Η παγίδα του όλα η τίποτα

Η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή βρίσκεται στο επίκεντρο τα τελευταία χρόνια και αποκτά ολοένα και περισσότερο χαρακτήρα «κατεπείγοντος». To 2020 θα είναι μια από τις τρεις θερμότερες χρονιές που έχουν καταγραφεί ποτέ ενώ, σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ για την Κατάσταση του Κλίματος που δημοσιεύθηκε προ ημερών, οι τελευταίες 6 χρονιές θα είναι και οι θερμότερες στην ιστορία.

Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), έχουμε χρονικό περιθώριο μόλις 10 ετών για να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Σε αντίθετη περίπτωση, ήδη από το 2040 η εικόνα του κόσμου που περιγράφουν οι ερευνητές είναι αισθητά χειρότερη από προηγούμενες προβλέψεις.

Με το 2021 προ των πυλών, μια χρονιά πιο κοντά στο λεγόμενο «σημείο της μη επιστροφής», ας δούμε γιατί η παγίδα του «όλα ή τίποτα», σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη και πόσο σημαντικό είναι να αναλάβουμε και οι ίδιοι δράση και να βρούμε λύσεις - τεχνολογικές και μη - για να προστατέψουμε τον πλανήτη από... εμάς.


Η ψυχολογία της άρνησης
Όταν αντιμετωπίζουμε μια απειλή τέτοιου μεγέθους, είναι εύκολο να καταλήγουμε σε μορφές άρνησης και παραίτησης. Όσο για το μέγεθος των αλλαγών που πρέπει να συντελεστούν για να μειωθεί η βλάβη, είναι τέτοιο που οδηγεί σε αρνητικά συναισθήματα, παρά σε πράξεις ή σε μία θετική προσέγγιση του ζητήματος. Η κλιματική αλλαγή έχει μάλιστα κάποια θεμελιώδη χαρακτηριστικά που κάνουν τους ανθρώπους να δυσκολεύονται να κινητοποιηθούν για την αντιμετώπισή της, όπως μας υπενθυμίζει ο γνωστικός επιστήμονας Art Markman σε άρθρο του στο Harvard Business Review.

Σε ένα άρθρο του που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων τον Σεπτέμβριο του 2019 στο περιοδικό New Yorker, ο καταξιωμένος συγγραφέας Jonathan Franzen διατύπωσε την άποψη ότι «Η κλιματική αποκάλυψη έρχεται. Για να προετοιμαστούμε γι’ αυτήν, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν μπορούμε να την αποτρέψουμε».
Η εξέλιξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής είναι δυναμική, και ως εκ τούτου εμπεριέχει έναν σημαντικό βαθμό αβεβαιότητας – είναι και ένας από τους λόγους που θα έπρεπε να ανησυχούμε πολύ πριν πλησιάσουμε το όριο των 2 βαθμών.

Η στάση που υιοθετούμε επηρεάζει, φυσικά, και τους ανθρώπους γύρω μας. Γιατί είμαστε κοινωνικά όντα, μιμητικά. Σε ένα περιβάλλον στο οποίο κανείς δεν πετά σκουπίδια, ούτε εμείς θα πετάξουμε σκουπίδια. Βλέποντας ότι οι γύρω μας κάνουν ανακύκλωση ή σταματούν να χρησιμοποιούν πλαστικά μιας χρήσης, σύντομα κάνουμε κι εμείς το ίδιο. Γίνεται η απόλυτη τάση των επόμενων ετών να κυκλοφορεί κανείς με ηλεκτρικό όχημα; Είναι πολύ πιο πιθανό να το επιλέξουμε αντί για ένα συμβατικό.

Σχέδιο Α ή Σχέδιο Β;
Ας πάμε τώρα στα μεγάλα. Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε την καταστροφή μειώνοντας τη βλάβη; Θα μπορούσε κανείς να χωρίσει τις διαθέσιμες λύσεις σε δύο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, μέσα από μια στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Η δεύτερη αφορά μια σειρά από λύσεις που εντάσσονται κάτω από παρεμβάσεις που στοχεύουν στον τεχνητό έλεγχο της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τη μείωση των εκπομπών «Σχέδιο Α». Ο σημερινός στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η μείωση των εκπομπών κατά 40% έως το 2030 συγκριτικά με τα επίπεδα του 1990, ώστε η ευρωπαϊκή οικονομία να καταστεί στη συνέχεια «κλιματολογικά ουδέτερη» έως το 2050. Όσο για τη Συνθήκη του Παρισιού για το κλίμα, ορίζει ότι τα βιομηχανικά κράτη πρέπει να ελαττώσουν τις εκπομπές αερίων για να διατηρήσουν την άνοδο της θερμοκρασίας κάτω από 2 βαθμούς Κελσίου και ιδανικά πιο κοντά στον 1,5 βαθμό, μέχρι το τέλος του αιώνα.

Οι σημαντικές καθυστερήσεις, αλλά και η στάση που τήρησαν οι ΗΠΑ απέναντι στο φαινόμενο κατά την τελευταία τετραετία επί Donald Trump, έχουν στρέψει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας και στις γεωμηχανικές λύσεις ως ένα απαραίτητο «Σχέδιο B».

Από τη μία, έχουμε τις λύσεις που αφορούν τον καθαρισμό του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα – γνωστές και ως τεχνολογίες αρνητικών εκπομπών. Οι παρεμβάσεις αυτές που εξαλείφουν τα αέρια του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα μειώνουν τη βλάβη που προκαλούν.

Η δεύτερη κατηγορία λύσεων δεν ασχολείται καθόλου με την πηγή του προβλήματος που είναι τα αέρια θερμοκηπίου. Άντ' αυτού, επιχειρούν να ελέγξουν τη θερμοκρασία της Γης, μειώνοντας ή εκτρέποντας την ηλιακή ακτινοβολία.


Με τη βοήθεια των δέντρων
Δύο είναι τα βασικά προβλήματα των λύσεων αυτών. Αφενός, ότι η τεχνολογία για καμία απ’ αυτές δεν είναι ακόμα στο σημείο εκείνο που να μπορεί να λύσει εξ ολοκλήρου το πρόβλημα. Αφού λοιπόν δεν μπορούμε να εναποθέσουμε όλες τις ελπίδες μας σε μια μαγική αλλά αβέβαιη και ριψοκίνδυνη λύση, το Σχέδιο A που είναι η μείωση των εκπομπών πρέπει να βρίσκεται πάντα στην πρώτη γραμμή της στρατηγικής μας.

Μελέτη ακαδημαϊκών του UCL το 2018 υποστηρίζει ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο άνθρωπος «συνεισφέρει» στην κλιματική αλλαγή. Όταν οι Ευρωπαίοι εποίκησαν την Αμερική τον 16ο αιώνα, η επίδρασή τους στο Νέο Κόσμο που ανακάλυψαν ήταν τόσο έντονη που ενέτεινε την αποκαλούμενη Μικρή Εποχή των Παγετώνων, η οποία επηρέασε καταλυτικά το κλίμα στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Κι αυτό γιατί η άφιξή τους οδήγησε στη μείωση του γηγενούς πληθυσμού σε λιγότερο από έναν αιώνα κατά 90% (περίπου 55 εκατομμύρια ιθαγενείς πέθαναν ως αποτέλεσμα της πανδημίας που προκάλεσαν, φέρνοντας μαζί τους ασθένειες στις οποίες οι ιθαγενείς δεν είχαν αναπτύξει ανοσία, αλλά και του πολέμου που ξέσπασε). Η τεράστια πληθυσμιακή αλλαγή έφερε την εγκατάλειψη τεράστιων εκτάσεων καλλιεργημένης γης, οδηγώντας στην ταχεία ανάπτυξη δέντρων που με τη σειρά τους «δέσμευσαν» τεράστιες ποσότητες CO2, μειώνοντας δραστικά τη θερμοκρασία του πλανήτη.


Κερδίζοντας το δικαίωμα να ελπίζουμε
Κλείνοντας, ας σταθούμε στη φράση που χρησιμοποίησε προ μηνών η ακτιβίστρια για το κλίμα Greta Thunberg, απευθυνόμενη σε μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. «Δεν μπορείτε απλά να κάθεστε με σταυρωμένα χέρια, περιμένοντας την ελπίδα να έρθει. Έτσι συμπεριφέρεστε σαν κακομαθημένα, ανεύθυνα παιδιά. Δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεστε ότι η ελπίδα είναι κάτι που πρέπει να κερδίσετε.»

Όμως, για να κερδίσουμε πραγματικά το δικαίωμα στην ελπίδα, ίσως πρέπει να ξεκινήσουμε από τον εαυτό μας. Από τα μικρά αλλά ουσιαστικά που ελέγχουμε οι ίδιοι, «σηκώνοντας τα μανίκια» και κάνοντας ό,τι περνάει από το δικό μας χέρι να μειώσουμε τη βλάβη.

Οι πράξεις μας, οι επιλογές μας, οι απαιτήσεις μας – όλα αθροιστικά διαμορφώνουν την κατάσταση ως έχει σήμερα. Όλα συνδέονται και, κάθε δική μας επιλογή, έχει τη δυνατότητα να μειώσει τη βλάβη. Αθροιστικά, αν όλοι κάνουμε κάτι, μπορούμε να καταφέρουμε πολλά.