Φαρίντ Ζακάρια: Ειρήνη ή πόλεμος (ψυχρός και θερμός)
Η κρίσιμη διαφορα για το μέλλον της ανθρωπότητας μετα την πανδημία, για το εάν θα επιλέγει ο δρόμος της αυτοκαταστροφής ή μιας υγιούς, ολικής, επανεκκίνησης, έγκειται σε μια κομβική διάκριση εννοιών: Την κυβέρνηση και τη διακυβέρνηση. Αυτό πιστεύει ο Φαρίντ Ζακάρια, διανοούμενος και συγγραφέας που ξεχώρισε για τις ρηξικέλευθες, τολμηρές ερμηνείες της ιστορίας με αφορμή τον Covid-19
Ο 57χρονος Ζακάρια είναι Αμερικανός ινδικής καταγωγής, αρθρογράφος στη «Washington Post», πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας μη λογοτεχνικών βιβλίων που έγιναν μπεστ-σέλερ. Στο τελευταίο από αυτά, το οποίο φέρει τον τίτλο «10 μαθήματα για τον μετα-πανδημικό κόσμο», ο Φαρίντ Ζακάρια ανατέμνει το φαινόμενο και τις συνέπειες της επιδημίας, προσπαθώντας να διακρίνει το πώς θα διαμορφωθεί το άμεσο μέλλον. «Βλέποντας τον κόσμο όπως είναι σήμερα», γράφει ο Ζακάρια, «είναι σαφές ότι υπάρχουν τάσεις με φορά προς τα εμπρός - και ωθούν τις εξελίξεις με μεγάλη ταχύτητα.
Μόνο που η οικονομική πρόοδος θα προξενεί όλο και μεγαλύτερους κλιματικούς κινδύνους. Επίσης, για δημογραφικούς και άλλους λόγους, οι χώρες αναπτύσσονται πιο αργά, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι μεγάλοι μεγαλύτεροι. Η τεχνολογία κινείται τόσο γρήγορα ώστε για πρώτη φορά στην Ιστορία τα δημιουργήματα των ανθρώπων μπορεί να ξεφύγουν από τον έλεγχό τους. Η παγκοσμιοποίηση θα εξακολουθήσει να υφίσταται, αλλά η αντίθεση προς αυτήν θα ακούγεται ολοένα πιο δυνατά. Οι ΗΠΑ και η Κίνα οδεύουν προς μια σκληρή και παρατεταμένη αντιπαράθεση, είναι στο χέρι μας όμως να διαμορφώσουμε και να τροποποιήσουμε αυτές τις τάσεις».
Μαζί ή απέναντι;
Αναλύοντας τον σπασμωδικό τρόπο με τον οποίο αντέδρασε το αμερικανικό κράτος, υπό την ηγεσία του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στην επέλαση του κορωνοϊού, αλλά και τις μεθόδους δράσης της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο Φαρίντ Ζακάρια διαπιστώνει ότι υπάρχει μια θεμελιώδης διάσταση προσεγγίσεων, ανάμεσα στην τάση προς την ολοκληρωμένη διακρατική συνεργασία, αλλά και το διαμετρικά αντίθετο ρεύμα προς απομόνωση. Για τον συγγραφέα τα πράγματα είναι ξεκάθαρα και δεν υπάρχει κανένα απολύτως δίλημμα: Οι φωτισμένοι ηγέτες, όπως διατείνεται ο Ζακάρια, θα καταλάβουν ότι η μόνη πραγματική λύση σε προβλήματα όπως οι πανδημίες (αλλά και η κλιματική αλλαγή, ο κυβερνοπόλεμος κ.ά.) είναι η εξωστρέφεια και η προσπάθεια να συναφθούν περισσότερες και καλύτερες διακρατικές συνεργασίες.
Πιστεύει ότι οι λύσεις δεν θα έρθουν από έναν αποδυναμωμένο Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Απεναντίας, ο ΠΟΥ θα πρέπει να ενισχυθεί, με καλύτερη χρηματοδότηση, αλλά και μεγαλύτερα περιθώρια αυτενέργειας, έτσι ώστε να είναι σε θέση να ορθώνει ανάστημα απέναντι σε χώρες με τεράστια δύναμη, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, αν κάτι τέτοιο απαιτείται από μια κατάσταση ανάγκης, υπό την απειλή ενός μείζονος κινδύνου για τη δημόσια υγεία. Ωστόσο, προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η συλλογική λήψη αποφάσεων, μια διαδικασία που δεν είναι εύκολα αποδεκτή, καθώς ξυπνά την ανασφάλεια ή και συνωμοσιολογικού τύπου υποψίες.
«Δεν υπάρχει μια παγκόσμια κυβέρνηση και ποτέ δεν θα υπάρξει», επισημαίνει. Εξηγώντας ότι «αυτός είναι απλώς ένας όρος που έχει επινοηθεί για να τρομάζει τον κόσμο και να διεγείρει φαντασιώσεις περί ενός μυστικού στρατού που επιτίθεται ουρανοκατέβατος, από μαύρα ελικόπτερα κ.λπ. Αυτό όμως που υπάρχει στ’ αλήθεια και αυτό που χρειαζόμαστε σε μεγαλύτερες δόσεις είναι μια οικουμενική διακυβέρνηση. Δηλαδή συμφωνίες ανάμεσα σε κυρίαρχα κράτη για να δουλέψουν από κοινού προκειμένου να επιλύσουν κοινά προβλήματα. Δεν μπορεί αυτό να είναι τόσο δύσκολο».
Ο Ζακάρια τονίζει ότι η συνεργασία είναι ένα από τα πλέον στοιχειώδη γνωρίσματα του ανθρώπινου είδους. Πολλοί βιολόγοι πιστεύουν ότι χάρη σε αυτό το πνεύμα τής από κοινού προσπάθειας προς έναν συγκεκριμένο στόχο οι άνθρωποι κατάφεραν να επιβιώσουν ανά τους αιώνες. Οπότε, αν η ανθρωπότητα επιθυμεί να μακροημερεύσει, σίγουρα η συνεργασία θα είναι αυτή που θα μας επιτρέψει να το επιτύχουμε, πολύ περισσότερο από τις διαμάχες.
Ψυχρός Πόλεμος ξανά;
Ενας από τους συλλογικούς φόβους τους οποίους γέννησε -ή, έστω, μεγέθυνε- η πανδημία είναι ένας πόλεμος ΗΠΑ και Κίνας. Ο Φαρίντ Ζακάρια κρίνει ότι είναι αναπότρεπτες οι εντάσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, τις δύο υπερδυνάμεις της σημερινής εποχής. Εκείνο όμως που μπορεί να αποτραπεί είναι η σύγκρουση. Στηρίζει δε αυτή την άποψή του στην αρκετά πρωτότυπη σκέψη ότι ο τρόμος για μια διαρκώς επαπειλούμενη μάχη μεταξύ των εκάστοτε δύο τιτάνων της οικουμένης κατ’ ουσίαν βασίζεται στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Υποστηρίζει, δηλαδή, ο Ζακάρια ότι «η Ευρώπη είχε μετατραπεί σε αρένα αλλεπάλληλων αντιπαραθέσων επί αιώνες επειδή υπήρχαν πολλές χώρες, περίπου ίσης δυναμικότητας, οι οποίες εμπλέκονταν σε ανταγωνισμό για την κυριαρχία. Η μία χώρα αντιμετώπιζε την άλλη με καχυποψία ή και με επιθετικότητα. Αυτό ήταν ένα σύστημα με πολλαπλούς πόλους».
Με το «πολυ-πολικό» τοπίο των ευρωπαϊκών ανταγωνισμών, ο Ζακάρια αντιπαραβάλλει το διπολικό, με πιο χαρακτηριστικό αυτό που υπήρξε επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση. Εκ του αποτελέσματος, εφόσον ουδέποτε υπήρξε σύγκρουση, ο Φαρίντ Ζακάρια συμπεραίνει ότι «εάν το παγκόσμιο σύστημα ισορροπήσει σε μια διπολική τάξη, αυτό δεν θα είναι απαραιτήτως κάτι τρομακτικό. Μπορεί να υπάρξει διπολικότητα χωρίς πόλεμο». Μάλιστα, μπορεί να υπάρξει διπολικότητα χωρίς καν ψυχρό πόλεμο, εφόσον, κατά τον Ζακάρια, στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα παρατηρείται απείρως μικρότερη τριβή απ’ ό,τι με την ΕΣΣΔ.
Κι αυτό υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι επί Ψυχρού Πολέμου οι εμπορικές συναλλαγές ΗΠΑ - ΕΣΣΔ δεν υπερέβησαν σχεδόν ποτέ τα 2 δισ. δολάρια τον χρόνο. Αντιθέτως, το εμπόριο ΗΠΑ - Κίνας πλησιάζει τα 2 δισ. δολάρια την ημέρα. Επομένως, όση εχθρότητα και εάν ξύπνησαν οι αλληλοκατηγορίες για την έναρξη και τη διαχείριση του COVID-19, η εμπόλεμη σύγκρουση, σύμφωνα με την ορθολογική ανάλυση του Φαρίντ Ζακάρια, είναι εξαιρετικά απίθανο να ξεπεράσει την ανταλλαγή άκαπνων προσβολών.
Εκδίκηση από το κλίμα
Αν ο Φαρίντ Ζακάρια ανησυχεί για κάτι, αυτό είναι η κλιματική αλλαγή. Δηλώνει πεπεισμένος ότι το κλίμα δεν νοιάζεται για τον άνθρωπο, είναι απλώς ένα σύνολο χημικών αντιδράσεων οι οποίες μπορούν ανά πάσα στιγμή να ξεφύγουν από κάθε έλεγχο καταστρέφοντας τον πλανήτη και κάθε μορφή ζωής επί της Γης. Αλλωστε, αυτό θα πρέπει να έχει συμβεί σε εκατομμύρια άλλους πλανήτες - και μάλιστα στη δική μας διαστημική γειτονιά. Ο Ζακάρια επικαλείται το παράδειγμα της Αφροδίτης, η οποία, κατά τους επιστήμονες της NASA, ήταν κατοικήσιμη πριν από περίπου 2 δισεκατομμύρια χρόνια.
Ομως, σε κάποια στιγμή ο πλανήτης σαρώθηκε από τοξικά αέρια τύπου «θερμοκηπίου». Εκτοτε απέμεινε έρημος και αφιλόξενος όπως είναι σήμερα. «Μπορούμε να ανακόψουμε τις δυνάμεις που ωθούν τη Γη προς μια παρόμοια κατεύθυνση. Εάν αυτός δεν είναι επαρκής λόγος για να συνεργαστούμε μεταξύ μας, τότε θα πρέπει να ανακαλύψουμε κάποιον άλλον», γράφει ο Φαρίντ Ζακάρια. Εντούτοις, ο ίδιος παραμένει αισιόδοξος, διότι παρ’ όλες τις δυσκολίες, τις εντάσεις και τις οπισθοδρομήσεις η ανθρωπότητα δεν θα χαθεί. «Εχουμε αντιμετωπίσει καταστάσεις πιο αντίξοες ακόμη και από την τρέχουσα πανδημία. Τα έχουμε καταφέρει. Και έχουμε σημειώσει τεράστια πρόοδο, είτε κοιτάζουμε περασμένες δεκαετίες είτε περασμένους αιώνες».
