Έφη Κανελλοπούλου: Η Ελλάδα μέσα από 2.000 κλικ

Εφυγα ένα βράδυ προβληματισμένος μετά από μια ζωηρή συζήτηση με φίλους, όπου το θέμα μας ήταν κατά πόσον η τουριστική ανάπτυξη των τελευταίων ετών αλλοιώνει την ειδυλλιακή γραφικότητα της χώρας μας, πόσο επιδρά στον χαρακτήρα των ανθρώπων, κατά πόσον η αυθεντικότητα της πατροπαράδοτης φιλοξενίας αντικαθίσταται από την εμπορική της προσέγγιση, καθιστώντας νοσταλγική ανάμνηση αυτά τα ιδιαίτερα και εντελώς ξεχωριστά χαρακτηριστικά της χώρας μας που την έκαναν γνωστή και για τα οποία σήμερα τόσο αγαπιέται. Κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει την εξέλιξη και ούτε πρέπει, μπορεί όμως να ορίσει το ποιοτικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο η εξέλιξη θα φέρει τη σφραγίδα του ξεχωριστού, αυτού δηλαδή που αρμόζει στην ελληνική γη μας.

Ο προβληματισμός μου αυτός μειώθηκε κατά τι όταν μερικές ημέρες μετά σκέφτηκα ότι έχω κάπου 30 χρόνια καταχωνιασμένο το φωτογραφικό αρχείο της μητέρας μου. Ρίχνοντας μια φευγαλέα στην αρχή ματιά συνειδητοποίησα ότι τόσος πολύς και ποικιλόμορφος πλούτος αποκλείεται να αλλοιωθεί, αποκλείεται να αποξενωθούμε από την ατελείωτη πολιτιστική κληρονομιά που έχει το έντονο αποτύπωμά της σε κάθε γωνιά της χώρας μας.

Σκέφτηκα ότι το μεράκι της μητέρας μου, η αγάπη της να καταγράφει με τον φακό της αυτά τα οποία εκείνα τα χρόνια τής έκαναν εντύπωση, ήταν καιρός να έρθουν στο φως και να αποτελέσουν ίσως ένα σημείο αναφοράς για να μην αποκοπούμε εντελώς από τις καταβολές μας.

Ενα σημείο αναφοράς-σηματοδότη του αύριο. Ετσι, σε πρώτη φάση, με τη σημαντική βοήθεια του Γιάννη Μυτιληναίου ψηφιοποιήθηκαν οι πρώτες 2.000 φωτογραφίες από ένα αρχείο που αριθμεί συνολικά περί τις 6.000 φωτογραφίες. Συνάμα οι φωτογραφίες αυτές κατηγοριοποιήθηκαν σε 12 ξεχωριστές «συλλογές» ώστε εύκολα κανείς, σύμφωνα με τα ενδιαφέροντά του, να μπορεί να τις δει (effiephotocollection.com).

Η ενασχόληση της Εφης Κανελλοπούλου με τη φωτογραφία ξεκίνησε σχετικά νωρίς. Οπως έλεγε η ίδια, «άρχισα να ασχολούμαι με τη φωτογραφία το 1946, σε ηλικία 15 ετών. Τα θέματα, απλά και μάλλον παιδικά, απεικόνιζαν καθημερινές σκηνές όπως τη γάτα του σπιτιού, σχολικές συντροφιές, τον εαυτό μου στον καθρέφτη κ.ά.». Σύντομα όλα αυτά άλλαξαν, διότι το 1947 διασταυρώθηκαν οι δρόμοι της με αυτούς του μετέπειτα συζύγου της.

Ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος ήταν ένας πραγματικός ελληνολάτρης και φυσιολάτρης, ο οποίος γνώριζε, ή ήθελε να ανακαλύψει, κάθε σπιθαμή ελληνικής γης, τοπίου, θάλασσας, βουνοκορφής, κολπίσκου, απόμακρου χωριού, όπου συναντούσε είτε παλιούς γνώριμους, είτε με μοναδική ευκολία έκτιζε καινούριες φιλίες. Σημειώνει η Εφη Κανελλοπούλου: «Πολλά ερειπωμένα ερημοκκλήσια, τότε ακόμη ανοικτά στον περαστικό διαβάτη, ξεφύτρωναν μέσα από δένδρα και θάμνους. Απόλυτη γαλήνη τα περιέβαλε. Μέσ' από κάποια χαραμάδα μία ηλιακτίδα φώτιζε μισοσβησμένες τοιχογραφίες, μορφές Αγίων, κι έλεγες πως το φως αυτό σαν ένα μεγάλο αστέρι μαρτυρούσε μία αιώνια θεϊκή παρουσία».

Με αυτά που έβλεπα κι εγώ από μιαν άκρη στα τότε παιδικά μου μάτια έμπαινε ο πρώτος σπόρος αγνότητας και εμπεδωνόταν η αρμονία ως συστατικό της ομορφιάς, της αισθητικής και της αισθησιακής ισορροπίας.

Τονίζει επίσης η Εφη Κανελλοπούλου: «Από τα πιο αγαπημένα μου θέματα ήταν η θάλασσα, τα καΐκια, οι ψαράδες με τα χαρακωμένα απ' την αρμύρα και τον ήλιο πρόσωπα...». «...Ακόμη, σκηνές από την ελληνική ζωή, την καθημερινότητα και ό,τι άλλο συνέθετε την ομορφιά του Τόπου μας στις πιο απλές του εκδηλώσεις».

Προσωπικά διατρέχοντας με άλλο μάτι πλέον όλο αυτό το αρχείο, με τις μνήμες καταλαγιασμένες και ώριμες, διέκρινα το ξεχωριστό φως, σε συνδυασμό με το πάλλευκο των νησιών, τα λιθόκτιστα της Ηπείρου και του Πηλίου, τις διάφορες αυλόθυρες, τις ξερολιθιές που είχαν πάντα μια αγριάδα, τα λαξευμένα φουρούσια ταυτισμένα με την αρχιτεκτονική μας ταυτότητα, τις λιτές γραμμές παντού, τις μοναδικές φυσιογνωμίες των ανθρώπων, τα επαγγέλματα που σταδιακά χάνονται, τις εκκλησιές με πολύ βάρος ιστορίας και παράδοσης, τις θάλασσες που καθεμιά έχει άλλο χρώμα και δική της συμπεριφορά και τα ηλιοβασιλέματα, με την ατελείωτη πανδαισία χρωμάτων του ουρανού, με τις αποχρώσεις του χρυσού και του πορφυρού σκορπισμένες να εναλλάσσονται ποια τελικά θα επικρατήσει. Μέσα σε όλο αυτό το αρχείο ξαναπέρασα νοερά από μέρη δύσβατα, απάτητα, με τα θυμάρια μεθυστικά, με μόνο ήχο ένα ελαφρύ θρόισμα και τον ήχο που παράγει η απουσία των ανθρώπων.

Ετσι συνειδητοποίησα για άλλη μία φορά τι αξία έχει και πόσα οφείλουμε όλοι μας διαρκώς να κάνουμε ώστε να διατηρηθεί αλώβητη η πολιτιστική μας κληρονομιά, που τόσο έντονα μας συνδέει ως έθνος. Αυτό το άυλο της πολιτισμικής μας ταυτότητας που μας προσδιορίζει και που στον καθένα μας δημιουργεί τη ρίζα που μας δένει άρρηκτα με τον τόπο μας.

Ελεγε συχνά η Εφη Κανελλοπούλου: «Φωτογράφιζα πάντα απλά, χρησιμοποιώντας περισσότερο το ένστικτό μου, πιστεύοντας πως έτσι όλα θα ήσαν πιο φυσικά, πιο γνήσια, πιο αληθινά. Μεγάλες δυσκολίες συνάντησα όταν θέλησα να φωτογραφίσω πρόσωπα. Κάποτε στη Μάνη με κυνήγησαν γυναίκες με τις πέτρες...». Αυτές οι ίδιες γυναίκες όμως, συχνά σιωπηλές, όπως αρμόζει στον πραγματικό αρχηγό της οικογένειας, ήταν αυτές που είχαν ορθάνοιχτο το σπίτι τους που ευωδίαζε, με το τσουκάλι στη φωτιά μαζί με όλα όσα ήταν τόσο παστρικά, που ακόμα και άψυχα ευωδίαζαν νοικοκυροσύνη, φρεσκάδα και μεράκι. Ετοιμες πάντα να σε φιλέψουν με ό,τι είχαν και δεν είχαν και ας μην έφτανε το φαγητό να φάνε οι του σπιτιού.

Η μοναδική στον κόσμο, αυθόρμητη, τόσο μικρή αλλά βαθιά φράση βγαλμένη από το μέσα τους «έχει ο Θεός...» εύρισκε την απόλυτη έκφρασή της στο βλέμμα και την προθυμία με την οποία οι απλοί άνθρωποι με τα λιγοστά μέσα εύρισκαν πάντα τον τρόπο να εκπέμψουν με το ζεστό τους χαμόγελο ένα θετικό μήνυμα γεμάτο αισιοδοξία. Αυτή την Ελλάδα αποτύπωσε επί 30 χρόνια η Εφη Κανελλοπούλου με την ευαισθησία του ερασιτέχνη φωτογράφου. Το μάτι της ανήσυχο, έψαχνε τη λεπτομέρεια, αναζητούσε το χρώμα, περίμενε υπομονετικά την έκφραση, το μοναδικό στιγμιότυπο που αποτυπώνεται σε ένα στιγμιαίο κλικ. Αυτό το κλικ που κοιτώντας το τόσα χρόνια μετά εκπέμπει την αδιαφιλονίκητη συνέχεια της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ο Νίκος Κανελλόπουλος, έχοντας ασχοληθεί επί χρόνια στις οικογενειακές επιχειρήσεις, σήμερα λειτουργεί ως Σύμβουλος Επιχειρήσεων. Διετέλεσε μέλος του Γενικού Συμβουλίου του ΣΕΒ. Παράλληλα ανέπτυξε διάφορες κοινωνικές δράσεις σε εθελοντικούς συλλόγους και διετέλεσε πρόεδρος της Ομοσπονδίας Εθελοντικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων Ελλάδος. Είναι πατέρας 2 παιδιών που ζουν και εργάζονται στην Αμερική.