτοπούλη».
Κώστας Γεωργουσόπουλος: «Η Παπαδάκη υπήρξε ηθοποιός μυθικών προσόντων... Το πέρασμά της από την ελληνική σκηνή άφησε ένα μυθικό αποτύπωμα οριακό και ανεπανάληπτο και ήδη σε ηλικία 36 ετών κατόρθωσε να οικοδομήσει ένα μέγιστο παράδειγμα ολοκληρωμένου καλλιτέχνη».
Άγγελος Σικελιανός, στην κηδεία της: «Μνήσθητι Κύριε : Για την ώρα που η λεπίδα του
φονιά άστραψε κι όλος ο θεός της τραγωδίας εφάνη.
Μνήσθητι Κύριε: για την ώρα που άξαφνα, κι οι
εννιά αδερφές εσκύψαν
να της βάλλουν των αιώνων το στεφάνι».