Νευρική ανορεξία: Η σύγχρονη μάστιγα που σκοτώνει

Η απώλεια της δημοσιογράφου Νανάς Καραγιάννη, μετά την πολυετή μάχη που έδινε με τη νευρική ανορεξία, φέρνει στο προσκήνιο με τον πιο δραματικό τρόπο τη σύγχρονη μάστιγα του εφηβικού και νεανικού πληθυσμού, τις διαταραχές πρόσληψης τροφής -η νευρική ανορεξία καταγράφει αρνητική πρωτιά σε αυτές τις διαταραχές όπου περιλαμβάνονται επίσης η ψυχογενής βουλιμία και η υπερφαγία.
 
Με τις διαταραχές πρόσληψης τροφής «παλεύουν» κυρίως κορίτσια στην εφηβεία ή στα πρώτα χρόνια μετά την ενηλικίωση. Σπανιότερα μπορεί να παρουσιαστούν σε άντρες ή σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
 
«Η βάση τους είναι κυρίως ψυχολογική: σκέψεις, συναισθήματα ή εξωτερικές συνθήκες που είναι αφόρητες για το άτομο "ξεσπούν" στον τρόπο με τον οποίο τρώει. Αυτό πολλές φορές γίνεται γιατί το άτομο δεν έχει άλλο διαθέσιμο τρόπο να επικοινωνήσει ή να ρυθμίσει την έντονη οδύνη που βιώνει» περιγράφουν οι ειδικοί της Μονάδας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο (www.edtalk.gr)
 
Έχει υπολογιστεί ότι στις 1.000 γυναίκες περίπου 12-22 από αυτές θα νοσήσουν από ψυχογενή ανορεξία κάποια στιγμή στη ζωή τους. Στους άνδρες το ποσοστό αυτό είναι γύρω στο 0,3%, δηλαδή σε 1.000 άνδρες μόνο 3 θα νοσήσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους από ψυχογενή ανορεξία. Ωστόσο, τα ποσοστά αυξάνονται δραματικά όταν τα στοιχεία αντλούνται από δείγμα εφήβων ή γενικώς ανθρώπων στην πρώτη νεανική ηλικία. Δηλαδή ενώ η ψυχογενής ανορεξία φαίνεται να είναι σπάνια πάθηση στο γενικό πληθυσμό, είναι πολύ συχνότερη στην πληθυσμιακή ομάδα των νέων και έφηβων κοριτσιών (15-19 ετών) όπου κάθε χρόνο μπορεί να εμφανίζονται έως και 270 νέες περιπτώσεις ψυχογενούς ανορεξίας ανά 100.000 κορίτσια.
 

Είναι η ανορεξία τελικά μόνο γένους θηλυκού;

 
Σε ό,τι αφορά το φύλο είναι γνωστό ότι η αναλογία ανδρών/γυναικών είναι 10 προς 90 δηλαδή φαίνεται ότι η ψυχογενής ανορεξία προσβάλει σχεδόν κατά αποκλειστικότητα γυναίκες. Στα παιδιά όμως η αναλογία αγοριών/κοριτσιών είναι πολύ διαφορετική δηλαδή διαμορφώνεται με αναλογία 40 αγόρια προς 60 κορίτσια. Κατά τους ειδικούς αυτό εξηγείται λόγω εφηβείας, δηλαδή η διαφοροποίηση του φύλου στην εφηβεία αλλάζει την εικόνα της ψυχογενούς ανορεξίας και την κάνει μία περισσότερο γυναικεία ψυχική πάθηση.
 

Πώς εκδηλώνεται η ψυχογενής ανορεξία

 
Η διατροφή των ασθενών είναι ένα βασικό σύμπτωμα της διαταραχής. Έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά, κατά τους ειδικούς: είναι περιοριστική και σε ποσότητα και σε ποικιλία.
Οι επιλογές των τροφών δεν είναι πάντα σταθερές κατά την πορεία της διαταραχής, αλλά βασικός στόχος είναι η μείωση του βάρους και ο έλεγχος της διατροφής.

Για τις έφηβες και νεαρές ασθενείς που παλεύουν συνήθως με τη διαταραχή η ώρα του φαγητού μετατρέπεται σε ώρα συγκρούσεων. «Η ασθενής υπό το άγρυπνο βλέμμα των οικείων της τρώει υπερβολικά αργά, κρατάει πολλή ώρα τα φαγητό στο στόμα της, επιλέγει μικρότερου μεγέθους πιάτο για να φαίνεται ότι το φαγητό που της σερβίρεται είναι περισσότερο, προσπαθεί να φτύσει το φαγητό όταν οι άλλοι δεν κοιτάνε» περιγράφουν οι ειδικοί του Αιγινητείου την πολυεπίπεδη μάχη που δίνουν οι κυρίως γυναίκες ασθενείς.
 

Η σχέση με το σώμα…

 
H διαταραχή της σχέσης του ατόμου με το σώμα του αποτελεί μία από τις κεντρικότερες εκδηλώσεις της ψυχογενούς ανορεξίας. Η ασθενής συνήθως παραπονιέται ότι το σώμα της είναι παχύ και δύσμορφο. Συνεχίζει δε να δυσφορεί με το σχήμα του σώματός της ακόμα και όταν το βάρος της είναι πολύ χαμηλότερο των κατώτερων φυσιολογικών ορίων. Η δυσαρέσκεια εστιάζεται τις περισσότερες φορές σε ορισμένες περιοχές του σώματος όπως η κοιλιά, οι μηροί, οι γλουτοί και το στήθος. Προοδευτικά, το να έχει αδύνατο σώμα δεν αποτελεί μόνο μία από τις επιδιώξεις της αλλά τον κυρίαρχο στόχο της ύπαρξής της.
 

…και με τη σωματική άσκηση

Οι περισσότερες ασθενείς αναφέρουν ότι χρησιμοποιούν την άσκηση ως μέσο αύξησης της κατανάλωσης θερμίδων. Επίσης η άσκηση τις βοηθάει μετά από κάποιο γεύμα να καθησυχαστούν τόσο από τις ενοχές που έχουν γιατί υπέκυψαν στην πείνα και έφαγαν όσο και από τον φόβο ότι θα αυξηθεί σε σημαντικό βαθμό το βάρος τους. Η άσκηση μπορεί να πάρει καταναγκαστικό ή και εθιστικό χαρακτήρα ενώ η στέρησή της συνοδεύεται με συναισθήματα εκνευρισμού ανησυχίας και συμπεριφορές αναζήτησής της.

 
Υπερφαγικά και καθαρτικά επεισόδια

Στην ψυχογενή ανορεξία ο κανόνας είναι το υπερφαγικό επεισόδιο να ακολουθείται από καθαρτικές συμπεριφορές η συχνότερη από τις οποίες είναι η πρόκληση εμέτου. Η πρόκληση εμέτου, αν και βραχυπρόθεσμα ανακουφίζει την αγωνία της απώλειας του ελέγχου, μακροπρόθεσμα δεν μπορεί να τροποποιήσει την πεποίθηση της ασθενούς ότι δεν μπορεί να «συγκρατηθεί» και ότι κινδυνεύει διαρκώς να φάει παραπάνω από «αυτό που πρέπει».
 
Το επόμενο βήμα συνήθως είναι η χρήση καθαρτικών, μια ιδιαίτερα διαδεδομένη πρακτική μεταξύ των ανορεκτικών ασθενών κυρίως λόγω της επίμονης δυσκοιλιότητας που συνοδεύει τον υποσιτισμό. Με την πρόκληση διαρροϊκών κενώσεων η ασθενής νιώθει ότι γλίτωσε τόσο από το περιττό βάρος όσο και ότι το σώμα της «καθαρίστηκε» από το «μίασμα» της τροφής.
 
Σπανιότερα οι ασθενείς μπορεί να χρησιμοποιούν και άλλες κατηγορίες φαρμάκων με στόχο να αυξήσουν την απώλεια βάρους.
 

Γιατί παθαίνει κανείς ψυχογενή ανορεξία

 
Η ψυχογενής ανορεξία όπως και οι περισσότερες ψυχικές παθήσεις δεν έχει μια μοναδική αιτιολογία. Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι η αιτιολογία της διαταραχής είναι πολυπαραγοντική και σε σημαντικό βαθμό αδιευκρίνιστη.
 
Οι ειδικοί θεωρούν πως υπάρχουν παράγοντες που:
α) προδιαθέτουν για την εμφάνιση της διαταραχής. Οι δύο πιο σημαντικοί προδιαθεσιακοί παράγοντες είναι η κληρονομικότητα και η προνοσηρή προσωπικότητα, που διακρίνεται από τα καταναγκαστικά και αγχώδη/τελειοθηρικά στοιχεία.
β) βοηθούν την εμφάνιση της διαταραχής. Η εφηβεία και η δίαιτα λόγω της κοινωνικής πίεσης, κυρίως στις γυναίκες, για να διατηρούν το σώμα τους ισχνό θεωρούνται ότι είναι οι πιο σημαντικοί εκλυτικοί παράγοντες.
γ) διαιωνίζουν τη διαταραχή. Η αρχική ενίσχυση από την απώλεια βάρους, η αίσθηση του ελέγχου και η αποφυγή του φόβου για μια πιθανή ανεξέλεγκτη αύξηση του βάρους είναι οι κυριότεροι διαιωνιστικοί μηχανισμοί της ανορεξίας.
 
Η θεραπεία της ψυχογενούς ανορεξίας είναι μακροχρόνια και πολύπλοκη διαδικασία στην οποία εμπλέκονται συχνά ειδικοί τόσο της ψυχικής υγείας όσο και της σωματικής ιατρικής. Σε γενικές γραμμές όμως θεωρείται προτιμότερο η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση να γίνεται σε εξειδικευμένη μονάδα ή από θεραπευτές που έχουν ειδικευτεί στην ψυχοθεραπεία των διαταραχών πρόσληψης τροφής.