Σπάζοντας τον κώδικα του DNA του Leonardo da Vinci

Μία διεθνής ομάδα επιστημόνων γίνεται παγκόσμια αλυσίδα έρευνας με σκοπό να απαντήσει σε ένα ερώτημα 500 ετών: «Ποιος ήταν τελικά ο Leonardo Da Vinci»; Ο Jesse Ausubel, διευθυντής του τμήματος Περιβαλλοντογίας του Rockefeller University, που ηγείται διεθνούς ομάδας επτά πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων, δίνει τις απαντήσεις.

Μια ερώτηση πεντακοσίων χρόνων ίσως βρίσκει την απάντησή της. Διεθνής ομάδα επιστημόνων γίνεται παγκόσμια αλυσίδα έρευνας με σκοπό να απαντήσει σε μία ερώτηση: Ποιος ήταν ο Leonardo da Vinci;

Ο Leonardo di ser Piero da Vinci έζησε στην καρδιά της Αναγέννησης δίνοντας νόημα στον όρο «Homo Universalis» (αναφέρεται στους ανθρώπους της Αναγέννησης που χαρακτηρίζονται από πλατύ εύρος γνώσης, πολιτιστικής και επιστημονικής). Ήταν εφευρέτης, ανατόμος, αρχιτέκτονας, γλύπτης, μουσικός, μηχανικός, γεωμέτρης, παλαιοντολόγος, γιατρός και χάρη στα μόλις 17 έργα που υπέγραψε έχει προστεθεί στο βιογραφικό του ο τίτλος του ζωγράφου. Σήμερα ο ιδιοφυής Leonardo είναι ο αγαπημένος γρίφος. Ο Jesse Ausubel, διευθυντής του τμήματος Περιβαλλοντολογίας του Rockefeller University, ηγείται διεθνούς ομάδας επτά πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων (Ιταλία, Γαλλία, Αμερική, Ισπανία). Μιλάει στο People για τη μεγαλύτερη πανστρατιά επιστημόνων (φυσικοί, βιολόγοι, ιστορικοί τέχνης, μικροβιολόγοι, ανθρωπολόγοι, παλαιοντολόγοι) που στόχο έχει να ανακαλύψει το DNA του μέγιστου καλλιτέχνη και πανεπιστήμονα. Αναζητούν το μίτο στο λαβύρινθο που θα φέρει στο φως την απάντηση: Ποιος ήταν ο Leonardo da Vinci, το ανθρώπινο πολυμηχάνημα της αναγέννησης; Άλλωστε όπως έλεγε και ο ίδιος, «δεν υπάρχει μεγαλύτερη αρετή από το να γνωρίσεις κάτι ολοκληρωτικά».

Τι είναι αυτό που σας ώθησε να ξεκινήσετε έναν αγώνα αναζήτησης του DNA του Leonardo da Vinci και να μας τον… συστήσετε διαφορετικά, από την αρχή;
Πάντα με σαγήνευε η προσωπικότητα του Da Vinci. Όταν το 2014 βρέθηκα στην Ιταλία σε μια παρέα συναδέλφων πανεπιστημιακών, ανάμεσά τους ήταν και ένας ανθρωπολόγος και ένας φυσικός και τότε έπεσε η ιδέα πως οι τρεις μας πρέπει να προσπαθήσουμε ώστε να απαντήσουμε σε ένα ερώτημα αιώνων: «Ποιος ήταν τελικά ο Da Vinci;». Τρία χρόνια μετά, δεν είμαστε πια μόνοι. Μια σειρά από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα έχουν ενταχθεί στην ομάδα μας. Μαζί μας είναι, μεταξύ άλλων, ο Ισπανός επιστήμονας που δούλεψε στην έρευνα για το DNA του Χριστόφορου Κολόμβου, ο Αμερικανός ερευνητής που εργάστηκε στην αναγνώριση του DNA των θυμάτων του τρομοκρατικού χτυπήματος της 11ης Νοεμβρίου, ο Ιταλός παλαιοντολόγος που ειδικεύεται στο DNA του ανθρώπου του Νεάντερταλ.

Η ομάδα σας ψάχνει να βρει το πρόσωπο, την εικόνα του Da Vinci, άλλοι όμως επιστημονικοί κύκλοι αναγνωρίζουν έναν πίνακα ως προσωπογραφία που φιλοτεχνήθηκε από τον ίδιο. Μήπως αναζητάτε κάτι που ήδη υπάρχει λύση του;
Το έργο που αναφέρεστε είναι ένα μικρό σχέδιο (33,5×21,6 εκατοστά) πάνω σε χαρτί ζωγραφισμένο με κόκκινη κιμωλία. Εκτίθεται στη Βιβλιοθήκη του Τορίνο και πράγματι βρίσκεται στο επίκεντρο έντονης αμφισβήτησης, διχάζει. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αποτελεί προσωπογραφία του, ενώ άλλοι ότι δεν είναι ο ζωγράφος. Εμείς ανήκουμε σε αυτούς που πιστεύουν ότι ο πίνακας δεν είναι έργο του Leonardo και ότι το πρόσωπο που βλέπουμε δεν είναι εκείνος. Είναι αναμενόμενο ο Da Vinci να έχει κάνει αυτοπροσωπογραφίες του, όπως είναι επίσης λογικό οι μεταγενέστεροι ζωγράφοι να αντέγραψαν ή να μιμήθηκαν τους πίνακες του αλλοιώνοντας στοιχεία και χαρακτηριστικά του Leonardo. Ωστόσο όλα τα πρωτότυπα έργα που τον απεικονίζουν δεν έχουν διασωθεί και για αυτό, αν πετύχουμε το σκοπό μας, θα έχουμε οδηγηθεί σε κάτι πολύ μεγάλο. Αν καταφέρουμε να εντοπίσουμε το DNA του Da Vinci, τότε, και μόνο τότε, θα δημιουργήσουμε το αληθινό πρόσωπό του.

Ο Νο1 τρόπος για να βρούμε το DNA κάποιου που δεν είναι στη ζωή είναι να πάρουμε γενετικό υλικό από τα οστά του. Στην περίπτωση όμως του Da Vinci είναι αδύνατο, αφού όλοι παραδέχονται ότι δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τον τόπο που είναι θαμμένος και ίσως να μην τον βρούμε ποτέ. Τι απαντάτε σε όσους υποστηρίζουν ότι η έρευνά σας είναι αδιέξοδη;
Έχουμε εναλλακτικές, που ενδέχεται να μας οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο πατέρας του Da Vinci και κάποια από τα ετεροθαλή αδέλφια του είναι θαμμένα σε ένα εκκλησάκι στη Γαλλία και μπορούμε να πάρουμε DNA από αυτούς και θα σας πω τον τρόπο. Έχουμε στη διάθεσή μας ένα μηχάνημα που θα το τοποθετήσουμε πάνω από τους τάφους και το ραντάρ θα μας δείξει πού ακριβώς βρίσκονται τα οστά τους. Σε αυτή την κίνηση θα προχωρήσουμε το 2018 ή το 2019. Θέλουμε να δράσουμε με σεβασμό, ώστε να μην «ενοχλήσουμε» τους νεκρούς, ούτε να προσβάλουμε τον πολιτισμό και τη θρησκεία κάποιων.

Αυτή τη στιγμή σε ποια φάση βρίσκεται η έρευνά σας;
Είμαστε στο στάδιο που βελτιστοποιούμε τις μεθόδους μας. Κάνουμε τεστ DNA σε χειρόγραφα και σε σημειώσεις που χρονολογούνται από την εποχή της Αναγέννησης αλλά δεν έχουν πολύ μεγάλη καλλιτεχνική αξία. Οι συγκεκριμένες έρευνες θα μας βοηθήσουν να εξάγουμε συμπεράσματα για το DNA αλλά και πώς να αναγνωρίζουμε τα μικροβιώματα (σύνολο των γονιδίων των μικροοργανισμών) που «ζουν» στην επιφάνεια έργων τέχνης, π.χ., σε ελαιογραφίες. Στους επόμενους έξι μήνες θα ανακοινώσουμε τα αποτελέσματά μας, η δημοσιοποίηση θα βοηθήσει ώστε να καταλάβουν όλοι τη μεθοδολογία μας. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με τους πίνακες του Da Vinci που είναι αδιαμφισβήτητης αξίας.

Μπορεί να έχετε απαντήσεις για το DNA του Da Vinci μέσα από τα έργα του; Τα μουσεία που έχουν έργα του στην κατοχή τους θα σας δώσουν πρόσβαση;
Είμαστε ήδη σε επικοινωνία με μεγάλα μουσεία και βιβλιοθήκες. Οι επιμελητές τους είναι διατεθειμένοι να μας ανοίξουν τις πόρτες τους, μάλιστα δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που προτίθενται ή προθυμοποιούνται να ενισχύσουν οικονομικά την έρευνά μας! Δεν θα ήθελα να αναφέρω συγκεκριμένα μουσεία, όμως μπορώ να πω ότι έργα του Da Vinci έχουν οι βιβλιοθήκες του Μιλάνου, της Μαδρίτης, το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, η ΠινακοθήκηΟυφίτσι στη Φλωρεντία.

Θα στραφείτε και στις ιδιωτικές συλλογές;
Φυσικά! Ανάμεσα στους ιδιώτες είναι η βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας αλλά και ο Bill Gates, ο οποίος έχει στην κατοχή του το φημισμένο Κώδικα Λέστερ (οι φήμες τον θέλουν να τον αγόρασε το 1994 έναντι 30,9 εκατ δολαρίων). Στα μελλοντικά μας πλάνα είναι να κάνουμε επαφές και με τους δύο, αλλά ακόμα δεν βιαζόμαστε. Κάνουμε προσεκτικά βήματα…

Ελλοχεύει ο κίνδυνος οι συντηρητές τέχνης, άθελά τους, να έχουν «σβήσει» τα ίχνη του πολυπόθητου DNA από τους πίνακες;
Αν οποιοδήποτε κομμάτι χαρτί μπορεί να έχει κύτταρα από DNA, φανταστείτε τι συμβαίνει σε έναν πίνακα. Βέβαια, θεωρώ δύσκολο οι πίνακες του Da Vinci να έχουν ίχνη από το DNA του. Όλα αυτά τα χρόνια οι συντηρητές έργων τέχνης που έχουν ασχοληθεί με τους πίνακές του ίσως έχουν «καθαρίσει» τα έργα από το DNA του. Επίσης, υπάρχει και ο κίνδυνος το DNA του Leonardo να έχει μπερδευτεί με αλλά DNA. Δεν χάνουμε όμως την πίστη και την αισιοδοξία μας. Μπορεί να βρούμε χαμένο και «άγνωστο» γενετικό υλικό του πάνω σε προσωπικά του αντικείμενα, όπως στις παλέτες του, στα βιβλία του, στα σημειωματάριά του…

Ισχύει ότι έχετε ανακαλύψει ζώντες συγγενείς του Da Vinci;
Αρχικά να ξεκαθαρίσουμε ότι ο Da Vinci δεν παντρεύτηκε και δεν είχε παιδιά, όμως σήμερα ζουν τριανταπέντε απόγονοί του, ανάμεσά τους και ο σκηνοθέτης Franco Zeffirelli, που προέρχονται από τα αδέλφια του. Μπορούμε να πάρουμε γενετικό υλικό από εκείνους και ειδικότερα από τους άντρες απογόνους του, που έχουν το χρωμόσωμα Υ. Η ομάδα μας έχει πείσει κάποιους από αυτούς να βοηθήσουν, αν και, όπως καταλαβαίνεις, δεν είναι εύκολο. Είναι πολύ διστακτικοί με τη διαδικασία να μοιραστούν το DNA τους. Χρειάζεται να τους εξηγήσεις «γιατί» και «πώς» το κάνεις. Επιπλέον η Επιτροπή Διαφάνειας και Ηθικής του Πανεπιστήμιου της Φλωρεντίας πρέπει να εγκρίνει τη διαδικασία που θα ακολουθήσουμε.

Με ποια μεθοδολογία θα προχωρήσετε στην προσπάθεια ταυτοποίησης του DNA του Leonardo da Vinci;
Η ταυτοποίηση θα έρθει μετά από τη σύγκριση του γενετικού υλικού που ίσως βρούμε στα προσωπικά του αντικείμενα με το DNA των πεθαμένων συγγενών του και των απογόνων του.

Η πιθανή ταυτοποίηση ποιες απαντήσεις θα φέρει στο φως;
Αν όλα πάνε όπως ελπίζουμε, οι γενετικές πληροφορίες που θα πάρουμε θα μας δώσουν αμετάκλητες και αδιάψευστες απαντήσεις για τον ίδιο τον Leonardo da Vinci: Ποια ήταν η εικόνα του. Ποιο ήταν το πρόσωπό του. Ποιος ήταν ο σωματότυπός του. Επίσης, από την κατάσταση των οστών και το DNA θα μάθουμε την αιτία του θανάτου του, πληροφορία εντελώς άγνωστη μέχρι σήμερα. Επιπλέον θα καταλάβουμε ποια ήταν η διατροφή του. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ήταν χορτοφάγος, στις σημειώσεις του υπάρχουν νύξεις αλλά δεν είμαστε σίγουροι, η σύνθεση των οστών θα δώσει τη λύση. Το θέμα δεν είναι αν θα μάθουμε, αλλά πόσα θα μάθουμε. Ακόμα και αν δεν λύσουμε όλες τις απορίες, το σίγουρο είναι ότι θα έχουμε πάει την επιστήμη ένα βήμα παραπέρα. O Leonardo αγαπούσε τους γρίφους, όλο αυτό που ζούμε είναι μια συναρπαστική περιπέτεια στο πνεύμα του ίδιου του Da Vinci!