Με ποιο τρόπο η Ενωμένη Ευρώπη βελτιώνει την καθημερινότητά μας, μέσω των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης, διορθώνοντας στρεβλώσεις και εξαλείφοντας δυσλειτουργίες.
Εδώ στα νότια, δεν είναι εύκολο να συνηθίσει κάποιος το μποτιλιάρισμα. Μοιάζει λίγο σαν ένα φαινόμενο ξενόφερτο, «δανεισμένο» από άλλες γωνιές της Αθήνας, όσο και εάν τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο αισθητό. Σαν να ζηλέψαμε κάπως το κέντρο της μητρόπολης και δημιουργήσαμε τη δική μας κυκλοφοριακή συμφόρηση, για να μη φανεί ότι τα νότια προάστια υστερούν. Σε μια τέτοια στιγμή παροδικής ακινησίας στην κίνηση, βρέθηκα πίσω από ένα λεωφορείο της δημοτικής συγκοινωνίας. «Δημοτική συγκοινωνία». Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να προσδιορίσω από μνήμης, με μια πρόχειρη ανασκόπηση της καθημερινότητας των τελευταίων ετών, από πότε υπάρχουν αυτά τα λεωφορεία. Από πότε, δηλαδή, χιλιάδες άνθρωποι τα χρησιμοποιούν για τις σχετικά κοντινές μετακινήσεις τους.
Από πότε ο δήμος κάλυψε το κενό του κεντρικού συγκοινωνιακού δικτύου. Αναρωτήθηκα γιατί δεν μπορώ να θυμηθώ τη χρονική αφετηρία για τα δρομολόγια αυτών των λεωφορείων. Χάνοντας άλλο ένα φανάρι λόγω του ρυθμού χελώνας με τον οποίον κινούμασταν στο παραλιακό -αλλά όχι και τόσο ειδυλλιακό- μποτιλιάρισμά μας, είχα την ευκαιρία να αναλύσω λίγο το ζήτημα. Το μνημονικό μου φαίνεται πως, ύστερα από 54 χρόνια εργασίας, φαίνεται πως θέλγεται όλο και περισσότερο από την ιδέα της πρόωρης συνταξιοδότησης. Παρόλ' αυτά, πιέζοντας ασφυκτικά, με ικεσίες αλλά και απειλές, η μνήμη μου κατάφερε να εντοπίσει στα παλιά και σκονισμένα άλμπουμ του εγκεφάλου κάποια κόκκινα-μπλε λεωφορεία να κυκλοφορούν στην Αθήνα περί το τέλος της δεκαετίας του '80. Αμέσως σκέφτηκα ότι κατέληξα να θεωρώ αυτονόητη την ύπαρξη της δημοτικής συγκοινωνίας, ακριβώς επειδή βρίσκεται δίπλα μου εδώ και κάποιες δεκαετίες.
Και, εάν πχ για το τραμ μπορώ εύκολα να εντοπίσω τη χρονική του αφετηρία λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004, για τη δημοτική συγκοινωνία σίγουρα θα πρέπει να ανατρέξω στις αλλαγές που επέφερε στις καθημερινές συνήθειες των Ελλήνων, σε επίπεδο περιφερειών, δήμων και μικρότερων αυτοδιοικητικών φορέων, η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η «ΕΕ» στην οποίαν εντάχθηκε η Ελλάδα πριν από ακριβώς 40 χρόνια -εξού και οι ευρω-κεντρικές σκέψεις μου.
Δεν είναι μόνο το ζήτημα της χρηματοδότησης δράσεων όπως η θέσπιση της δημοτικής συγκοινωνίας -κάτι που συνήθως υπενθυμίζουν τα ιδια τα λεωφορεία στα οποία αναγράφονται όροι όπως «ΕΣΠΑ», «με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης» κ.λπ. Ένας θεσμός όπως η δημοτική συγκοινωνία συνδέεται απευθείας με την ΕΕ, χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε. Ούτε καν ως ιδέα. (1)
Με αφορμή τον -ελέω μποτιλιαρίσματος- στοχασμό περί της δημοτικής συγκοινωνίας, αναλογίστηκα το πόσο διαφορετική είναι σήμερα η όλη φιλοσοφία αλλά και η δύναμη παρέμβασης στην πραγματική ζωή των πολιτών που διαθέτει η τοπική αυτοδιοίκηση. Διαφορετική σε σχέση με ό,τι μπορώ να θυμηθώ από μια Ελλάδα «προ ΕΟΚ» όπως άκουγα στα παιδικά μου χρόνια, τη δεκαετία του '70. Επειδή εκείνη η περίοδος για πολλούς ανήκει σε μια προϊστορία χαμένη στο βάθος των αιώνων, ίσως λίγο μετά την ανακάλυψη του τροχού -τόσο παλιά φαντάζει σήμερα- θεωρώ ότι η λεγόμενη ποπ κουλτούρα θα μπορούσε να φανεί ιδιαιτέρως χρήσιμη.
Ο ελληνικός κινηματογράφος πολύ συχνά λειτουργεί σαν αρχείο ηθογραφίας, καθώς καταγράφει τις επικρατούσες αντιλήψεις της εκάστοτε εποχής. Υπ' αυτό το πρίσμα, μπορούμε να αποκτήσουμε μια αρκετά πιστή εικόνα για τις προσδοκίες των δημοτών από τη δημοτική τους αρχή, μέσω μιας παρωδίας. Σε μια κωμωδία του 1971, με τον ελάχιστα υποβλητικό τίτλο «Ένας ξένοιαστος παλαβιάρης» (παραλλαγή του «Ξένοιαστος καβαλάρης»), ο αείμνηστος Θανάσης Βέγγος υποδύεται έναν αφοσιωμένο στο καθήκον του οδοκαθαριστή στο Νέο Φάληρο. Πρόκειται για έναν υπηρέτη της δημόσιας καθαριότητας απολύτως ταγμένο στην αποστολή του να μην αφήσει το παραμικρό απόρριμμα να αμαυρώσει την άσπιλη εικόνα της πόλης του.
Με εμφανείς επιρροές από τα σατιρικά αριστουργήματα του Ζακ Τατί για τους μοντέρνους καιρούς, το συγκεκριμένο φιλμ παρουσιάζει τον ιδανικό δημοτικό υπάλληλο: Ντυμένος με κατάλευκη στολή και με κατάλευκο καρότσι, με γάντια και κινησιολογία υποχόνδριου, κατοπτεύει το χώρο με κυάλια για τον εντοπισμό πιθανής απόρριψης αντικειμένων και κυνηγά, κυριολεκτικά με το ψαροντούφεκο, «γόπες» τσιγάρων κ.ο.κ. Μέσω της υπερβολής, η κωμωδία αναδεικνύει το κυρίαρχο στερεότυπο: Ότι ο ρόλος του δήμου αρχίζει και τελειώνει στη φροντίδα της καθαριότητας δρόμων και πεζοδρόμων.
Περίπου έως το τέλος της δεκαετίας του '70, ο δημότης συναισθανόταν την ιδιότητά του -κυρίως τις υποχρεώσεις και δευτερευόντως τα δικαιώματά του- μόνο κατά την περίοδο των αυτοδιοικητικών εκλογών, ή όποτε δεν κυκλοφορούσαν τα απορριματοφόρα λόγω απεργίας, όταν ανακοινωνόταν αύξηση των δημοτικών τελών. Σε κάθε άλλη περίπτωση, ο πολίτης και ο δήμος ήταν δύο ξένοι στην ίδια πόλη. Το ίδιο ίσχυε -ίσως ακόμη πιο έντονα- στην αποξένωση των πολιτών από τη νομαρχία, τη σημερινή περιφερειακή διοίκηση.
Με ένα νοερό άλμα στο σήμερα, η ΕΕ έχει εγκρίνει την ενίσχυση των αυτοδιοικητικών αρχών με 47,5 δισ. ευρώ, ειδικά και μόνο για την αντιμετώπιση των συνεπειών της Covid-19 -ειδικά και μόνο για δήμους, κοινότητες και περιφέρειες σε όλη την Ευρώπη.(2)
Παραδόξως, είναι πολύ εύκολο να μην εντυπωσιαστεί κάποιος από αυτή την κολοσσιαία χρηματική βοήθεια, επειδή απλώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αμέτρητα προγράμματα στήριξης των κατά τόπους δημόσιων φορέων, τόσο σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης όσο και αυτοδιοικητικής αρχής.
Και είναι πολύ εύκολο να μην εντυπωσιαστεί κάποιος από τα 47,5 δισ. ευρώ αυτού του έκτακτου κονδυλίου για την ανακούφιση από τις συνέπειες της πανδημίας, με τον ίδιο τρόπο που πλέον κανείς δεν εντυπωσιάζεται πχ από τη δημοτική συγκοινωνία. Αλλά δεν είναι μόνο η οικονομική βοήθεια. Πολύ συχνά, φερ' ειπείν, αναφέρεται ο δήμος Τρικκαίων ως υπόδειγμα ως προς την υιοθέτηση πρωτοποριακών, καινοτόμων τεχνολογιών, οι οποίες μεταμορφώνουν προς το καλύτερο την καθημερινότητα κάθε πολίτη των Τρικάλων. Με την ενίσχυση της ΕΕ, τα Τρίκαλα προηγούνται στην κούρσα για το δίκτυο 5G, τις αυτόνομες συγκοινωνίες, την βιώσιμη ανάπτυξη κ.λπ. Ωστόσο, πέρα από όλα αυτά, σε τομείς της κοινωνικής ζωής όπου λείπουν τα βροντώδη πρωτοσέλιδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρεμβαίνει καίρια και ουσιαστικά. (3) Διότι τα Τρίκαλα δεν έχουν μόνο λεωφορεία χωρίς οδηγό.
Έχουν και έναν πληθυσμό Ρομά οι οποίοι χρειάζεται ειδική φροντίδα προκειμένου να ενσωματωθεί στην τοπική κοινωνία.(4)
Για τους περίπου 1.600 αυτούς ανθρώπους, ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν παιδιά που πρέπει να ενταχθούν στη δημόσια εκπαίδευση, ηλικιωμένοι που χρειάζονται ιατροφαρμακευτική φροντίδα κ.λπ. η ΕΕ αναλαμβάνει να διασφαλίσει όρους αρμονικής αφομοίωσης.
Προσωπικά, τυγχάνει να μην με συνδέει κάτι με τα Τρίκαλα. Με συνδέει όμως πχ με τους Φιλιάτες της Θεσπρωτίας. Σε μια εξαιρετικά άτυχη στιγμή, πολύ αγαπημένοι συγγενείς γνώρισαν από μέσα το τμήμα Επειγόντων Περιστατικών του νοσοκομείου Φιλιατών. Δεν θέλω να φαντάζομαι τι θα μπορούσε να τους είχε συμβεί εάν η ΕΕ δεν είχε συμβάλει στη δημιουργία αυτού του νοσοκομείου με σχεδόν 7 εκατ. ευρώ.
Για την ίδια περιοχή τυγχάνει επίσης να γνωρίζω ότι χάρη σε κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν κατασκευαστεί και εξοπλιστεί σχολεία για τα «θεσ-πρωτάκια», από τη βαθμίδα του παιδικού σταθμού, κατόπιν του δημοτικού και μέχρι το γυμνάσιο-λύκειο.
Η Θεσπρωτία, την οποίαν επισκέπτομαι συχνά -αν και όχι όσο συχνά θα ήθελα- είναι ένα από τα αμέτρητα παραδείγματα της αλλαγής που επιφέρουν στην καθημερινή ζωή και στην ποιότητα αυτής της ζωής, οι δεσμοί της Ελλάδας με την Ενωμένη Ευρώπη. Το ίδιο ισχύει οπουδήποτε κι αν ρίξει κάποιος το βελάκι στο χάρτη της πατρίδας μας και όχι στους μεγάλους δήμους οι οποίοι αντλούν μεγάλο μέρος των διαθέσιμων πόρων από τα προγράμματα της ΕΕ. Το μυαλό μου -και δυστυχώς μόνο αυτό- ταξιδεύει συχνά πχ στη Ροδόπη, στα χρώματα και την εντελώς μοναδική αίσθηση του χώρου που χαρακτηρίζει τη Θράκη.(5)
Στην Κομοτηνή, μια πόλη η οποία εκτός των άλλων σφύζει από τη φοιτητική ζωή, χάρη στην ΕΕ το ποδήλατο έγινε αγαπημένο μέσον μετακίνησης για χιλιάδες μόνιμους και περιστασιακούς κατοίκους. Οι οποίοι άλλαξαν τις συνήθειές τους, κυρίως όταν ο δήμος Κομοτηνής αποφάσισε να δημιουργήσει εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατοδρόμων στο κέντρο της πόλης, αξιοποιώντας περίπου 2,7 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό ταμείο. Έτσι, οι ντόπιοι δεν βελτίωσαν μόνο τη φυσική τους κατάσταση κάνοντας πετάλι. Βοήθησαν στην ανακούφιση της ατμόσφαιρας από τα ρυπογόνα καυσαέρια των οχημάτων. Ήταν όμως η ΕΕ η οποία φρόντισε και πάλι την αναστήλωση και συντήρηση του αρχαιότερου μνημείου της Κομοτηνής, του Τείχους, εισφέροντας 1 εκατ. ευρώ.
Πίσω στο μποτιλιάρισμα, στη γειτονιά μου, εδώ στα νότια της Αθήνας, οι ρεμβασμοί μου διακόπτονται. Η συμφόρηση λύνεται και, επιτέλους, κινούμαστε. Προσγειώνομαι στο εδώ -όχι όμως και αποκλειστικά στο τώρα. Λόγω της δημοσιογραφικής μου ιδιότητας, γνωρίζω κάποια από τα μελλοντικά σχέδια των δήμων της περιοχής. (6)
Σε αυτά ξέρω ότι περιλαμβάνονται προδιαγραφές του σήμερα και του αύριο, όπως η βιοκλιματική αναβάθμιση κεντρικών αρτηριών, οι οποίες αποδίδονται στους πεζούς, αλλάζοντας την προτεραιότητα, από την προσπάθεια εξυπηρέτησης των αυτοκινήτων, στην παραχώρηση ζωτικού χώρου στον περιπατητή και τον ποδηλάτη. Τα έργα αυτά συνάδουν απολύτως με τη φιλοσοφία της ΕΕ και όχι μόνο με την πρόθεσή της να τα υποστηρίξει διασφαλίζοντας τους υλικούς όρους για την αποπεράτωσή τους.(7)
Στο ίδιο πνεύμα, πρόκειται να εξηλεκτριστούν οι συγκοινωνίες, ενώ σύντομα θα αρχίσουμε να βλέπουμε σταθμούς φόρτισης για τα ιδιωτικά ηλεκτρικά οχήματα.8 Και αυτές είναι αλλαγές που, σε μεγάλο βαθμό, έχουν αρχίσει ήδη να συμβαίνουν γύρω μου, γύρω μας, καθώς η Ενωμένη Ευρώπη διαχέει την ενέργεια και τη θέληση για βελτίωση των όρων ζωής μέσω των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης. (9)
Μόνο που, όπως συνειδητοποίησα περνώντας μερικά λεπτά πίσω από ένα λεωφορείο της δημοτικής συγκοινωνίας, ο τρόπος της ΕΕ να παρεμβαίνει στην καθημερινότητα διορθώνοντας στρεβλώσεις και εξαλείφοντας δυσλειτουργίες είναι υπερβολικά διακριτικός. Ίσως επειδή είναι υπερβολικά αποτελεσματικός.