Τοπωνύμια δήμων και συνοικιών της Αττικής - Α' Μέρος

Περιοχές με αναλλοίωτα ονόματα από την αρχαιότητα ως σήμερα – Κοινότητες που έγιναν Δήμοι ή αποσπάστηκαν από άλλους Δήμους.

Με ένα από τα αγαπημένα μας θέματα, που απ' ότι φαίνεται έχει μεγάλη απήχηση και στους αναγνώστες του protothema.gr, τα τοπωνύμια Δήμων και συνοικιών της Αττικής, θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Σχετικό θέμα, είχαμε γράψει και στις 16 Οκτωβρίου 2016.

Τώρα θα αναφερθούμε, κυρίως σε όσους Δήμους δεν μας είχαν "απασχολήσει" τότε.

Η Αγία Βαρβάρα, πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο ναό, ο οποίος κτίστηκε στη θέση όπου βρέθηκε η εικόνα της Αγίας Βαρβάρας.  Ο ναός, στη σημερινή του μορφή, ολοκληρώθηκε το 1904. Στο μεσαίο κλίτος του βρίσκεται ο πρώτος ναΐσκος, που σήμερα αποτελεί το κυρίως Άγιο Βήμα. Ονομάζεται Εύρεσις, επειδή εκεί βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Αγίας Βαρβάρας και αποτελεί ιστορικό μνημείο του 17ου αιώνα.

Σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε στη θέση αυτή μοναστήρι που πιστεύεται ότι είχε ιδρυθεί στα βυζαντινά χρόνια.

Στην Αγία Βαρβάρα, άρχισαν να εγκαθίστανται Ρομά από το 1936. Το 1941, είχε μόλις 42 κατοίκους.

Αρχικά ανήκε στον Δήμο Αιγάλεω. Το 1949, αναγνωρίστηκε ανεξάρτητη κοινότητα και το 1963, έγινε Δήμος.




Η Αγία Παρασκευή στην αρχαιότητα, αποτελούσε τμήμα του μεγάλου δήμου Φλύας, του σημερινού Χαλανδρίου. Γύρω στα τέλη του 12ου αιώνα, χτίστηκε στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής η μονή του Άι – Γιάννη του Κυνηγού, γνωστή και ως Μονή των Φιλοσόφων .
Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Αγία Παρασκευή ανήκε στον Τούρκο Χαλίλ Μπέη που την πούλησε στον κόμη Αμπότιο Μπότσαρη. Αυτός με τη σειρά του το 1850, πούλησε μεγάλη έκταση της περιοχής σε 9 κατοίκους του Χαλανδρίου. Το πρώτο σπίτι στην Αγία Παρασκευή χτίστηκε το 1894 και ανήκε στον Παναγιώτη Δάβαρη. Στις αρχές του 20ου αιώνα, στην περιοχή υπήρχαν λιγοστά σπίτια και 4 χάνια, όλα γύρω από το μικρό, τότε, εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Το εκκλησάκι αυτό το… διεκδικούσαν και άλλες περιοχές (Μαρούσι, Χαλάνδρι, Λιόπεσι, η νυν Παιανία). Το 1933 αποφασίστηκε να χτιστεί νέος, μεγαλύτερος ναός. Τα θυρανοίξια της εκκλησίας έγιναν το 1936.

Η Αγία Παρασκευή, αποσπάστηκε από την, τότε, κοινότητα Χαλανδρίου, το 1931 και αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητη κοινότητα. Το 1963 έγινε Δήμος.

Στην Αγία Παρασκευή, υπάρχει και η γνωστή τοποθεσία Σταυρός. Πρόκειται για μεσαιωνικό τοπωνύμιο που προήλθε από τον μαρμάρινο σταυρό που κατά την παράδοση είχε τοποθετήσει κάποιος μοναχός Αθανάσιος κοντά στο σημείο όπου βρίσκεται το Κιόνιο του Νεοφύτου. Ο Νεόφυτος ήταν ηγούμενος της Μονής των Φιλοσόφων, που αναφέραμε παραπάνω και με δικές του ενέργειες φτιάχτηκε ο δρόμος που συνέδεε την περιοχή του σημερινού Σταυρού με τα Μεσόγεια.




Οι Άγιοι Ανάργυροι, αποτελούσαν κατά την αρχαιότητα ένα τεράστιο ελαιώνα. Κατά την τουρκοκρατία, τα κτήματα της περιοχής ανήκαν σε Τούρκους ιδιοκτήτες, οι οποίοι μετά την Επανάσταση του 1821, τα πούλησαν σε Έλληνες και Άγγλους.


Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής, ήταν νησιώτες και πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Το 1927, η περιοχή αυτή αποσπάστηκε από τα Νέα Λιόσια (σήμερα Ίλιον) και αποτέλεσε ανεξάρτητη κοινότητα με την ονομασία Άγιοι Ανάργυροι, από τον ομώνυμο ναό που βρίσκεται εκεί. Το 1963, αναγνωρίστηκαν ως ανεξάρτητος Δήμος.




Μια από τις συνοικίες των Αγίων Αναργύρων, είναι η Ανάκασα.

Το όνομά της προέρχεται πιθανότατα από παραφθορά του παλιού τοπικού επιρρήματος "ανάκασι" ή "ανακαίασι" και δήλωνε την Ανακαίαν. Η αρχαία Ανακαία, βρισκόταν κατά πάσα πιθανότητα στη θέση της σημερινής Ανάκασας.

Το Αμαρούσιο (Μαρούσι), ήταν Δήμος της αρχαίας Αττικής με το όνομα Αμαρύσιον Άθμονον.

Εκεί, λατρευόταν πανηγυρικά η Άρτεμις της Αμαρύνθου, η Αμαρυσία Άρτεμις. Οι αρχαιολογικές έρευνες, έδειξαν ότι τα αρχαία ευρήματα στη ΝΔ πλευρά του σημερινού Δήμου, κοντά στις μεσαιωνικές εκκλησίες της Νερατζιώτισσας και των Αγίων Θεοδώρων, δείχνουν ότι το ιερό της θεάς βρισκόταν στο ύψωμα της πλευράς εκείνης, ενώ ο οικισμός του αρχαίου Δήμου, βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του ναού. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, το Μαρούσι είχε λίγους κατοίκους, γεωργούς και βοσκούς. Ως το 1925, ανήκε στον Δήμο Αθηναίων. Τότε αποσπάστηκε απ' αυτόν και έγινε ανεξάρτητη κοινότητα. Το 1943, αναγνωρίστηκε ως Δήμος. Μια από τις περιοχές του, είναι και τα Ανάβρυτα, που σημαίνει "άφθονα νερά".




Η Αργυρούπολη, στην οποία αναφερθήκαμε και στο άρθρο της 16/10/2016, αποτελούσε στην αρχαιότητα μέρος του μεγάλου δήμου Ευωνύμου που ανήκε στην Ερεχθηίδα φυλή. Το 1961 μετονομάστηκε σε Αργυρούπολη (από Νέα Αργυρούπολη) και το 1972 έγινε Δήμος.
Οι Τράχωνες, μία από τις συνοικίες του Δήμου Αλίμου, πήραν το όνομά τους από το άγονο, πετρώδες και τραχύ έδαφος της περιοχής.




Τα Βριλήσσια, αποτελούσαν παλιά τμήμα της τοποθεσίας γνωστής με το όνομα Πάτημα, το οποίο σχετίζεται πιθανότατα με κάποιο πατητήρι σταφυλιών που βρισκόταν εκεί. Το όνομά τους προέρχεται από το Πεντελικό(ν) Όρος, το οποίο κατά την αρχαιότητα λεγόταν Βριλησσός ή Βριληττός. Σύμφωνα με μια εκδοχή, την ονομασία Βριλήσσια την έδωσε πρώτος ο λογοτέχνης και αρχίατρος του Πολεμικού Ναυτικού Παύλος Νιρβάνας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Πέτρου Αποστολίδη, 1866-1937). Τα Βριλήσσια αρχικά ανήκαν στον Δήμο Χαλανδρίου. Το 1949 αναγνωρίστηκαν ως ανεξάρτητη κοινότητα και το 1990 έγιναν Δήμος. Σχετικά με το αν η Πεντέλη στην αρχαιότητα ονομαζόταν Βριλησσός (ή Βριληττός) όμως, δεν συμφωνούν όλοι. Στο σπουδαίο και δυσεύρετο έργο του «Αι Τοπωνυμίαι Αθηνών και Περιχώρων των», ο Κώστας Μπίρης, αφιερώνει στο θέμα αυτό περισσότερες από 5 σελίδες και καταλήγει:

«Οπωσδήποτε, και κατά τας δύο εκδοχάς, δεν τίθεται εν αμφιβόλω ότι ο Βριλησσός είναι τα λεγόμενα σήμερον Τουρκοβούνια». Παραθέτει δε, απόσπασμα άρθρου του Σμυρνιού λόγιου και γλωσσολόγου Αριστοτέλη Σταυρίτση, στην «Καθημερινή» της 2ας Σεπτεμβρίου 1952, στο οποίο, μεταξύ άλλων, αναφέρει ότι: «η κατάληξη –ηττός είναι η πελασγική λέξις εττού, σημαίνουσα ύψωμα. Όντως όλαι αι λέξεις, αι λήγουσαι εις –ηττός αναφέρονται εις υψώματα, όπως, επί παραδείγματι, Υμηττός (Χιουμ – εττού = άγονον ύψωμα), Λυκαβηττός (Λούκ – αμπ – εττού = μαστοειδές ύψωμα), Αρδηττός και κατ’ ακολουθίαν Βριληττός».




Και ο Γιάννης Καιροφύλας, αμφισβητεί το ότι Βριλησσός (ή Βριληττός), ονομαζόταν στην αρχαιότητα το Πεντελικό Όρος. Πρόκειται για ισχυρισμό του λόγιου Διονύσιου Σουρμελή, τον οποίο αντέκρουσαν και ξένοι επιστήμονες (John Stuart, Forchhammer).

Ο Βύρωνας, αναπτύχθηκε ως οικισμός αρχικά γύρω από το παραποτάμιο πεδίο ενός μικρού ρέματος που λεγόταν «Πήδημα της Γριάς» και δεν υπάρχει σήμερα, καθώς τη δεκαετία του ’60 δημιουργήθηκε στη θέση του ένα μεγάλο πάρκο. Το όνομά του Δήμου, οφείλεται στον μεγάλο Άγγλο ποιητή και φιλέλληνα λόρδο Βύρωνα και δόθηκε το 1924, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τον θάνατό του.




Ο Βύρωνας αναγνωρίστηκε ως Δήμος το 1934. Μια από τις συνοικίες του, είναι και η Νέα Ελβετία που ονομάστηκε έτσι γιατί θεωρήθηκε ότι έχει υγιεινό κλίμα.

Άλλη συνοικία του Δήμου Βύρωνα, είναι ο Καρέας. Πήρε το όνομά του από τη μονή του Αγίου Ιωάννη Καρέα που βρίσκεται εκεί. Η ονομασία Καρέας, προέρχεται, κατά τον Βύρωνα Πολύδωρα, είτε από τη βυζαντινή Καρέα Πύλη είτε από τον κτήτορα της Μονής. Η μονή Καρέα, θεωρείται ότι χτίστηκε τον 11ο αιώνα, αλλά πιθανότατα είναι πολύ παλαιότερη. 
Θυμίζουμε και τη μεγάλη χορεύτρια Ισιδώρα Ντάνκαν, που το 1903 έχτισε σπίτι στον λόφο Κοπανά του Βύρωνα.





Το Γαλάτσι, πήρε το όνομα αυτό ήδη από τον Μεσαίωνα, από τα κτήματα της αθηναϊκής οικογένειας Γαλάκη που βρισκόταν εκεί. Το όνομα της οικογένειας, προφερόταν κατά το παλιό αθηναϊκό ιδίωμα «Γαλάτση».
Η περιοχή, η οποία στην αρχαιότητα αποτελούσε τμήμα του Δήμου Βατής, στα σημερινά Πατήσια, άρχισε να κατοικείται μετά το1905 από Ναξιώτες που δούλευαν στα λατομεία που λειτουργούσαν στο Γαλάτσι από το 1850.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι στο Γαλάτσι στις αρχές του 20ου αιώνα, οργάνωνε η, τότε, βασιλική οικογένεια, κυνήγι αλεπούς!

Στο Γαλάτσι υπάρχει και η Όμορφη Εκκλησία ή Ομορφοκκλησιά που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο. Στη θέση της Ομορφοκκλησιάς, υπήρχε παλαιοχριστιανικός ναός. Νότια της εκκλησίας, θεωρείται ότι βρισκόταν ο αρχαίος αττικός Δήμος Περγασή. Το 1954, το Γαλάτσι αποσπάστηκε από τον Δήμο Αθηναίων και έγινε ανεξάρτητη κοινότητα και το 1964 Δήμος.
Στη θέση της Γλυφάδας, υπήρχε στην αρχαιότητα ο Δήμος Αιξωνής. Οι κάτοικοι της Αιξωνής ασχολούνταν κυρίως με την αιγοτροφία (αιξωνή = γιδοπάζαρο). 

Το σημερινό της όνομα η Γλυφάδα, το πήρε στις αρχές του 20ου αιώνα εξαιτίας του γλυκού και υφάλμυρου νερού των πηγαδιών της. Γύρω στο 1920 δημιουργήθηκε ο πρώτος οικισμός στην περιοχή. Το ρυμοτομικό σχέδιο της Γλυφάδας εκπονήθηκε από τον Γάλλο πολεοδόμο Ερνέστ Εμβράρ. Η Γλυφάδα έγινε ανεξάρτητος Δήμος το 1945.





Η Εκάλη, ονομάστηκε έτσι από τη «βασίλισσα» ή γραία «μητριάρχη» Εκάλη, που φιλοξένησε τον Θησέα όταν αυτός πήγαινε στον Μαραθώνα για να εξοντώσει τον μαραθώνιο ταύρο. Όταν ο Θησέας επέστρεψε, η Εκάλη είχε πεθάνει. Τότε, ο μυθικός ήρωας καθιέρωσε θυσίες προς τιμήν της και προς τιμήν του Δία, τα Εκαλήσια. Ίδρυσε το ιερό του Εκαλίου Διός και ονόμασε τον Δήμο Εκάλη. Στα νεότερα χρόνια, η Εκάλη καλυπτόταν από πυκνά δάση και ήταν περιοχή που επισκέπτονταν κυρίως κυνηγοί. Τα πρώτα σπίτια στην Εκάλη, χτίστηκαν μετά το 1922. Μια από τις περιοχές της Εκάλης, ΒΑ του δρόμου Κηφισίας – Τατοΐου, είναι το Φασίδερι. Το όνομα προέρχεται ή από το επώνυμο Φάση, ιδιοκτητών κτημάτων της περιοχής τον Μεσαίωνα ή από το αρχαίο τοπωνύμιο Φάσις-έμφασις του Κηφισού που περνά από εκεί, μαζί με το συνθετικό «ντερέ» (ρέμα) που χρησιμοποιήθηκε επί τουρκοκρατίας.




Το Ελληνικό, παλαιότερα Χασάνι, πήρε το όνομά του από τον αρχαίο πρωτοελλαδικό οικισμό που υπήρχε στον χώρο του παλιού αεροδρομίου (Βύρων Γ. Πολύδωρας, «Η Μείζων Αθήνα»). Η εκδοχή ότι ο Δήμος (από το 1982), Ελληνικού ονομάστηκε έτσι από το αεροδρόμιο, μάλλον δεν ευσταθεί. 




Η περιοχή του Ζωγράφου, πήρε το όνομά της από τον οικονομολόγο και πολιτικό Ιωάννη Ζωγράφο (1844-1927), ιδρυτή του συνοικισμού. Ο Ι. Ζωγράφος, που υπήρξε και καθηγητής πανεπιστημίου, το 1902 αγόρασε από τη χήρα Βουρνάζου μεγάλη έκταση στην περιοχή και από το 1918 άρχισε να χτίζει σπίτια.

Ο αρχικός «πυρήνας» του Ζωγράφου, δημιουργήθηκε γύρω από τον Ιλισό και τον παραπόταμό του Χουσεΐν Μπέη, που περνούσε από την περιοχή που βρίσκεται σήμερα το νοσοκομείο «Συγγρού» και οφείλει το όνομά του σε Τούρκο κτηματία που ζούσε εκεί. Η περιοχή του Ζωγράφου, όπου βρίσκεται και η Πανεπιστημιούπολη, αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητη κοινότητα το 1929 και το 1947 έγινε Δήμος.




Η περιοχή της Ηλιούπολης, στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ανήκε στον Μουσταφά Καρά Αλή. Το 1890, υπήρχαν εκεί λίγα σπίτια. Ο οικισμός ονομαζόταν Καράς. Μεγάλη οικιστική ανάπτυξη, γνώρισε η Ηλιούπολη μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την άφιξη στην Αθήνα χιλιάδων προσφύγων. Το 1924, η Ελληνική Εταιρεία Αστικών και Αγροτικών Συνοικισμών «Δρανδάκης, Πάγκαλος και Σία», αγόρασε από τον κτηματία Αλέξανδρο Νάστο 1.030 στρέμματα στην περιοχή και ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Αριστομένη Βάλβη την εκπόνηση ρυμοτομικού σχεδίου για την οικοπεδοποίηση της περιοχής, στην οποία δόθηκε το όνομα Ηλιούπολη, από την ομώνυμη πόλη της Αιγύπτου στην οποία είχε σπουδάσει ο Παύλος Δρανδάκης.




Υπάρχει και μία άλλη εκδοχή για το όνομα Ηλιούπολη, σύμφωνα με την οποία, η περιοχή οφείλει την ονομασία της στο ότι πάνω απ’ αυτήν, στον Υμηττό, ανατέλλει ο ήλιος. Το 1928 η Ηλιούπολη αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητη κοινότητα και το 1963 έγινε Δήμος.
Το Ηράκλειο, οι Χαλκωματάδες των βυζαντινών χρόνων, πήρε το όνομά του από το ιερό του Ηρακλή που βρισκόταν εκεί στην αρχαιότητα. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, το Ηράκλειο(ν) μετατράπηκε σε Αράκλι. Εκεί ο Όθωνας ίδρυσε το 1837 τη «Στρατιωτική Αποικία Ηρακλείου» (Militar Colonie Arakly), όπου εγκαταστάθηκαν Βαυαροί αξιωματικοί. Στο διάστημα μεταξύ 1885-1920, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή πολλοί υπάλληλοι των σιδηροδρόμων. Το 1925 το Ηράκλειο έγινε ανεξάρτητη κοινότητα και το 1948 Δήμος.

Στο Ίλιον, για το οποίο γράψαμε και στο άρθρο της 16/10/2016, υπάρχει ο Πύργος Βασιλίσσης. Χτίστηκε στη θέση παλαιού πύργου που υπήρχε εκεί, με οδηγίες του Γάλλου αρχιτέκτονα Φλοριμόν Μπουλανζέ, κατ’ απομίμηση του πύργου του Χόχεν Σβάνγκαου όπου γεννήθηκε ο Όθωνας.
Το Ίλιον, ανεξάρτητη κοινότητα από το 1925 και Δήμος από το 1963, ονομαζόταν πριν το 1994 Νέα Λιόσια και παλαιότερα Κάτω Λιόσια, σε αντιδιαστολή με τα Παλαιά (σήμερα Άνω) Λιόσια.




Μία από τις περιοχές του Ιλίου, είναι και ο συνοικισμός Δραγουμάνο, που πήρε το όνομά του από κάποιον (Έλληνα ή Τούρκο) διερμηνέα που είχε κτήματα εκεί. Τον Σεπτέμβριο του 1821, έγινε στο Δραγομάνο μεγάλη μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, που είχαν επικεφαλής τον Ομέρ Βρυώνη. Οι Τούρκοι κατατροπώθηκαν . Ο Ομέρ Βρυώνης θα σκοτωνόταν από τα πυρά του αγωνιστή Δήμου Ρουμπέση, αν δεν έμπαινε μπροστά του ο σωματοφύλακάς του που έχασε τη ζωή του!
Η Καισαριανή, πήρε το όνομά της από τη βυζαντινή μονή που βρίσκεται σ’ αυτή. Για τη προέλευση του ονόματος της Μονής της Καισαριανής, η οποία ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα, υπάρχουν οι εξής εκδοχές:

i. προέρχεται από κάποιον ηγούμενο Καισάριο, ιδρυτή της
ii. προέρχεται από την εικόνα της Θεοτόκου που μεταφέρθηκε από την Καισάρεια
iii. προέρχεται από κάποιον Καίσαρα που ίδρυσε τη μονή
iv. προέρχεται από το επίθετο καισαριανός (καισαρ(γ)ιανή κτήση)
v. προέρχεται από τη Σαισάρα ή Συριανή ή Σαιργιανή, κόρη του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού, πρώτη ιέρεια του ναού της Δήμητρας που βρισκόταν στην αρχαιότητα εκεί.
Υπάρχει και μία άλλη, λαϊκή (παρ)ετυμολογία: Λόγω του ότι η περιοχή της Καισαριανής ήταν τόπος περιπάτου των Αθηναίων, η μονή ονομάστηκε Σεργιανή από το σεργιάνι, τον περίπατο. Το Σεργιανή έγινε Σαισαριανή και κατόπιν Καισαριανή. 

Όπως και να’ χει, ως τις αρχές του 20ου αιώνα, η περιοχή της Καισαριανής ήταν ερημική με πολλά αγρίμια. Το 1920, κατοικούσαν εκεί 11 άτομα (!) Με την εγκατάσταση προσφύγων μετά το 1922, η περιοχή αναπτύχθηκε οικιστικά και το 1934 έγινε Δήμος.
Τέλος, η Καλλιθέα, «βαφτίστηκε» από τον Ευθύμιο Κεχαγιά, που ήταν τότε υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Μια άλλη εκδοχή, αποδίδει το όνομα σε μια βασιλοπούλα η οποία βλέποντας την περιοχή αναφώνησε «τι καλλίστη θέα»!


Πρώτος οικιστής της ήταν ο Γεώργιος Φιλάρετος (1848-1929), νομομαθής, δημοσιογράφος και πολιτικός. Το 1908, εξέδωσε στην Αθήνα την εφημερίδα «Ριζοσπάστης», τον τίτλο της οποίας παραχώρησε αργότερα στο Κ.Κ.Ε.

Στην Καλλιθέα, βρίσκονται οι Τζιτζιφιές, που πήραν το όνομά τους από την έπαυλη «Ζιζιφιές» του δικηγόρου Παναγιώτη Πολίτη, αδελφού του Νικόλαου Πολίτη, στον κήπο της οποίας ήταν φυτεμένες τζιτζιφιές.

Η περιοχή του Χαροκόπου, οφείλει το όνομά της στην «Χαροκόπειο Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Θηλέων», που ιδρύθηκε από τον Κεφαλλονίτη εθνικό ευεργέτη Παναγή Χαροκόπο (1835-1911). Η Καλλιθέα έγινε ανεξάρτητη κοινότητα το 1925 και το 1933 Δήμος.
Κάπου εδώ, τελειώνει το Α’ μέρος του αφιερώματός μας στα τοπωνύμια των δήμων της Αττικής. Θα επανέλθουμε την ερχόμενη εβδομάδα με τα υπόλοιπα.


Πηγές:

ΒΥΡΩΝ Γ. ΠΟΛΥΔΩΡΑΣ, «Η ΜΕΙΖΩΝ ΑΘΗΝΑ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ 2002
ΚΩΣΤΑΣ Η. ΜΠΙΡΗΣ «ΑΙ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ», Α’ ΕΚΔΟΣΗ 1971, Β’ ΕΚΔΟΣΗ 2005, Γ’ ΕΚΔΟΣΗ 2006.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ, «ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ, 1995.