Έρευνα-σοκ του ευρωπαϊκού κέντρου τοξικομανίας: Ποιες πόλεις της Ευρώπης σνιφάρουν

Κοκαΐνη και χάπια ecstasy καταναλώνουν οι Αθηναίοι τα Σαββατοκύριακα, όπως «αποκαλύπτουν» οι τουαλέτες των κατοίκων της πρωτεύουσας και αποτυπώνεται στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή έκθεση για τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. 

Επειτα από δύο χρόνια μεγάλης μείωσης στη χρήση διεγερτικών ουσιών, η οποία άγγιξε τα υψηλότερα ποσοστά το 2014, η μελέτη των αστικών λυμάτων δείχνει ότι η κατανάλωση κοκαΐνης και ecstasy στην Αθήνα αυξάνεται ανησυχητικά. Παρόλο που τις Κυριακές του 2017 η συγκέντρωση κοκαΐνης που ανιχνεύθηκε στα υγρά αστικά λύματα της Αθήνας άγγιξε τα 52,4 mg ανά 1.000 κατοίκους, η πόλη βρίσκεται χαμηλά στην ευρωπαϊκή λίστα, στις πρώτες θέσεις της οποίας φιγουράρουν οι «συνήθεις ύποπτοι»: το Αμστερνταμ, η Βαρκελώνη και η Αμβέρσα. 
Αναλύοντας τα αστικά λύματα σε 56 πόλεις της Ευρώπης, από το Ελσίνκι μέχρι τη Λευκωσία και από το Λονδίνο μέχρι τη Βαρκελώνη, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA) αποτυπώνει τις συνήθειες των Ευρωπαίων πολιτών στην κατανάλωση τεσσάρων παράνομων ναρκωτικών ουσιών, της κοκαΐνης, της αμφεταμίνης, της μεθαμφεταμίνης και των χαπιών ecstasy (MDMA), καταγράφοντας δεδομένα για τη συχνότητα χρήσης, την ποσότητα των ουσιών και την πληθυσμιακή και ηλικιακή σύνθεση των πόλεων, ενώ παρέχει πληροφορίες ακόμα και για την πολιτιστική δραστηριότητα και τη νυχτερινή ζωή των 56 ευρωπαϊκών πόλεων. 

Από το 2011 και υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, ευρωπαϊκοί ερευνητικοί φορείς στα κράτη-μέλη ανιχνεύουν τη χρήση ναρκωτικών ουσιών ή και των μεταβολιτών τους (το τελικό προϊόν του μεταβολισμού των ουσιών από τον ανθρώπινο οργανισμό) στα αστικά λύματα. Οι αναλύσεις πραγματοποιούνται στην είσοδο των σταθμών επεξεργασίας λυμάτων προτού υποστούν οποιαδήποτε επεξεργασία. Από τις συγκεντρώσεις κάθε ναρκωτικής ουσίας υπολογίζεται η ποσότητα της ναρκωτικής ουσίας σε milligram ανά 1.000 πολίτες, σε καθημερινή βάση.

Τα απόβλητα του Αμστερνταμ ξεχειλίζουν από ecstasy

Τα επιστημονικά δεδομένα που συγκέντρωσε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ) από τις 28 χώρες της Ε.Ε., αλλά και τη Νορβηγία, την Τουρκία και την Ελβετία, και αφορούν σε περίπου 43 εκατομμύρια πολίτες, δείχνουν ότι πρωταθλητές στην κατανάλωση των τεσσάρων ελεγχόμενων ουσιών είναι οι κάτοικοι πόλεων στο Βέλγιο, στην Ολλανδία, στην Ισπανία, στη Γερμανία και την Ελβετία, ενώ εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι πόλεις της Κύπρου και της Τσεχίας βρίσκονται στην πρώτη δεκάδα στην κατανάλωση αμφεταμίνης, μεθαμφεταμίνης και χαπιών ecstasy. Σύμφωνα με την εν λόγω έρευνα που δημοσιεύθηκε στις 7 Μαρτίου 2018, η κατανάλωση των παράνομων αυτών ουσιών ήταν σταθερή στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις από το 2011 ως το 2015. Το 2016 η ανάλυση των υγρών αστικών λυμάτων έδειξε σταδιακή αύξηση της χρήσης, η οποία επιβεβαιώθηκε από τα δεδομένα του 2017. 

Οι ευρωπαϊκές πόλεις που συνδυάζουν την ύπαρξη πολλών και μεγάλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, έντονη νυχτερινή ζωή και σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού τους στην ηλιακή ομάδα των 18-25 ετών βρίσκονται στις πρώτες θέσεις της κατανάλωσης των τεσσάρων αυτών ουσιών. Το 2017, η πόλη στην οποία ανιχνεύθηκαν οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις κοκαΐνης τα Σαββατοκύριακα ήταν η Ζυρίχη (με 1.108,54 mg/1.000 κατοίκους) και ακολουθούν η Βαρκελώνη με 1.101,2 mg και το Ζανκτ Γκάλεν της Ελβετίας με 941,9 mg ανά 1.000 κατοίκους. 

Οι κάτοικοι του Αϊντχόφεν της Ολλανδίας βρίσκονται πρώτοι στη λίστα κατανάλωσης αμφεταμίνης με 339,8 mg ανά 1.000 κατοίκους και ακολουθούν η Οστένδη του Βελγίου και το Σααρμπρίκεν στη Γερμανία. Μεθαμφεταμίνη καταναλώνουν οι κάτοικοι του Τσέμνιτζ και του Ερφουρτ στη Γερμανία, ενώ η Λεμεσός βρίσκεται στην πρώτη δεκάδα της λίστας κατανάλωσης της ουσίας. Τα υψηλότερα ποσοστά της ουσίας MDMA, δηλαδή των χαπιών ecstasy, ανιχνεύθηκαν στην Ολλανδία, με το Αμστερνταμ και το Αϊντχόφεν να βρίσκονται στις δύο πρώτες θέσεις, και την Αμβέρσα του Βελγίου να ακολουθεί. Το 2017 η ανάλυση των υγρών αστικών λυμάτων δεν συμπεριέλαβε την ανίχνευση κάνναβης, ηρωίνης και μεθαδόνης, καθώς υφίστανται πολλές διαφωνίες μεταξύ των επιστημόνων για την αξιοπιστία των στοιχείων αναφορικά με αυτές τις ουσίες. 

Η Ελλάδα 

Το ΕΚΠΝΤ συγκεντρώνει δεδομένα για την Ελλάδα από το 2013 και αφορούν την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τη Μυτιλήνη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη μεγαλύτερη έρευνα για τα ναρκωτικά στην Ευρώπη, η μεγαλύτερη χρήση αυτών των ουσιών στη χώρα μας αφορούσε στο 2014. Τα ποσοστά που ανιχνεύθηκαν στα αστικά λύματα των τριών αυτών πόλεων έδειξαν σαφή προτίμηση στην κοκαΐνη, στην αμφεταμίνη και τα χάπια ecstasy. Χαρακτηριστικά, το 2014 τα επίπεδα βενζοϋλεγκονίνης, του μεταβολίτη που δείχνει τη χρήση κοκαΐνης, άγγιξε τα Σαββατοκύριακα τα 89,53 mg/1.000 κατοίκους, ενώ τα ποσοστά ecstasy που ανιχνεύτηκαν ήταν 5,73 mg/1.000 κατοίκους.

Την ίδια χρονιά, τα αντίστοιχα ποσοστά κοκαΐνης που ανιχνεύθηκαν στα αστικά λύματα της Θεσσαλονίκης ήταν 9,12 mg ανά 1.000 κατοίκους, ενώ στη Μυτιλήνη 3,72 mg. Από το 2014 μέχρι το 2016 η χρήση και των τεσσάρων ελεγχόμενων ουσιών σημείωσε κατακόρυφη πτώση, με τα ποσοστά της κοκαΐνης στα αστικά λύματα της πρωτεύουσας να αγγίζουν τα 34,28 mg, ενώ στις δύο άλλες πόλεις της Ελλάδας βρίσκονται κάτω από τα επίπεδα μέτρησης. Ωστόσο, το 2017 κατεγράφη σημαντική αύξηση τόσο στην κατανάλωση κοκαΐνης όσο και των χαπιών ecstasy, με τους Αθηναίους να κάνουν τη μεγαλύτερη κατανάλωση κοκαΐνης τις Κυριακές, καθώς η συγκέντρωσή της προσδιορίστηκε στα 52,4 mg ανά 1.000 κατοίκους, ενώ η Δευτέρα και η Τρίτη είναι οι μέρες κατά τις οποίες οι κάτοικοι της πρωτεύουσας κάνουν τη χαμηλότερη χρήση. 

Ο «μεγάλος αδελφός»

Αν και οι αναλύσεις για τον εντοπισμό ναρκωτικών ουσιών στα υγρά αστικά λύματα των ευρωπαϊκών πόλεων ξεκίνησαν για τη μελέτη των τάσεων στην κατανάλωση παράνομων ναρκωτικών στον γενικό πληθυσμό, με σκοπό την πρόληψη και τη βέλτιστη αντιμετώπιση του προβλήματος, τα όρια ανάμεσα στην καταγραφή των παράνομων αυτών ουσιών και στην προστασία της ιδιωτικής ζωής των πολιτών είναι πλέον δυσδιάκριτα. 

Από το 2011 μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις, τόσο εντός της Ε.Ε. όσο και διεθνώς, όπου η ανάλυση των υγρών λυμάτων έχει πλέον ξεφύγει από τις μεγάλες πόλεις και έχει εφαρμοστεί σε μικρές κοινότητες, σε χώρους εργασίας, σε σχολεία, σε μουσικά φεστιβάλ, σε σωφρονιστικά ιδρύματα, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και σε συγκεκριμένα οικοδομικά τετράγωνα πόλεων. Επίσης, η ανάλυση των υγρών αστικών λυμάτων δεν περιορίζεται μόνο στη χρήση παράνομων ουσιών, αλλά αποτελεί μια διαδεδομένη μέθοδο καταγραφής των συνηθειών των κατοίκων. Η χρήση φαρμάκων, όπως αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά, ηρεμιστικά, αλλά και αντιβιοτικά καταγράφεται σε μόνιμη βάση από τους επιστημονικούς φορείς που αναλύουν τα υγρά αστικά λύματα για να σκιαγραφήσουν τις συνήθειες των κατοίκων. Η συγκεκριμένη πρακτική έχει αναγκάσει αρκετές επιτροπές Βιοηθικής να ζητήσουν περιορισμούς στις αναλύσεις των αστικών λυμάτων για να διασφαλιστούν τα ατομικά δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες των ατόμων. 

Ωστόσο, η ανάλυση των υγρών αστικών λυμάτων αποτελεί σημαντικότατο εργαλείο για τις κυβερνήσεις και τις Αρχές τόσο των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης όσο και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων για την αντιμετώπιση της ρύπανσης των υδάτινων πόρων και την απομάκρυνση συγκεκριμένων ουσιών από τα κέντρα επεξεργασίας λυμάτων, εξοικονομώντας εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ.