Επτά ιδιοκτήτες γκαλερί της Αθήνας δεν καταλαβαίνουν 
από οικονομική κρίση

Επτά ιδιοκτήτες γκαλερί της Αθήνας δεν καταλαβαίνουν 
από οικονομική κρίση και αποφαίνονται ομόφωνα πως η τέχνη είναι η πιο σοφή επένδυση σε καιρούς ύφεσης. 

Κείμενο: Κώστας Μπουρούσης

Σούπερ μάρκετ τέχνης, άβατον για τη μεγάλη μάζα, μια ντουζίνα ακατανόητοι τύποι, σύγχρονη τέχνη, δυσνόητοι όροι, δυσκοίλιο, αποστειρωμένο περιβάλλον, δήθεν. Ή μήπως όχι; Η εποχή που οι αίθουσες τέχνης, κατά κόσμον γκαλερί, έμοιαζαν απομονωμένες, ίσως και απ' αλλού φερμένες για τον μέσο καθημερινό άνθρωπο, έχει εκπνεύσει προ πολλού.

Η Αθήνα έχει πλέον αποκτήσει μια τόσο δραστήρια και άλλο τόσο ταχέως αναπτυσσόμενη σκηνή που πλέον οι γκαλερί -είτε mainstream, είτε «προχώ», είτε κατεστημένες, είτε εναλλακτικές- συναγωνίζονται στα ίσια τα σπαρμένα στις ελληνικές εθνικές οδούς εκκλησάκια ή, αν προτιμάτε κάτι λιγότερο μακάβριο, την Augustrasse του Βερολίνου. Η κοσμογονία της τελευταίας εικοσαετίας σίγουρα μας έκανε να νιώσουμε πιο ανθρώπινα -μην ξεχνάμε ότι έχουμε την παγκόσμια πρωτοτυπία το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης να διάγει βίο νομαδικό- και λιγότερο μειονεκτικά σε σχέση με τους κατοίκους των υπόλοιπων ευρωπαϊκών μητροπόλεων, έδωσε μια γερή κλοτσιά προς τα πάνω στη δημιουργικότητα των ντόπιων νέων καλλιτεχνών και δημιούργησε μια διόλου ευκαταφρόνητη κάστα συλλεκτών που παίζουν ή επενδύουν πλέον με αξιώσεις σε αυτό που σε απλά ελληνικά αποκαλούμε «χρηματιστήριο τέχνης».

Προκάλεσε ωστόσο και πολλά καχύποπτα ανασηκώματα φρυδιών όχι μόνο σε εκείνους που γνωρίζουν ή ενδιαφέρονται να μάθουν ή απλώς παρατηρούν όσα διαμείβονται στους κόλπους της σύγχρονης τέχνης, αλλά και στους ίδιους τους γκαλερίστες. Με δεδομένο ότι η τέχνη δεν έδειξε να κλονίζεται ιδιαίτερα από την παγκόσμια οικονομική ύφεση -το αντίθετο θα έλεγε κανείς- και σχεδόν έναν μήνα ύστερα από μια κοσμοπλημμυρισμένη και μάλλον τη διαχρονικά πιο επιτυχημένη φουάρ της Art Athina, συναντάμε επτά διαφορετικής κοπής, λογικής και εμπειρίας γκαλερίστες και μιλάμε για χρηματιστήριο, επενδύσεις, συλλέκτες, οικονομική ύφεση, πολιτισμό, διαδραστικότητα, φιλότεχνο κοινό, ακόμη και κορεσμό. 

Χαρίσσα Δημητρακοπούλου - Astrolavos Art Galleries

«Η τέχνη είναι ανάγκη, η απόκτησή της πολυτέλεια»

Ενας νομάς της τέχνης που ταξιδεύει στο εξωτερικό, επισκέπτεται γκαλερί, προστρέχει με ευλάβεια σε Biennale και Art-Fairs, η Χαρίσσα Δημητρακοπούλου έχει καταλήξει ότι η καταξίωση ενός Ελληνα καλλιτέχνη στη διεθνή σκηνή απαιτεί τη διατήρηση και την καλλιέργεια στενών σχέσεων με το διεθνές lobby της τέχνης. Για την ίδια οι αθηναϊκές γκαλερί δεν έχουν κάποια πολύ συγκεκριμένη και στοχευμένη κάστα «συνδαιτυμόνων»: «Οι φιλότεχνοι μπορεί να είναι από μικρά παιδιά που έρχονται με τους γονείς τους και τα οποία έχουν μια απίστευτη ανταπόκριση απέναντι στα έργα τέχνης έως ανθρώπους μέσης ή και αρκετά μεγάλης ηλικίας, οι οποίοι αποτελούν και ένα μόνιμο φιλότεχνο κοινό. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι πιο ευκαιριακοί επισκέπτες που είναι άνθρωποι οι οποίοι έρχονται για κάποια συγκεκριμένη αγορά, όπως για να αποκτήσουν κάποιο έργο τέχνης για το σπίτι τους ή για κάποιον επαγγελματικό χώρο. Υπάρχουν ακόμη και νεαρά ζευγάρια που διαλέγουν να κάνουν λίστα γάμου σε μια γκαλερί». Η πληθώρα των αιθουσών τέχνης δεν την τρομάζει, ούτε δείχνει να την προβληματίζει. Ισα-ίσα που η ίδια δηλώνει ότι θα στενοχωριόταν αν κάποιες γκαλερί αναγκάζονταν να βάλουν λουκέτο. 

Χάρης Λεμονιάς - Terre d' Artistes

«Δεν ακολουθούμε την παραδοσιακή συνταγή»

Αν πεις στον Χάρη Λεμονιά τη φράση «cheap art», μάλλον θα τον εκνευρίσεις - και πρέπει να ξέρετε ότι εκνευρίζεται αφόρητα δύσκολα. Το «Terre d' Artistes», η γκαλερί του που δεν μετρά παραπάνω από τρεις μήνες ζωής, έχει έρθει για να αποδείξει πως «η τέχνη δεν είναι φθηνή, αλλά μπορεί να είναι προσιτή», όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος. Η φιλοσοφία αυτή της «εναλλακτικής» για τα δεδομένα γκαλερί έχει ως εξής: ο Χάρης Λεμονιάς έχει επιλέξει να εκθέτει έργα μόνο των αποφοίτων της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών -15 αυτή τη στιγμή-, τα οποία μάλιστα αποτιμώνται σε τρεις κλίμακες τιμής (από τα 76 έως τα 375 ευρώ). Το σκεπτικό του είναι ότι καθένας δικαιούται να έχει σπίτι του, στο γραφείο του, στον προσωπικό του χώρο ένα αυθεντικό έργο τέχνης, η αξία του οποίου μπορεί μελλοντικά να ανέβει, μπορεί και όχι. Σημασία δεν έχει η αποτίμηση. Ο γνώμονας του ιδιοκτήτη του «Terre d' Artistes» είναι να βάλει απλούς, καθημερινούς ανθρώπους που μπορεί και να μη σκαμπάζουν πολλά από τέχνη να κάνουν το πρώτο τους βήμα (ή έστω και το πρώτο τους δειλό μπουσούλημα). Και αυτό είναι μια καλή και προπάντων τίμια αρχή. 

Αρσέν & Ρουπέν Καλφαγιάν - Kalfayan Galleries

«Οποιος αντιμετωπίζει την τέχνη αποκλειστικά ως επένδυση δεν είναι καλός επενδυτής»

Οι αδελφοί Αρσέν και Ρουπέν Καλφαγιάν είναι ίσως οι μόνοι που επιλέγουν να πουν τα πράγματα ορθά κοφτά και χωρίς πολλές περιστροφές με εύηχα, καλολογικά στοιχεία. Ισως είναι οι αυστηρότεροι από όλους τους γκαλερίστες. Η γνώμη τους σχετικά με το αν υπάρχει παγκόσμια τάση στην καλλιτεχνική παραγωγή είναι σχεδόν αποστομωτική: «Δυστυχώς πολλοί καλλιτέχνες παγκοσμίως παράγουν μόνο για να πουλάνε» επισημαίνουν, ενώ για τους ίδιους η τέχνη δεν φορά τον μανδύα ούτε της ανάγκης ούτε και της πολυτέλειας - είναι απλώς τρόπος ζωής. Σημαντικός παράγοντας για τους καλλιτέχνες που θα επιλέξουν να εκπροσωπήσουν και να προωθήσουν είναι, όπως λένε, οι «ανθρώπινες σχέσεις», βαριούνται αφόρητα να ακούν το κλισέ περί «χρηματιστηρίου τέχνης» και αντιτείνουν στον βιβλικό κατακλυσμό αιθουσών τέχνης την άποψη πως η Αθήνα δεν διαθέτει πολλές καλές γκαλερί. Η ερώτηση περί προσωπικού στοιχήματος τους γυρίζει πίσω, σε μια προ εικοσαετίας συνέντευξη του Λάρι Γκαγκόσιαν. Τότε ο παγκόσμιος πολιούχος/μαικήνας/γκουρού των γκαλερί είχε αποφανθεί: «Κατάφερα να μην κλείσω». Και οι αδελφοί Καλφαγιάν δε θα μπορούσαν να είναι περισσότερο σύμφωνοι. 

Δάφνη Ζουμπουλάκη - Zouμboulakis Galleries

«Πολυτέλεια είναι να μπορείς να απολαμβάνεις την τέχνη»

Προσωπικότητα, διορατικότητα, εξέλιξη - ή αλλιώς οι τρεις ποιότητες που η Δάφνη Ζουμπουλάκη αναζητά διαρκώς στους καλλιτέχνες και κατ' επέκταση στο έργο τους. Κεφαλή μιας από τις πλέον δραστήριες και ενεργές εστίες τέχνης της Αθήνας, η ίδια δεν διστάζει να ομολογήσει ότι η σύγχρονη τέχνη και μόδα έγινε και status symbol, ερμηνεύοντας με αυτό τον τρόπο τη δυσανάλογη αριθμητική σχέση κοινού και γκαλερί που ακόμη και ο πιο αδαής arty-farty νους μπορεί να αντιληφθεί. Το στοίχημα, σύμφωνα με την ίδια, για τον γκαλερίστα είναι «Να επενδύει με σωστό τρόπο στους καλλιτέχνες που εκπροσωπεί και να προσελκύει φιλότεχνους και νέους φανατικούς συλλέκτες». Αναγνωρίζει μια νέα δεξαμενή κοινού που επισκέπτεται ολοένα και περισσότερο τις γκαλερί, επιμένει ωστόσο ότι οι πραγματικά ενημερωμένοι συλλέκτες είναι λίγοι. Οσο για τη λειτουργία της αγοράς τέχνης με όρους χρηματοπιστωτικού συστήματος, θεωρεί πως όντως τα σημαντικά έργα έχουν πάντα επενδυτικό ενδιαφέρον, ενώ υπενθυμίζει ότι, εκτός από την πλευρά της οικονομικής συναλλαγής, διαχρονικά η επένδυση σε ένα έργο τέχνης αντικατοπτρίζει κατ' ουσίαν μια επένδυση στην αισθητική και στον πολιτισμό. 

Ρεβέκκα Καμχή - Rebecca Camhi Gallery

«Αν κάποιος έχει τη δυνατότητα να επενδύσει χρήματα, το πιο ασφαλές είναι να τα τοποθετήσει στην τέχνη»

Η τεχνολογία για τη Ρεβέκκα Καμχή θα έχει όλο και πιο κυρίαρχο ρόλο ως μέσο έκφρασης στην τέχνη σε ό,τι αφορά τη μορφή και το υλικό που πιθανότατα θα διαλέγουν ολοένα και περισσότερο οι καλλιτέχνες να χρησιμοποιήσουν στο μέλλον. Αλλωστε, όπως λέει, «ανθρώπινος πολιτισμός χωρίς όποιας μορφής τέχνη δεν υπήρξε ποτέ». Η αίσθηση που η ίδια έχει για τους Ελληνες καλλιτέχνες είναι πως κανείς δεν τους βοηθάει και πως οι ίδιοι πασχίζουν να βρουν τον δικό τους δρόμο μέσα από τις δυσκολίες της επιβίωσης. Ποιος είναι ο στόχος της ως ιδιοκτήτριας μιας αίθουσας τέχνης στην ανερχόμενη περιοχή του Μεταξουργείου; «Να φέρω όσο περισσότερο κόσμο μπορώ στον χώρο μου, να γνωρίσει τους καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργαζόμαστε και να ανοίξει ένα παράθυρο προς τη σύγχρονη τέχνη, στη σύγχρονη ζωή και στους κοινωνικούς και προσωπικούς προβληματισμούς». Οσο για το αν τελικά έχουμε πλεόνασμα ή έλλειμμα αιθουσών τέχνης στην πόλη, η απάντησή της είναι χαρακτηριστική. «Η Αθήνα έχει πολύ λίγες γκαλερί και ακόμη λιγότερες “καλές” - όπως εννοώ εγώ τον όρο “γκαλερί”». Μακάρι να άνοιγαν κι άλλες, γιατί έτσι θα διευρυνόταν το κοινό, αλλά και το ενδιαφέρον του». 

Βασίλης Ντούπας - The Apartment

«Στην Αθήνα οι πραγματικές γκαλερί μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού»

Με τη φράση του αυτή ο Βασίλης Ντούπας παίρνει ξεκάθαρη θέση απέναντι στο πυρηνικό μανιτάρι των γκαλερί που έχει απλωθεί πάνω από την πόλη. Το ίδιο απόλυτος μοιάζει και στην απάντησή του αναφορικά με το αν μπορεί κανείς να χαρτογραφήσει τη γκάμα του κοινού που τις επισκέπτεται: «Άνθρωποι υψηλού μορφωτικού επιπέδου με πνευματικές ανησυχίες. Ηλικιακά 35+». Για εκείνον το στοίχημα του γκαλερίστα είναι η αντοχή στο χρόνο, πράγμα που νομοτελειακά φέρνει την ηθική και οικονομική ανταμοιβή τόσο για τους ίδιους τους καλλιτέχνες όσο και για τους συλλέκτες που πίστεψαν σε εκείνους. Μιλώντας για χρήματα, ο Βασίλης Ντούπας επιμένει πως ακόμη και μέσα στο πλαίσιο της γενικότερης οικονομικής ύφεσης η τέχνη προσφέρει ακόμη ευκαιρίες: «Σε μια εποχή που  οι άλλες επενδύσεις έχουν αποδυναμωθεί, η τέχνη αποτελεί μια αργή αλλά σταθερή επένδυση. Βέβαια, όπως όλες οι επενδύσεις χρειάζεται σκέψη, γνώση, μελέτη και φερέγγυους επαγγελματίες που θα δώσουν σοβαρές επενδυτικές συμβουλές». Για επιμύθιο κρατά τη στάση των νέων εγχώριων καλλιτεχνών, οι οποίοι, όπως λέει, με  δεδομένη την έλλειψη  υποδομών και κρατικής υποστήριξης, δείχνουν να μην το βάζουν κάτω και στέκονται ισάξια απέναντι στους ξένους συναδέλφους τους». 


Ελένη Κορωναίου - Eleni Koronaiou Gallery

«Το θέμα δεν είναι αν οι γκαλερί είναι λίγες ή πολλές»

Για την Ελένη Κορωναίου η ποιότητα τόσο των καλλιτεχνών που επιλέγει να φιλοξενήσει στην γκαλερί της όσο και των αιθουσών τέχνης της πόλης αποτελεί βασικό γνώμονα σκέψης και υπ' αριθμόν ένα κριτήριο. Παρότι δε θεωρεί ότι η οικονομική κρίση επηρεάζει στην πραγματικότητα τη θεματολογία των καλλιτεχνών, βλέπει πίσω από αυτήν μια ευκαιρία για μια καλή και σίγουρη επένδυση, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις της ενημέρωσης, της βαθιάς γνώσης και βέβαια της αγάπης για την τέχνη. Την τέχνη τη βλέπει ως μια οικουμενική γλώσσα που δεν αφορά συγκεκριμένες «φυλές» ή ηλιακές ομάδες ανθρώπων, «η τέχνη είναι για όλους», λέει χαρακτηριστικά ενώ βρίσκει την εγχώρια σκηνή δραστήρια, με ικανοποιητικά δείγματα δουλειάς και φοβερές δυνατότητες που όμως δεν έχει ακόμη την ανάλογη κρατική στήριξη και χρηματοδότηση. Τώρα, σε ό,τι αφορά το ισοζύγιο «πολυτέλειας/ανάγκης» η Ελένη Κορωναίου επιχειρεί έναν ενδιαφέροντα συγκερασμό που συμπυκνώνει στη φράση: «η τέχνη είναι αναγκαία και βελτιώνει την ζωή μας, της δίνει νόημα και ουσία, άρα μιλάμε για επιτακτική ανάγκη και όχι πολυτέλεια».