Tι μας ξημερώνει αν βγει ο Τραμπ - Οι ανατροπές στις ΗΠΑ και οι σχέσεις του με τον Ερντογάν
Η ανησυχία για την ευρωπαϊκή οικονομία και οι πόλεμοι σε Ουκρανία και Γάζα - Τι να περιμένει η χώρα μας στα Ελληνοτουρκικά
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές της ερχόμενης Τρίτης έχουν εδώ και καιρό λάβει μοναδικά χαρακτηριστικά, ικανά να επηρεάσουν τις παγκόσμιες εξελίξεις περισσότερο από ποτέ στο πρόσφατο παρελθόν. Διεξάγονται εν μέσω ενός διεθνούς γεωπολιτικού περιβάλλοντος πρωτόγνωρης ρευστότητας και αστάθειας, με δύο ενεργές πολεμικές συρράξεις και την παγκόσμια οικονομία να εξακολουθεί να ταλανίζεται από τις επιπτώσεις του «ωστικού κύματος» της ενεργειακής και πληθωριστικής κρίσης.
Σε όλο τον πλανήτη υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την ετυμηγορία της 5ης Νοεμβρίου. Γίνεται ανησυχία όσο προβάλλει πιο ισχυρό το ενδεχόμενο επανόδου στον Λευκό Οίκο του Ντόναλντ Τραμπ. Πολλοί εκτιμούν πως κάτι τέτοιο ενδεχομένως θα θέσει σε δοκιμασία πολλές από τις ισορροπίες του μεταπολεμικού κόσμου.
Επηρεάζοντας καθοριστικά ανοιχτά μέτωπα, πολεμικά αλλά και οικονομικοεμπορικά, αναδιατάσσοντας συσχετισμούς, πιθανώς και συμμαχίες που μέχρι σήμερα κυριαρχούν. Υπάρχουν επομένως διακυβεύματα σε αυτές τις κάλπες, όχι μόνο εσωτερικής κρισιμότητας, αλλά και παγκόσμιας εμβέλειας. Μια σημαντική παράμετρος, πάντως, που πρέπει να προσμετρηθεί είναι ότι τη νύχτα της Τρίτης αναδιαμορφώνεται σχεδόν ολόκληρος ο αμερικανικός πολιτικός χάρτης.
Τίποτα δεν αναιρεί την ισχύ του 47ου προέδρου των ΗΠΑ. Ωστόσο εκλέγονται και οι 435 βουλευτές και το 1/3 των μελών της Γερουσίας. Είναι διαφορετική η συζήτηση για έναν πρόεδρο που θα ελέγχει πλήρως το Κογκρέσο, άρα θα είναι παντοδύναμος, και άλλη για πρόεδρο με διχασμένο ή εχθρικό Κογκρέσο.
Στο εσωτερικό
Η 5η Νοεμβρίου αφορά πρωτίστως τις ίδιες τις ΗΠΑ. Την εσωτερική δημοκρατία και το κράτος δικαίου, που έχουν αποτελέσει αντικείμενο σφοδρής σύγκρουσης τα τελευταία χρόνια, την οικονομική προοπτική της χώρας και τον ρόλο που θα παίξει στο επόμενο διάστημα στο διεθνές σύστημα.
Μπορεί τα περί χώρας που βρίσκεται στα πρόθυρα εμφυλίου να είναι υπερβολικά. Είναι, όμως, αδιαμφισβήτητο ότι οι ΗΠΑ είναι σήμερα βαθύτατα διαιρεμένες - πολιτικά, αλλά και κοινωνικά. Το ενδεχόμενο ακόμη και βίαιης αμφισβήτησης του αποτελέσματος, όπως συνέβη το 2020, είναι ενεργό. Αυτή τη φορά μάλιστα απ’ όποιον κι αν είναι ο ηττημένος. Ιδίως αν η εκλογή κριθεί για λίγες ψήφους σε κάποιες από τις λεγόμενες «swing Πολιτείες».
Ο κίνδυνος οι Αμερικανοί να βγουν από την εκλογική διαδικασία ακόμα πιο διχασμένοι είναι ορατός. Πολλοί αναλυτές προσδίδουν στις εκλογές χαρακτηριστικά αναμέτρησης δύο κόσμων, σε πολλά σημεία ασύμβατων μεταξύ τους. Το ερώτημα είναι πώς οι δύο αυτοί κόσμοι, οι δύο Αμερικές, θα καταφέρουν να συμβιώσουν ειρηνικά την επόμενη μέρα.
Η προεκλογική αντιπαράθεση εξελίχθηκε σε απίστευτα τοξικό κλίμα, ένθεν κακείθεν, ακραίου λαϊκισμού, χυδαιότητας, προσβλητικής έως υβριστικής αντιμετώπισης του αντιπάλου. Με τον Τραμπ να προβάλλει έντονα το προφίλ του τιμωρού της αμερικανικής επιχειρηματικής, πνευματικής και πολιτιστικής ελίτ, δίνοντας τροφή στον πολιτικό και κοινωνικό ρεβανσισμό, παρότι βαρύνεται με πληθώρα σκανδάλων και καταδικών ακόμα.
Οι εξαγγελίες του δε για τις μαζικότερες στην ιστορία απελάσεις παράνομων μεταναστών, οι θέσεις του για το δικαίωμα των αμβλώσεων, όπως και η άρνηση της ύπαρξης κλιματικής κρίσης, θέτει ερωτήματα για το πώς αυτά θα εκφραστούν στο μοντέλο διακυβέρνησής του ως προέδρου.
Αλλά και στην περίπτωση εκλογής της Χάρις, είναι δεδομένο ότι οι πολιτικές της θα προκαλέσουν νέες σφοδρές εντάσεις μεταξύ δικαιωματιστών και πολέμιων της woke ατζέντας.
Η οικονομία
Την Τρίτη κρίνεται, επίσης, πώς θα προχωρήσει η οικονομία, αλλά και πώς θα εξελιχθεί η ατομική και οικογενειακή οικονομική κατάσταση των Αμερικανών την επόμενη τετραετία. Η Κάμαλα Χάρις έχει επαγγελθεί συνέχιση της πολιτικής Μπάιντεν. Το αποτύπωμά της, όμως, είναι αμφισβητούμενο. Το πακέτο των 1,9 τρισ. δολαρίων για την ενίσχυση της αμερικανικής οικονομίας μετά την πανδημική κρίση είχε ισχυρό μακροοικονομικό αποτέλεσμα. Η ύφεση αποφεύχθηκε, αυξήθηκαν θεαματικά οι θέσεις εργασίας, στο σημείο «καθολικής απασχόλησης», ο πληθωρισμός τιθασεύτηκε έστω και με χρονο-καθυστέρηση.
Παράλληλα, με το επόμενο πακέτο των 369 δισ. αναζωογόνησε ενέργεια και βιομηχανία. Απέτυχε όμως να αντιμετωπίσει την ακρίβεια, προκαλώντας δυσαρέσκεια στα νοικοκυριά, την οποία πιθανότατα θα πληρώσει η Χάρις στην κάλπη. Πάντως, με αυτήν πρόεδρο οι επιχειρήσεις μπορούν να ελπίζουν σε νέες ενισχύσεις για πράσινες επενδύσεις και οι απλοί φορολογούμενοι σε κάποιες περαιτέρω φοροαπαλλαγές.
Ο Τραμπ έχει ήδη δεσμευτεί για γενναίες φοροαπαλλαγές στις επιχειρήσεις, αλλά και εμφατικές πολιτικές προστατευτισμού απέναντι σε Κίνα, Ευρωπαϊκή Ενωση και πολλές τρίτες χώρες.
Αυτά ακούγονται ελκυστικά. Υπάρχει όμως αντίλογος. Αναλυτές οικονομικών ινστιτούτων και των μεγάλων επενδυτικών τραπεζών εκτιμούν ότι οι πολιτικές προστατευτισμού, προκαλώντας αντίμετρα, θα αναθερμάνουν τον πληθωρισμό, επιβαρύνοντας συγχρόνως δημόσιο χρέος και έλλειμμα. Προβλέπουν πλήγμα για το αμερικανικό ΑΕΠ 0,8%-1,5%, πληθωριστικές πιέσεις 4,5% και ορατό κίνδυνο ύφεσης.
Επίσης, θεωρούν ότι η επιλογή του Τραμπ να στηρίξει σημαντικό τμήμα των κρατικών εσόδων στους αυξημένους εμπορικούς δασμούς και όχι μόνο στους φόρους έχει κόστος έως 2.600 δολάρια ετησίως στις δαπάνες των νοικοκυριών. Εκεί ακριβώς εφεσιβάλλεται η κατά τα άλλα «φιλολαϊκή» και «φιλοεπιχειρηματική» ατζέντα του Τραμπ. Υπαρκτός κίνδυνος ή καταστροφολογία, η απάντηση θα αργήσει.
Η Ευρώπη
Η Χάρις έρχεται ως συνεχίστρια της εξωτερικής πολιτικής Μπάιντεν, που στην προηγούμενη τετραετία αποκατέστησε τη διεθνή θέση των ΗΠΑ, ως αρχιτέκτονας του ανοιχτού παγκοσμιοποιημένου φιλελεύθερου προτύπου. Απεναντίας ο Τραμπ, με δείγμα γραφής την προεδρική του θητεία, εφόσον υλοποιήσει τις προεκλογικές διακηρύξεις του, θα επιφέρει σημαντικές ανατροπές.
Πρώτα στο ΝΑΤΟ, όπου ο Τραμπ έχει απειλήσει όσους εταίρους δαπανούν λιγότερο του 2% του ΑΕΠ τους σε αμυντικές δαπάνες ότι δεν θα εγγυάται εσαεί την ασφάλειά τους. Θα το πράξει, όμως, διακινδυνεύοντας αποσταθεροποίηση της συνοχής της Συμμαχίας; Με εκλογή της Χάρις, είναι δεδομένες οι ασφυκτικές πιέσεις για περαιτέρω εμπλοκή των Ευρωπαίων σε εστίες κρίσεων όπου η Ουάσινγκτον εκτιμά ότι πρέπει το ΝΑΤΟ να παρέμβει για να αποτρέψει ή περιορίσει την επιρροή του «άξονα του κακού», δηλαδή Ρωσίας, Κίνας, Ιράν.
Ηδη στο εσωτερικό της Ε.Ε. έχουν συγκροτηθεί δύο διαφορετικές ηγετικές ομάδες χάραξης πολιτικής και ανάληψης πρωτοβουλιών. Ο ένας άξονας είναι αυτός των Εμανουέλ Μακρόν, Ολαφ Σολτς, Ντόναλντ Τουσκ, με κοινή ατζέντα ασφάλειας και άμυνας, συμμαχικής αλληλεγγύης και αύξησης της συλλογικής στρατιωτικής υποστήριξης στην Ουκρανία. Θεωρούν αναγκαίο η ευρωπαϊκή ασφάλεια να στηρίζεται στις δυνάμεις της Ευρώπης. Την Τρίτη θα κριθεί αν αυτό θα γίνει ομαλά ή κάπως απότομα.
Στην άλλη συμμαχία, ακροδεξιοί ηγέτες, όπως οι πρωθυπουργοί Ουγγαρίας και Ιταλίας, Βίκτορ Ορμπαν και Τζόρτζια Μελόνι αντίστοιχα, διεκδικούν ρόλο προνομιακού συνομιλητή απέναντι στον Τραμπ. Θετικό στοιχείο είναι η εξισορροπιστική, για τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, παρουσία του Ολλανδού πρώην πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε ως γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ.
Ο Τραμπ ισχυρίζεται πως μπορεί να τελειώσει τον πόλεμο σε μία ημέρα εξαναγκάζοντας τη Ρωσία σε συμβιβασμό με μία επίσκεψη. Οι Ευρωπαίοι θα έχουν πιθανότατα σύντομα να επιλέξουν ανάμεσα σε μία ακόμη πιο ακριβή συνέχιση της ενίσχυσης της Ουκρανίας και έναν επώδυνο συμβιβασμό ήττας απέναντι στον Πούτιν
Οι δύο πόλεμοι
Στο Ουκρανικό ο Τραμπ ισχυρίζεται πως μπορεί να τελειώσει τον πόλεμο σε μία ημέρα εξαναγκάζοντας τη Ρωσία σε συμβιβασμό με μία επίσκεψη. Προειδοποιεί, δε, σε κάθε περίπτωση ότι η αμερικανική προστασία κοστίζει. Το πρώτο αμφισβητείται, τέτοια έχουν πει πολλοί. Είναι, όμως, δεδομένο ότι οι Ευρωπαίοι θα έχουν πιθανότατα σύντομα να επιλέξουν ανάμεσα σε μία ακόμη πιο ακριβή συνέχιση της αμυντικής και οικονομικής στήριξης στην Ουκρανία και έναν επώδυνο συμβιβασμό ήττας απέναντι στον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Ο υποψήφιος αντιπρόεδρος του Τραμπ, Τζέι Ντι Βανς, αναφέρθηκε ήδη σε αναγκαία παραχώρηση εδαφών της Ουκρανίας στη Ρωσία ως πλαίσιο μιας βιώσιμης συμφωνίας. Επικράτηση της Χάρις σημαίνει σκληρή γραμμή απέναντι στη Ρωσία και αμέριστη στήριξη της Ουκρανίας. Προφανώς οι πιο ανήσυχοι όλων είναι οι ίδιοι οι Ουκρανοί.
Στη Μέση Ανατολή ο Τραμπ στηρίζει απερίφραστα το Ισραήλ και καλεί τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου να ολοκληρώσει τις επιχειρήσει σε Γάζα και Λίβανο. Το βέβαιο είναι πως η λύση των δύο κρατών θα απομακρυνθεί. Ερώτημα είναι, ωστόσο, αν θα αφήσει ανεξέλεγκτη τη δράση του Νετανιάχου εναντίον της Τεχεράνης. Από την πλευρά της η Χάρις, αν εκλεγεί, θα συνεχίσει στο ίδιο μοτίβο: να πιέζει το Τελ Αβίβ για άμεση κατάπαυση πυρός και αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα.
Στη Μέση Ανατολή ο Τραμπ στηρίζει απερίφραστα το Ισραήλ και καλεί τον Νετανιάχου να ολοκληρώσει τις επιχειρήσεις σε Γάζα και Λίβανο. Το βέβαιο είναι πως η λύση των δύο κρατών θα απομακρυνθεί. Ερώτημα είναι ωστόσο αν θα αφήσει ανεξέλεγκτη τη δράση του Νετανιάχου εναντίον της Τεχεράνης
Οι περίφημοι δασμοί
Οι αναλυτές θεωρούν ότι, αν υλοποιηθούν οι εξαγγελίες του Τραμπ περί πρόσθετων δασμών 10% στα ευρωπαϊκά προϊόντα, προκύπτει κόστος για την Ε.Ε. 80-150 δισ. ευρώ, ποσό σημαντικό, αλλά όχι δυσαναπλήρωτο. Αναμένεται όμως μείωση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης 1,3% το 2027 και 2028. Η βυθισμένη, όμως, σε οικονομικό τέλμα εδώ και μία διετία Γερμανία θα πληρώσει βαρύτερο τίμημα. Σε περίπτωση τριμερούς εμπορικού πολέμου ΗΠΑ - Ε.Ε. - Κίνας, οι ήδη μειωμένες γερμανικές εξαγωγές θα υποστούν πρόσθετο πλήγμα: θα μειωθούν προς Κίνα έως 10%, προς ΗΠΑ 15%, σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Ifo.
Ωστόσο, και μόνο η απειλή λήψης τέτοιων μέτρων προστατευτισμού προκαλεί βραχυπρόθεσμα σημαντική μεταβλητότητα στις αγορές, επιβαρύνοντας το επενδυτικό κλίμα. Αυτό σε μια Ευρώπη που παρουσιάζει ήδη θηριώδες έλλειμμα ανταγωνιστικότητας απέναντι σε ΗΠΑ και Κίνα, λόγω κυρίως των μειωμένων για διάφορους λόγους επενδύσεων, συνιστά ολέθρια εξέλιξη. Για τη Γερμανία, όμως, ειδικότερα θα αποτελέσει κορύφωση του δράματος που ήδη βιώνει, βλέποντας την αιμορραγία επιχειρήσεων και κεφαλαίων προς την άλλη ακτή του Ατλαντικού.
Στην κάλπη, λοιπόν, της 5ης Νοεμβρίου ελλοχεύουν δυνητικοί κίνδυνοι για την ευρωπαϊκή οικονομία, οι οποίοι, όμως, δεν μειώνονται ιδιαίτερα και με την εκλογή Χάρις.
Καθώς επί Τζο Μπάιντεν συντελέστηκαν τόσο η πλέον αθρόα μεταφορά επενδύσεων από ευρωπαϊκούς κολοσσούς στις ΗΠΑ όσο και το γερμανικό βατερλό. Πάντως, η εκλογή Χάρις θα ανακουφίσει όσους υποστηρίζουν τους στόχους του Net Zero 2050, επομένως και τις επενδύσεις στην πράσινη ενέργεια.
Κρίσιμο θέμα αποτελούν οι σχέσεις με την Κίνα. Αμφίβολο παραμένει τι θα πράξει ο Τραμπ, ο οποίος όμως είναι αδύνατο να αποστεί της βασικής του προεκλογικής δέσμευσης ότι θα αυξήσει τους δασμούς έως και 60%, κάτι που δεν σημαίνει απλά εμπορικό/οικονομικό πόλεμο αλλά «ολοκαύτωμα» με ευρύτερες επικίνδυνες συνέπειες και χαμένους πολλούς πέραν των άμεσα εμπλεκομένων.
Τα διακυβεύματα για την Ελλάδα
Οι αμερικανικές κάλπες έχουν τη σημασία τους και για την Ελλάδα. Επί θητείας Τζο Μπάιντεν και Κυριάκου Μητσοτάκη στη χώρα μας οι διμερείς σχέσεις απογειώθηκαν. Υπάρχει πλήρης στρατηγική σύγκλιση στα μείζονα θέματα περιφερειακής ασφάλειας και σταθερότητας, με τη χώρα μας την περίοδο 2019-2024 να αναπτύσσει αμυντικές, οικονομικές αλλά και ενεργειακές πρωτοβουλίες, με πολυμερείς συνεργασίες με όμορες χώρες, απόλυτα εναρμονισμένες με την αμερικανική στρατηγική στην περιοχή.
Η Ελλάδα στήριξε απερίφραστα τις κυρώσεις κατά της Μόσχας και έμπρακτα όσο λίγοι εταίροι την αμυντική και διπλωματική ενίσχυση της Ουκρανίας όσο και τη δύσκολη σε κόστος πολιτική ενεργειακής απεξάρτησης από τη Ρωσία. Και εκ των πραγμάτων δικαιώθηκε: προέκυψε έκρηξη αμερικανικών επενδύσεων στη χώρα μας, σε μια σειρά από τομείς, και άνοιξε πλήρως η ροή εξοπλιστικών συστημάτων, αντίθετα με ό,τι συνέβη με την Τουρκία. Ωστόσο, ουδέν συνέβη στην κατεύθυνση επίλυσης του Κυπριακού, παρότι ο Μπάιντεν ήταν ο πιο ένθερμος υποστηρικτής μιας δίκαιης, βιώσιμης λύσης.
Την τετραετία Τραμπ οι διμερείς σχέσεις Ελλάδας - ΗΠΑ αναπτύχθηκαν, παρά τη σαφώς φιλικότερη -έμφυτη- διάθεση του Τραμπ απέναντι σε αυταρχικούς ηγέτες και καθεστώτα, όπως ο Ερντογάν. Πάντως ο Τραμπ αποδείχθηκε έξοχος ισορροπιστής, εξασφαλίζοντας σχετική ικανοποίηση και για τις δύο πλευρές, διατηρώντας το δικό του κεφάλι ήσυχο
Η Τουρκία
Αλλά και στην τετραετία Τραμπ οι διμερείς σχέσεις αναπτύχθηκαν, παρά τη σαφώς φιλικότερη -έμφυτη- διάθεσή του απέναντι σε αυταρχικούς ηγέτες και καθεστώτα, όπως ο Ερντογάν. Αλλωστε και ο κ. Μητσοτάκης είχε προλάβει, προ πανδημίας, να τον συναντήσει στον Λευκό Οίκο. Δεν είναι βέβαιο ότι η Χάρις, ως πρόεδρος, θα συνεχίσει έμπρακτα στον δρόμο Μπάιντεν, της συνεχούς βελτίωσης των διμερών σχέσεων, αναγνωρίζοντας, αποδεχόμενη και επενδύοντας στον σταθεροποιητικό παράγοντα «Ελλάδα» στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Μπορεί με ξέφρενα χειροκροτήματα να χαιρέτισε την ιστορική ομιλία του Ελληνα πρωθυπουργού στο Κογκρέσο προ διετίας, όμως για το μέλλον οι ενδείξεις δεν είναι απολύτως σαφείς. Ωστόσο Ελληνοαμερικανοί που βρίσκονται στο επιτελείο της ή σχετίζονται απευθείας με την ίδια (π.χ. Ελένη Κουναλάκη-Τσακοπούλου) διαβεβαιώνουν ότι, καθόσον μας αφορά, θα συνεχίσει στα βήματα του απερχόμενου προέδρου. Το ίδιο σχεδόν αβέβαιο είναι αν και κατά πόσο ο Τραμπ είναι διατεθειμένος να υποβαθμίσει αυτό τον ρόλο της Ελλάδας, χάριν μιας νέας στρατηγικής προσέγγισης της πολυτιμότερης γι’ αυτόν -και όχι μόνο όμως- Τουρκίας. Στο παρελθόν αναδείχθηκε έξοχος ισορροπιστής, εξασφαλίζοντας σχετική ικανοποίηση και για τις δύο πλευρές και διατηρώντας το δικό του κεφάλι ήσυχο.
Σημαντικό ρόλο εδώ θα παίξουν αφενός οι άλλες συμμαχίες της Ελλάδας με χώρες-κλειδιά στην περιοχή, πρωτίστως με Ισραήλ και Αίγυπτο, τους ευρωπαϊκούς-βαλκανικούς συμμάχους στο ΝΑΤΟ, παρά το αγκάθι με την Αλβανία, φυσικά και με την Κύπρο. Αλλά και το ότι η χώρα μας πια δεν είναι ούτε ο φτωχός συγγενής από πλευράς στρατιωτικής ισχύος, ενώ έχει ξεφύγει οριστικά από τη δίνη της υπερχρέωσης και έχει μια καλά θωρακισμένη οικονομία. Επίσης, υπάρχει ήδη ισχυρό ελληνικό λόμπι στους Ρεπουμπλικανούς, αφενός στο Κογκρέσο και αφετέρου σε επίπεδο πανίσχυρων επιχειρηματιών που συνομιλούν και επηρεάζουν τις επιλογές του Τραμπ, μια νίκη του οποίου ασφαλώς θα ανοίξει την όρεξη του πολυπληθούς και επιδραστικού φιλοτουρκικού λόμπι για να απελευθερώσει τους εξοπλισμούς προς τη γείτονα, αλλά η αντίδραση θα είναι ισχυρή.
