Aστυπάλαια: Το νησί που θαυμάζει ο κόσμος και αγνοεί η Αθήνα

Mε διεθνή καριέρα σε Βρυξέλλες, Βερολίνο και Νέα Υόρκη, η Αστυπάλαια μπήκε φέτος δυναμικά στον τουριστικό χάρτη της Ελλάδας, εκπροσωπώντας παγκοσμίως τη χώρα ως ο ιδανικός προορισμός. Κι αν όλος ο κόσμος μιλά για την Αστυπάλαια , μάλλον δεν φτάνουν ούτε οι ψίθυροι στην Αθήνα αφού το υπουργείο Πολιτισμού «φρόντισε» να μείνει το νησί για πρώτη χρονιά με κλειστό το αρχαιολογικό της μουσείο, νο 1 προορισμός για τον έλληνα και τον ξένο επισκέπτη του νησιού, κι όχι άδικα… 

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή κι ας περιπλανηθούμε στην «πεταλούδα του Αιγαίου»  που ζήλωσεν δόξαν κυκλαδίτικη κι ακροβατεί με άσπρες και μπλε εκκλησιές και σπιτάκια κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής και ομορφιάς μέσα στα δωδεκάνησα!  

Τον περασμένο Μάρτιο απέσπασε διθυράμβους για την τοπική της κουζίνα, καθώς συμμετείχε στην γαστρονομική εκδήλωση του James Beard Foundation, μία από τις μεγαλύτερες γαστρονομικές εκθέσεις που διοργανώνονται στην Νέα Υόρκη. 

Xώρα της Αστυπάλαιας


Δυό μήνες αργότερα, χρίστηκε πρέσβειρα της Ελλάδας στους εορτασμούς της Ημέρας της Ευρώπης στις Βρυξέλλες, μιας και σύμφωνα με τον μύθο, η Ευρώπη και η Αστυπάλαια, κόρες του Φοίνικα και της Περιμήδης, προκάλεσαν το ερωτικό ενδιαφέρον των θεών του Ολύμπου. Η Ευρώπη σαγήνευσε τον Δία και η πεντάμορφη αδελφή της, η Αστυπάλαια τον Ποσειδώνα, ο οποίος, θαμπωμένος από τα κάλλη της, μεταμορφώθηκε σε θαλάσσιο δράκο και την απήγαγε τοποθετώντας την στη μέση του πελάγους. 

Πέρυσι η Trivago της απένειμε ασημένιο μετάλλιο στους κορυφαίους νησιωτικούς προορισμούς της Ευρώπης, ενώ φέτος  το American Express Essentials την συμπεριέλαβε μέσα στους 41 «must see» προορισμούς διεθνώς και η γερμανική Die Welt εκθειάζει το «το άγνωστο ελληνικό νησί, ένα μικρό διαμάντι, που η γοητεία του έγκειται στο ότι δεν είναι αξιοποιημένο». Αλλωστε, σύμφωνα με την Telegraph είναι το πλέον «ψαγμένο» ελληνικό νησί! 

Η Παναγιά η Πορταϊτισσα, χτισμένη στη Ροδιά, κάτω από τα τείχη του Κάστρου



Οι travel bloggers την λατρεύουν, μα η Αστροπαλιά, αληθινή σταρ, σεμνή μα συνάμα προκλητική με τόσες ομορφιές, υπάρχει και δεσπόζει πλέον μόνο χάρη στις υπεράνθρωπες προσπάθειες των ντόπιων που την φροντίζουν, την προστατεύουν και την αναδεικνύουν. 
Δεν είναι τυχαίο που οι 8 κόκκινοι μύλοι – σήμα κατατεθέν της Αστυπάλαιας  που δεσπόζουν στη χώρα, κάτω από το κάστρο -  είναι όλοι αξιοποιημένοι από το δήμο και φιλοξενούν, πέρα από το απαραίτητο κέντρο πληροφοριών για τους τουρίστες, μικρές εκθέσεις μαθητών του νησιού, ή ξένων καλλιτεχνών που τους υιοθέτησε η «πεταλούδα του Αιγαίου», αλλά και μια μικρή, μοναδική δανειστική βιβλιοθήκη που στοίχημά της έχει να συλλέξει όσο το δυνατόν περισσότερα ελληνικά λογοτεχνικά έργα μεταφρασμένα σε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, ακόμα και αραβικά, ρώσικα και κινέζικα,  ώστε να τα προσφέρει στον ξένο επισκέπτη. Με το μεράκι της κυρίας Στέλλας, της Θεσσαλονικιάς δασκάλας που ‘ρθε πριν χρόνια στο νησί, κι έριξε άγκυρα, η βιβλιοθήκη διαθέτει δεκάδες τίτλους, προσεκτικά επιλεγμένους, είτε για τον τουρίστα είτε για τους μαθητές και τους νέους της Αστυπάλαιας. Αλλωστε στα πλαίσια του Πολιτιστικού Φεστιβάλ του νησιού, διοργανώνονται κάθε καλοκαίρι εκθέσεις βιβλίου, φωτογραφίας, ζωγραφικής αλλά και φεστιβάλ κινηματογράφου.

Αη Γιώργης, δεσπόζει μέσα στο κάστρο, επιβλητικός και με το απόλυτο σκηνικό κατάνυξης στο εσωτερικό του

Οι κόκκινοι Ανεμόμυλοι 

Επιστρέφοντας στους μύλους, αυτούς τους μοναδικούς ανεμόμυλους, μαθαίνουμε πως  λανσάρουν πρωτοποριακή τεχνική, με τον έλικα στερεωμένο πάνω στα κόκκινα κωνικά «σκουφιά» να έχει τη δυνατότητα να περιστρέφεται ανάλογα με το πού φυσάει ο άνεμος ώστε να μη χάνεται ούτε μέρα από τις εργασίες. Κάποτε δέχονταν σιτάρι από τη Ρωσία, τον πάλαι ποτέ σιτοβολώνα της Ευρώπης, που το’ φερναν καράβια από τα στενά του Βοσπόρου και τα Δαρδανέλια και το εναπόθεταν σε τούτη τη γωνιά του Αιγαίου για να γίνει αλεύρι και να ξαναφύγει με προορισμό τα ελληνικά νοικοκυριά της επικράτειας του νότου, και όχι μόνο. 

Από τα σπίτια του Κάστρου μείναν τα παράθυρα να αγναντεύουν 



Ο πιο εντυπωσιακός – εσωτερικά – μύλος είναι εκείνος που σήμερα δίνει μια γεύση από τα αρχαιολογικά ευρήματα, με χάρτες από τα σημεία των ανασκαφών και με φροντισμένες ρέπλικες των αρχαίων επιγραφών και των θησαυρών που βρέθηκαν στο νησί και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στον Πέρα Γιαλό.  Ένα μουσείο γεμάτο από την πλούσια ιστορία αυτού του μικρού βράχου του Αιγαίου, που φέτος για πρώτη φορά μένει κλειστό χάρη στην ελληνική γραφειοκρατία και το διαλυμένο κράτος. Η έγκριση για φύλακες αργεί ακόμη, και οι επισκέπτες σκοντάφτουν σε κλειστές πόρτες.

«Και δεν μπορεί ο Δήμος να το ανοίξει το μουσείο, με εθελοντές φύλακες και ξεναγούς;» ρωτήσαμε το δήμαρχο. «Θέλεις να με γράψουν οι εφημερίδες; Να σπάσω τις κλειδαριές και να εισβάλλω μέσα με κίνδυνο να με πουν διαρρήκτη; Ούτε κλειδιά δεν έχουμε…» απαντά με ένα πικρό χαμόγελο. Ο Πανορμίτης Κονταράτος, επί 20 χρόνια εκλεγμένος δήμαρχος του νησιού, τα ξέρει καλά τα πράγματα, μα κουράστηκε κι αυτός τόσα χρόνια να πέφτει πάνω σε τοίχο. Κάνει ότι μπορεί για την ανάδειξη του νησιού του και εμπιστεύεται συνεργασίες με νέους ανθρώπους, όπως η αντιδήμαρχος Μαρία Καμπούρη, μια αεικίνητη νέα γυναίκα που πρωτοεκλέχτηκε δημοτική σύμβουλος στα 26 της και πλέον «τρέχει» τα τουριστικά και πολιτιστικά πρότζεκτ με φρεσκάδα και φαντασία. «Θέλουμε η Αστυπάλαια να ακουστεί, να μάθει ο κόσμος τις μοναδικές της ομορφιές, τα κρυστάλλινα νερά της και την απίστευτη κουζίνα της, να δυναμώσουμε, ώστε να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε καλύτερη πρόσβαση, πιο πολλά δρομολόγια, να βγούμε από την απομόνωση» μας λέει. 

Από την πύλη του Κάστρου, απ’ευθείας στο Αιγαίο

 Εναλλακτικός τουρισμός

Ηδη το νησί μπαίνει δυναμικά και ως προορισμός εναλλακτικού τουρισμού, όχι μόνο με τις αγροτουριστικές μονάδες, αλλά και με τις καταδύσεις στον απίστευτης ομορφιάς ζωντανό βυθό της ή τις εξερευνήσεις στα τρία σπήλαια (του Νέγρου, στις Βάτσες, του Δράκου στο Βαθύ και της Παναγιάς της Πουλαριανής στη Μαλτεζάνα), είτε με τις ήπιες καταβάσεις μέσα από μικρά φαράγγια, όπως αυτό που έχει ως αφετηρία το ξωκκλήσι του Αη Γιάννη του Ρίχτη με την απόλυτη θέα και το φινάλε στην ομώνυμη παραλία που σίγουρα σε αποζημιώνει για τον ιδρώτα πού 'ριξες με μόνη συντροφιά τις πικροδάφνες που μαρτυρούν τα τρεχούμενα νερά και τα αγριοκάτσικα του νησιού! Φοβερός οδηγός στo trekking o Τάσος,  με το «Παρδαλό Κατσίκι», την ομάδα των καθηγητών της Αστροπαλιάς που διοργανώνει διαδρομές και μπορείς να εμπιστευθείς με κλειστά μάτια για τις άγονες περιπλανήσεις σου στο νησί. 

Στα σοκάκια της χώρας

 Η χαρά του ουρανίσκου

Μα και τις κουζίνες της μπορείς να τις εμπιστευθείς με κλειστά μάτια, μιας και, εκμεταλλευόμενες στο έπακρον τα τοπικά προϊόντα, στήνουν έναν γαστρονομικό παράδεισο. Οπου κι αν πας, σε όποια ταβέρνα: Είτε στην μοναχική «Γαλήνη» με τηγανιές ολόφρεσκες από τα χέρια της κυρα-Σταυρούλας,  που θα τη βρεις στο απόκοσμο Βαθύ,  είτε στην πιο κοσμοπολίτικη Μαλτεζάνα, στην ταβέρνα «Αλμύρα», με τα μπρουσκέτα με το μελανούρι, το πιλάφι σε μελάνι σουπιάς ή σε λεμόνι και θυμάρι, το καλαμάρι το γεμιστό με χλωρή, το ντόπιο τυρί, και τον μους ταραμά με καπνιστά μύδια, είτε στον γραφικό Πέρα Γιαλό, με την μοναδική κυρά Μαρία να σε φιλεύει σούπα με σκορπίνα, ή την πιο τέλεια αστακομακαρονάδα στην ταβέρνα της, την «Αυστραλία» είτε στην αρχοντική χώρα, με το  «Αγέρι» που θα απολαύσεις κατσικάκι κοκκινιστό και παραδοσιακούς μεζέδες, ή το χταποδάκι στα κάρβουνα στο περίφημο καφενείο του Μουγγού. Και φυσικά να δοκιμάσεις αστυπαλίτικα πουγκιά και κιτρινοκούλουρα, ζυμωμένα με αστυπαλιώτικο σαφράν.

Σε κάθε γωνιά κι ανηφοριά της χώρας, κρύβεται λίγη από την αίγλη του Κάστρου

Κι αν θες να πάρεις μαζί σου γεύσεις από το νησί, πήγαινε λίγο πιο πάνω από το καφενείο του Μουγγού, στης Ελλης, στον «Κερανθό» για να χαζεύεις ώρες στα προϊόντα της που τα φτιάχνει με μεράκι. Αμέτρητα τα βαζάκια  με το μέλι, το κρίταμο, τη ρίγανη, την κάπαρη και τα καπαρόφυλλα, το αφραλάτι από τις φυσικές αλυκές στα νησάκια τριγύρω αλλά και τις μαρμελάδες με πρωτότυπους συνδυασμούς όπως πεπόνι ή σύκο με μαστίχα Χίου, τα σπιτικά λικέρ και τα γλυκά του κουταλιού, με πιο εντυπωσιακό το φιλντισένιο λεμονανθό.  Ολα βιολογικά και κατ'ευθείαν από την «τράπεζα των θεών» της Δωδεκανήσου! Δεν την βάφτισαν τυχαία έτσι οι αρχαίοι έλληνες... 

Είτε με κρασάκι, είτε με μαστιχίτο, η χώρα σου χαρίζεται απλόχερα

Στο βενετσιάνικο Κάστρο

Η χώρα που ξαπλώνει κάτω από το ενετικό κάστρο, μοναδικό στο είδος του με τέλεια αρχιτεκτονική, μέχρι τον 19ο αιώνα αποτελούσε τον μοναδικό οικισμό του νησιού. Όλα τα σπίτια έξω από αυτό τα έλεγαν σταύλους. Την σημερινή μορφή του την πήρε το 1413 με την ανακατασκευή του Τζιοβάνι IV Κουϊρίνι, από την οικογένεια των Κουϊρίνι που θεωρείται από τους ιδρυτές της Βενετίας.  Από το 1930 και μετά άρχισαν να κατασκευάζονται σπίτια έξω από το κάστρο και να μετατρέπονται οι σταύλοι σε σπίτια προσθέτοντας νέους χώρους ή ορόφους, τα επονομαζόμενα ξώκαστρα. Στο εσωτερικό του κάστρου υπήρχαν περίπου 400 σπίτια, όλα τριώροφα και κτισμένα κολλητά το ένα με το άλλο, με στενά δρομάκια που μόλις χωρούσε να περάσει άνθρωπος, αλλά και με ένα υποδειγματικό αποχετευτικό σύστημα, άξιο μελέτης που «φρόντιζε» για την υγεία των κατοίκων.

 Γάμος στη Χώρα

Τα ψηφιδωτά του Ταλλαρά και το μοναδικό βρεφικό νεκροταφείο 

Μα αν είναι case study το κάστρο της Αστροπαλιάς με τις τρεις εκκλησιές μέσα από τα τείχη που αγναντεύουν το Αιγαίο, από την Ανάφη και  την Κάλυμνο ως κάτω τη Σητεία της Κρήτης, τι να πει κανείς για το μοναδικό στον κόσμο αρχαίο νεκροταφείο βρεφών που βρίσκεται στα νότια των τειχών του, με θέα το Λιβάδι; Σε συνδυασμό από τα αρχαιολογικά ευρύματα στο Βαθύ, όπου έχει εντοπιστεί μινωϊκός οικισμός, ή στην Μαλτεζάνα όπου βρέθηκε το υστερορωμαϊκό Λουτρό του Ταλλαρά με τα μοναδικά χρωματιστά ψηφιδωτά του ζωδιακού κύκλου και τα πρόσωπα του Χρόνου, των Εποχών και των Μηνών, η Αστροπαλιά αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τους αρχαιολόγους. 


Μεσοτοιχία οι εκκλησιές στη γειτονιά του Καράι, στη Χώρα


Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με μέντορα τον καθηγητή Ανδρέα Βλαχόπουλο που έχει αφιερωθεί στις Αρχαιολογικές έρευνες πεδίου στο Βαθύ Αστυπάλαιας με τις βραχογραφίες πλοίων 5.000 ετών, την προϊστορική Ακρόπολη, τον Πύργο του 4ου π.Χ. Αιώνα και τα ασβεστοκάμινα, οργανώνει κάθε χρόνο έρευνες στις ανασκαφές για να ολοκληρωθεί η επιστημονική μελέτη. 

Ξημερώνει στον Πέρα Γιαλό, στο παλιό λιμάνι


Ταυτόχρονα μια άλλη ομάδα φοιτητών, παλαιοανθρωπολογίας αυτή τη φορά, από το  Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου UCL, καταφθάνει κάθε καλοκαίρι στο νησί υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Σάιμον Χίλσον για να μελετήσει το περίφημο βρεφικό νεκροταφείο. 


Η θέα από το Καστελλάνο, το ιταλικό φρούριο του 1912


Τα ευρήματα συγκλονίζουν. Τα πιο παλιά αγγεία είναι υδρίες με γραπτή διακόσμηση και χρονολογούνται στην  Ύστερη Γεωμετρική περίοδο, ενώ αυτά της αρχαϊκής περιόδου είναι πολύ περισσότερα με σπάνια μοτίβα. Τα αγγεία στα οποία τοποθετούσαν ευλαβικά τα βρέφη αποδεικνύεται πως προέρχονται από την Σάμο, τη Χίο, την Κρήτη, τη Θάσο, την Κω, την Μεσοποταμία, τα πλούσια παράλια της Μικράς Ασίας, την Εφεσσο και την Αλικαρνασσό, την Αίγυπτο ακόμη και από την Παλαιστίνη. Βρίσκονταν άραγε ήδη στην Αστυπάλαια, λόγω της πλούσια ναυτικής δραστηριότητας ή μήπως οι θλιμμένες μάνες έρχονταν εδώ από τα πέρατα του κόσμου για να κάνουν σπονδή στους θεούς να τους χαρίσουν υγιές το επόμενο μωρό τους; 

Αληθινή «πεταλούδα» σε κάθε στροφή σου αποκαλύπτει κι άλλη μαγική θέα


 «Τίποτε δεν επιβεβαιώνεται – ακόμη- μα και τίποτε δεν αποκλείεται» μας λέει ο καθηγητής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Βλαχόπουλος. 

Τα νεογέννητα που πέθαναν στη γέννα ή και βρέφη μέχρι δύο ετών, σύμφωνα με το έθιμο τοποθετούνταν μέσα σε αγγεία για να έχουν την αίσθηση της μήτρας. Το νεκροταφείο βρισκόταν πιθανότατα κοντά σε Ιερό της Ειλειθυίας που ήταν θεότητα-προστάτιδα της λοχείας, ένα ιερό που βρίσκεται πιθανότατα σε κάποιο σημείο της Χώρας της Αστυπάλαιας αλλά δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμη. Άλλη εκδοχή θέλει την ύπαρξη Ιερού της Αρτέμιδος Λοχίας. Εικάζεται πως υπήρχε ιερό του Ιπποκράτη, του Ασκληπιού αλλά και αιγύπτιων Θεών. Η έρευνα έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της, όμως η πληθώρα των εγχυτρισμένων βρεφών και η μεγάλη χρονική έκταση που καταλαμβάνουν τα ευρήματα «μαρτυρούν» την σπουδαιότητα της Αστυπάλαιας τα αρχαία χρόνια ως κόμβου στρατηγικής σημασίας σε όλη τη Μεσόγειο. 
 Το μόνο που ξέρουμε με σιγουριά είναι πως αυτός ο τόπος ήταν ιερός.


Οι αυλές συναγωνίζονται στην ομορφιά


Και μόνο να σεργιανίσεις στα στενά του κάστρου και της χώρας με τις επιβλητικές βουκαμβίλιες να σου χαρίζουν την πολύχρωμη σκιά τους, τις δεκάδες εκκλησιές να σε προκαλούν να τις χαρακτηρίσεις βυζαντινές, δωδεκανήσιες ή κυκλαδίτικες και τις υπέροχες αυλές – μπαλκόνια στο Αιγαίο, η Αστυπάλαια είναι τόπος ιερός που χτυπά κατ’ ευθείαν στην καρδιά και σε κερδίζει αμαχητί.  Για του λόγου το αληθές, απλά βγάλε εισιτήριο! 


Κατεβαίνοντας το μονοπάτι για την παραλία του Αη Γιάννη του Ρίχτη




Ξωκλήσσια σπαρμένα παντού, όρεξη να’χεις να ψάχνεις



Τα δίχτυα στην Αστροπαλιά δε στεγνώνουν ποτέ



Μεσημεριάτικη σιέστα στο απόκοσμο Βαθύ



Από την Καλυμνο έρχονται οι ψαράδες, στον απάνεμο κόλπο στο Εξω Βαθύ



Φρέσκο ψαράκι στην «Γαλήνη» (Βαθύ)



Κάποτε αλώνιζε τα αστυπαλιώτικα νερά μέχρι που την προσπέρασαν οι τράτες και τα τρεχαντήρια



Η κυρά Μαρία της «Αυστραλίας» εξηγεί τη διαφορά του κάθε βασιλικού…



…πριν μας φιλέψει την μαγική της αστακομακαρονάδα (Πέρα Γιαλός)



Η παρέα των αρχαιολόγων – Στην Κορυφή του τραπεζιού ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ανδρέας Βλαχόπουλος και δεξιά του ο δήμαρχος Αστυπάλαιας Πανορμίτης Κονταράτος



Και ξάφνου, η γκαλερί Δεξίμι Art Shop που φιλοξενεί εκθέσεις σύγχρονων Ελλήνων δημιουργών



Τα πολύχρωμα ψηφιδωτά στο Λουτρό του Ταλλαρά, στην Μαλτεζάνα



Κάθε Μύλος και μια έκπληξη πολιτισμού



Η δανειστική βιβλιοθήκη μέσα στον Μύλο σε μαγνητίζει



Μαθητές ζωγραφίζουν κι ο Δήμος τους χαρίζει έκθεση σε έναν από τους Μύλους της Χώρας
  


Γεύση από τις ανασκαφές στο Βαθύ, πάντα μέσα σε έναν Μύλο



Ο καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ανδρέας Βλαχόπουλος



Η νύχτα πέφτει, το γλέντι έρχεται! Η Αστυπάλαια ζωντανεύει τις πρώτες πρωινές ώρες και βέβαια υπάρχει και ο απαραίτητος φούρνος με τις φρέσκιες τυρόπιτες για τους ξενύχτηδες!



Η βόλτα με σκάφος ή καΐκι ενδείκνυται αν θες να δεις όλες τις παραλίες και να βουτήξεις στα κρυστάλλινα νερά της (φωτογραφία από drone by vlogger Tripment@Manos Lianopoulos)



Οι δεκάδες κόλποι της και τα νησάκια που την πλαισιώνουν, το Χονδρό, το Λιγνό, το Χοντρόπουλο, η Κουνούπα, το Τηγάνι, ο Κουτσομύτης, τα Φωκιονήσια προκαλούν για βαρκάδες (φωτογραφία Δήμος Αστυπάλαιας / visitastypalea.com)



Η πολυφωτογραφημένη αμμουδερή κολώνα στην Κουνούπα (φωτογραφία Δήμος Αστυπάλαιας / visitastypalea.com)

Κείμενο – φωτογραφίες: Διονυσία Κωστή