Γήρανση: Συναίσθημα εναντίον βιολογίας

Αλλαγή στις αντιλήψεις για τη γήρανση έχει προκαλέσει η αύξηση του προσδόκιμου ορίου επιβίωσης στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Παλαιότερα επικρατούσε μια συγκαταβατική στάση απέναντι στη γήρανση και το βάρος έπεφτε στην προσπάθεια συμβιβασμού με αυτήν -αφού αντιμετωπιζόταν ως μια φυσιολογική κατάσταση στην πορεία της ζωής. Σήμερα η γήρανση συχνά αντιμετωπίζεται ως μια προβληματική κατάσταση, τα συμπτώματα της οποίας βιώνονται από πολλούς ως μιας μορφής «ασθένεια», η οποία πρέπει να καταπολεμηθεί ή ακόμα και να προληφθεί. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει αφενός την ιατρικοποίηση της γήρανσης -στην οποία συμβάλλουν και η βιομηχανία της μόδας και της ομορφιάς- και αφετέρου τον πρωταγωνιστικό ρόλο που διαδραματίζει το σώμα και η διαχείρισή του στη συγκρότηση της ατομικής ταυτότητας.  

“Ενοχλητικοί επισκέπτες” όπως ρυτιδιασμένη επιδερμίδα, σαρκική χαλάρωση, γκρίζα μαλλιά, μας προκαλούν συναισθήματα άγχους, ανησυχίας, ανασφάλειας, φόβου, δυσαρέσκειας, απογοήτευσης. Γιατί, όμως, ιδιαίτερα σήμερα καθίσταται τόσο δύσκολη η συμφιλίωση με τη γήρανση;

Σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Γεωργία Δηλάκη αυτό συμβαίνει επειδή:

•    Η γήρανση εμπεριέχει την προοπτική απώλειας του ελέγχου πάνω στο σώμα, η οποία θεωρείται από τα σύγχρονα άτομα ως γενικότερη απώλεια της εικόνας του εαυτού.
•    Η γήρανση ταυτίζεται με μειωμένες αντοχές και δραστηριότητες, με περιορισμούς στην καθημερινότητα, καθώς και με αλλαγές που αυτή συνεπάγεται στον τρόπο ζωής.
•    Η κυριαρχία της αίσθησης της όρασης και ο προσδιοριστικός ρόλος του «φαίνεσθαι» στις σύγχρονες κοινωνίες δημιουργεί στα άτομα την αυξανόμενη ανησυχία για τη δημόσια παρουσίαση του εαυτού τους.
•    Στη σύγχρονη κουλτούρα απαξιώνεται η γήρανση και μειώνεται η κοινωνική αποδοχή των γηρασκόντων σωμάτων και δίνεται μεγάλη αξία στα νεανικά, αδύνατα και γυμνασμένα σώματα, χωρίς εμφανή σημάδια του χρόνου.

•    Η κοινωνικο-οικονομική κρίση δημιουργεί την ανάγκη σε πολλά άτομα να παραμείνουν ανταγωνιστικά και «μάχιμα» σε προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο, επενδύοντας σε σωματικό κεφάλαιο, τόσο κατά τη διάρκεια της κρίσης αλλά πολύ περισσότερο όταν αυτή παρέλθει.
•    Η λειτουργία της γήρανσης ως ανασταλτικού παράγοντα για την εξωτερίκευση συναισθημάτων και τη μεταφορά μηνυμάτων μέσω της γλώσσας του σώματος, π.χ. οι ρυτίδες, η χαλάρωση του προσώπου, οι «σακούλες» στα βλέφαρα δυσκολεύουν τα άτομα να εκπέμψουν μέσω των κινήσεων των χεριών, του βλέμματος, του χαμόγελου και άλλων εκφράσεων του προσώπου και του σώματος θετικά μηνύματα για το χαρακτήρα, την προσωπικότητα, τις σκέψεις τους και να δημιουργήσουν τις επιθυμητές εντυπώσεις στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις τους.

Έτσι, πολλά άτομα βιώνουν τις βιολογικές φθορές που σχετίζονται με τη μέση και τη μετέπειτα ηλικία ως μια “μάσκα”, η οποία αποκρύπτει την αληθινή τους ταυτότητα. Η μάσκα αυτή έρχεται να καλύψει τον εσωτερικό εαυτό τους και υπονοεί μια διαφορά μεταξύ της «ηλικίας που βιώνεται» και της «ηλικίας που φαίνεται», δηλαδή μεταξύ της εσωτερικής υποκειμενικής αίσθησης του εαυτού και της εξωτερικής επιφάνειας του προσώπου και του σώματος, εξηγεί η κ. Δηλάκη.  Επειδή θεωρούν τη γήρανση ως εμπόδιο στην εξωτερίκευση του ποιοι πραγματικά είναι και επιθυμούν η εξωτερική τους εμφάνιση να ανταποκρίνεται σε αυτό που αισθάνονται, επιδιώκουν την ενασχόληση με δραστηριότητες που θα επιμηκύνουν τη ζωτικότητά τους και θα τους βοηθήσουν να δείχνουν τόσο νέοι όσο νιώθουν.

Η σημασία που αποκτά για τα σύγχρονα άτομα η διατήρηση της νεανικότητάς τους τα ωθεί τόσο σε εναλλακτικούς τρόπους βελτίωσης της εξωτερικής εμφάνισης (χρήση καλλυντικών, υγιεινή διατροφή, άθληση) όσο και στην αισθητική πλαστική χειρουργική, που τους υπόσχεται την απελευθέρωση από τους περιορισμούς της φύσης. Όταν το “μέσα” επαναστατεί, η αισθητική χειρουργική αντιμετωπίζεται συνειδητοποιημένα ως μια στρατηγική για την απώθηση της γήρανσης και την κατάκτηση μιας θετικής και νεανικής έννοιας του εαυτού. Το φλερτ, μάλιστα, με την αισθητική χειρουργική ξεκινά για πολλούς από νωρίς, αφού βιώνεται ως ο τρόπος όχι απλώς να απομακρυνθεί η μάσκα της γήρανσης, αλλά και για να μην προλάβει καν να εμφανιστεί.

Παρά το γεγονός ότι όλοι επιθυμούμε να παραμένουμε στο «οροπέδιο» της νεότητας και της ελκυστικότητας, ας μη συνδέουμε απόλυτα την ευτυχία με τη νεότητα, παραμερίζοντας τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την ωριμότητα, τη γνώση και την εμπειρία, οι οποίες αποκτώνται με την πάροδο της ηλικίας.

Εξάλλου, όπως γνωρίζουμε και από το παραμύθι της ξεγνοιασιάς και της αιώνιας νεότητας, μόνο ο Πίτερ Παν μπορεί να ταξιδεύει στη «Χώρα του Ποτέ» χωρίς την επίδραση νεραϊδόσκονης, παραμένοντας για πάντα νέος!