Κορυφαίοι επιστήμονες, γιατροί, ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι, αναρωτιούνται πως θα είναι το μέλλον της ανθρωπότητας και των πολιτισμών χωρίς χειραψίες και εκδηλώσεις συναισθημώτων που μέχρι πριν την πανδημία γινόταν με επαφή. Αλήθεια μέχρι πότε θα λέμε «σ' αγαπώ» με φιλιά στον αέρα;
Τίνα Μανδηλαρά
Όλοι έχουμε ζήσει την αμήχανη στιγμή όπου ο φίλος που έχουμε να δούμε καιρό ή η συνάδελφος, ακόμα και ο συγγενής, στέκονται απέναντί μας σε απόσταση ασφαλείας, χωρίς να μπορούν να μας αγκαλιάσουν, να μας δώσουν ένα φιλί, ή έστω να μας πιάσουν το χέρι. Χειρονομίες αυτόματες και δηλωτικές της εγγύτητας και της ανάγκης των ανθρώπων να εκφράζουν τα συναισθήματά τους είναι προφανώς απαγορευτικές λόγω κορωνοϊού - αλλά τι ακριβώς θα γίνει στο μέλλον; Τι προβλέπεται και πώς εξηγούν οι επιστήμονες το ότι η κορυφαία αυτή έκφραση της ανθρώπινης εξοικείωσης που είναι ο χαιρετισμός, θα πρέπει να μεταβληθεί σε μια παγιωμένη απόσταση ασφαλείας;
Το πρόβλημα δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται, αφού καταστρατηγεί μια σειρά αυτόματων αντιδράσεων που έχουν αναπτυχθεί εδώ και αιώνες μεταξύ των ανθρώπων, δείχνοντας συμπάθεια, φιλική στάση και οικειότητα. Ακόμα και οι πολιτικοί, οι επιχειρηματίες και οι επαγγελματίες κάθε είδους, στην προσπάθειά τους να σπάσουν την απόσταση που δημιουργούν οι επίσημες συναντήσεις κατέφευγαν πάντα σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Και είναι οι ίδιοι που σίγουρα θα έχουν νιώσει την αμηχανία που προκαλεί η επιβεβλημένη απουσία χαιρετισμού: γιατί σίγουρα είναι σχεδόν αστείος ο τρόπος που οι πολιτικοί σε όλο τον κόσμο ορθώνουν, εν προκειμένω, τη γροθιά τους όχι για να βιαιοπραγήσουν αλλά για να καταδείξουν τη φιλική τους διάθεση - ή που τείνουν τον αγκώνα όχι προς ένδειξη περιφρόνησης, αλλά θετικής διάθεσης προς τον πλησίον τους.
Οσοι έχουμε ανοίξει την τηλεόραση θα έχουμε, επίσης, παρακολουθήσει με κάποια αμηχανία τηλεπαρουσιάστριες των πρωινών εκπομπών να ανταλλάσσουν φιλιά στον αέρα, τα οποία ωστόσο λόγω της μάσκας που φορούν είτε οι ίδιες είτε οι καλεσμένοι τους δεν μπορούν να φανούν ή να ακουστούν στον θεατή. Ακόμα χειρότερα θα έχουμε νιώσει όταν τα παιδιά κάπως αυθόρμητα τρέχουν προς εμάς αναζητώντας την αγκαλιά ή την επιβράβευση μέσα από ένα χάδι ή μια αγκαλιά.
Παράνομες χειραψίες
Ολα αυτά συνιστούν αυθόρμητες εκφάνσεις της συμπεριφοράς σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας - και κυρίως αφορούν όλες τις ηλικίες. Διαφορετικοί πολιτισμοί έχουν καθιερώσει τον δικό τους τρόπο αναγνώρισης του άλλου και χαιρετισμού, θέτοντας ένα συγκεκριμένο μορατόριουμ που αφορά τις χειραψίες, τις αγκαλιές και τα φιλιά. Ολα αυτά ωστόσο άλλαξαν από τη μέρα που οι επιστήμονες με προεξάρχοντα στην Ελλάδα τον Σωτήρη Τσιόδρα μάς ενημέρωσαν ότι οι χαιρετισμοί είναι απαγορευτικοί, καθώς μεγιστοποιούν τον κίνδυνο μετάδοσης της πανδημίας.
Από τις πρώτες συστάσεις που έγιναν στους πολίτες όταν έγινε γνωστός ο εύκολος τρόπος διασποράς του κορωνοϊού, ήταν να κρατούν τις αποστάσεις και να αποφεύγουν τις χαιρετούρες. Πρώτη έσπευσε να απαγορεύσει τους επίσημους χαιρετισμούς από τα πρωτόκολλά της η Ευρωπαϊκή Ενωση, συστήνοντας στους πολιτικούς άλλους τρόπους και ακολούθησαν οι οργανισμοί κορυφαίων αθλητικών οργανώσεων. Ακόμα και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου έσπευσε να απαγορεύσει τις χειραψίες μεταξύ παικτών και διαιτητών πριν την έναρξη των αγώνων σε όλες τις διοργανώσεις που διεξάγονται υπό την αιγίδα της. Η απόφαση ανακοινώθηκε μάλιστα και επίσημα από την Ενωση Ευρωπαϊκών Ποδοσφαιρικών Ομοσπονδιών. «Η UEFA ανακοινώνει ότι οι παίκτες δεν θα ανταλλάσσουν χειραψίες με τους αντιπάλους τους και τους διαιτητές, όπως καθορίζει το πρωτόκολλο της Ενωσης, μέχρι νεωτέρας» - και φυσικά όλοι γνωρίζουν ότι η απόφαση ισχύει ακόμα, όπως και αυτή του NBA.
Η χειραψία αποτυπώνεται στην αρχαιοελληνική τέχνη ως συμβολισμός ειρήνης ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, αφού από τον χαιρετισμό καταλάβαινε ο εκάστοτε άνδρας αν ο εχθρός του ήταν οπλισμένος ή όχι
Πιο σκεπτικοί οι Βρετανοί, μπορεί να ακολούθησαν τις οδηγίες στις δικές τους διοργανώσεις και τα επίσημα πρωτόκολλα, αλλά έσπευσαν να τονίσουν τη δυσκολία του εγχειρήματος με μια σειρά από δημοσιεύματα. «Οι άνθρωποι δεν μπορούν εύκολα να αγνοήσουν χιλιάδες χρόνια βιο-κοινωνικής σύμβασης», αναφέρει χαρακτηριστικά στην επίσημη ιστοσελίδα του το BBC, θέτοντας το ερώτημα για το πώς θα είναι το μέλλον της χειραψίας με το πέρας της πανδημίας. Από την άλλη, ο επικεφαλής της ομάδας κρούσης κατά του κορωνοϊού του Λευκού Οίκου, δρ Αντονι Φάουτσι, δεν πιστεύει ότι μπορούμε να επανέλθουμε εύκολα στην πρότερη κατάσταση. «Για να είμαι ειλικρινής, εκτιμώ ότι δεν θα δώσουμε τα χέρια ποτέ ξανά, αφού κάτι τέτοιο όχι μόνο δεν θα λειτουργούσε προληπτικά για τον κορωνοϊό, αλλά πιθανότατα θα αύξανε σημαντικά και τα περιστατικά γρίπης στις ΗΠΑ», τόνισε εξηγώντας γιατί τα οφέλη της κατάργησης της χειραψίας είναι πολλαπλά.
Κλείσιμο
Ανάλογη άποψη εξέφρασε και ο επικεφαλής της καρδιολογικής μονάδας στο Νοσοκομείο Μάτελ και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, δρ Μαρκ Σ. Σκλάνσκι, μιλώντας στους «New York Times»: «Πρόκειται για μια φρικτή ιδέα από άποψης διάδοσης των ιών» - και δεν είναι τυχαίο ότι το λέει ένας επιστήμων που είχε απαγορεύσει διά ροπάλου τις χειραψίες στο νοσοκομείο του οποίου προΐσταται ήδη από το 2014. Στην ίδια άποψη, δηλαδή στη διά παντός κατάργηση της χειραψίας και ανάλογων χαιρετισμών, συγκλίνει και η διευθύντρια Ιατρικού Ερευνητικού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, Τίφανι Φιλντ, υποστηρίζοντας ότι «δεν πρόκειται να ξαναδούμε αγκαλιές και χειραψίες για μεγάλο χρονικό διάστημα». Ωστόσο δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαντάζεται κανείς να αποποιούμαστε συμπεριφορές και αντιδράσεις που έχουν εδραιωθεί μεταξύ των ανθρώπων εδώ και αιώνες.
«Ο χαιρετισμός είναι μια πράξη και κάθε πράξη φέρει ένα μήνυμα», ισχυρίζεται μάλιστα η Αντι Μολίνσκι στο βιβλίο της με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Πώς να προσαρμόζεις τη συμπεριφορά σου σε διαφορετικές κουλτούρες χωρίς να χάνεις τον εαυτό σου», τονίζοντας πως με μια απλή χειρονομία εκφράζονται άπειρες λέξεις: «Με μια απλή αγκαλιά λες στον άλλο “μου λείπεις και πόσο λυπάμαι που έκανα τόσο καιρό να σε δω”». Με τις χειρονομίες οι άνθρωποι υιοθετούσαν συμπεριφορές που δεν μπορούσαν να δηλώσουν οι λέξεις. Για παράδειγμα, η χειρονομία, σύμφωνα με τη συγγραφέα εκφράζει αρχική ταυτοποίηση, αθλητική άμιλλα αλλά και ειρηνική συνύπαρξη - μην ξεχνάμε την άρνηση χειραψίας μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, ή ακόμα την εικόνα του τέως προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμππρος την καγκελάριο Μέρκελ όταν εκείνος είχε αρνηθεί να της δώσει το χέρι του. Και αυτές οι εκδηλώσεις δεν είναι σημερινές, αλλά υπάρχουν από τους αρχαίους χρόνους σε διαφορετικούς πολιτισμούς σε όλο τον πλανήτη, εκφράζοντας πρόοδο και πολιτισμό.
Η χειραψία ξεκίνησε από την Αρχαία Ελλάδα
Σύμφωνα, μάλιστα, με το εκτενές δημοσίευμα του BBC, η χειραψία δεν είναι τωρινό φαινόμενο αλλά έχει ρίζες στην Αρχαία Ελλάδα, συμβολίζοντας την ειρήνη ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, αφού από τον χαιρετισμό καταλάβαινε ο εκάστοτε άνδρας αν ο εχθρός του ήταν οπλισμένος ή άοπλος. Πολλές αναφορές στη χειραψία υπάρχουν σε σκηνές που περιγράφει ήδη ο δημιουργός της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας» παραπέμποντας σε εκδηλώσεις ικεσίας ή σε ενδείξεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Χαρακτηριστικά, τέτοια δείγματα παρατηρούνται και στις σκηνικές αναπαραστάσεις στους αμφορείς στα μουσεία όλου του κόσμου. Επίσης, η εικόνα του νεκρού που δείχνει να σφίγγει τα χέρια με κάποιο μέλος της οικογένειάς του αναπαρίσταται επίσης στις επιτύμβιες στήλες ως έκφραση του αιώνιου δεσμού μεταξύ θνητών και αθανάτων, ζώντων και τεθνεώτων.
Διαφορετική έκφραση έχουμε στην αρχαία Ρώμη, οπότε η χειραψία αρχίζει να συνδέεται με ένα καθεστώς επισημότητας, δηλώνοντας εμπιστοσύνη και φιλία. Τα χέρια που ενώνονται για αυτούς τους λόγους, ενίοτε μάλιστα κοσμούν τα κοσμήματα της μετέπειτα Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αλλοι βέβαια ισχυρίζονται ότι η χειραψία καθιερώθηκε ως παράδοση χαιρετισμού στη Μεσαιωνική Ευρώπη όταν οι ιππότες έσφιγγαν ο ένας τα χέρια του άλλου για να σιγουρευτούν ότι δεν κρύβεται κάποιο όπλο κάτω από την πανοπλία τους. Βέβαια, εκτεταμένες μαρτυρίες για την κατίσχυση της συγκεκριμένης συνήθειας ως πολιτικού και κοινωνικού τύπου εκδήλωσης υπάρχουν στην Αγγλία του 18ου αιώνα, όταν ο ιεροκήρυκας Τζορτζ Φοξ την καθιέρωσε μεταξύ των ομοϊδεατών, δηλαδή όλων των Κουάκερων οι οποίοι ήταν μέλη της Χριστιανικής Εκκλησίας με την ονομασία Θρησκευτική Κοινωνία των Φίλων.
Τι θα συμβεί μετά την πανδημία;
«Εκτιμώ ότι δεν θα δώσουμε τα χέρια ποτέ ξανά, αφού κάτι τέτοιο όχι μόνο δεν θα λειτουργούσε προληπτικά για τον κορωνοϊό, αλλά πιθανότατα θα αύξανε σημαντικά και τα περιστατικά γρίπης στις ΗΠΑ»
Προστρέχοντας, ωστόσο, στις επιστημονικές απόψεις, οι περισσότεροι από τους γιατρούς επιμένουν ότι οι χειραψίες και οι αγκαλιές δεν πρέπει να επιστρέψουν σύντομα στη ζωή μας, ακόμα και όταν το εμβόλιο θα έχει βοηθήσει στο να επιτευχθεί η πολυαναμενόμενη ανοσία. Μάλιστα πιστεύουν ότι οι κοινωνίες θα έπρεπε ήδη να έχουν καθιερώσει νέους ωφέλιμους τρόπους χαιρετισμού που θα κρατήσουν μακριά ιούς και αντίστοιχους κινδύνους. Η Τίφανι Φιλντ ισχυρίζεται ότι «ήδη έχουμε συνηθίσει να συστηνόμαστε αλλιώς και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας και αυτό δεν είναι για κακό. Ισως να έπρεπε να εφευρεθούν νέοι τρόποι χαιρετισμού - προκειμένου να γλιτώσουμε από ιούς που μεταδίδονται πιο γρήγορα με αυτόν τον τρόπο». Παρότι η ίδια δεν παραγνωρίζει τα καλά της άμεσης σωματικής επαφής όπως η πτώση της αρτηριακής πίεσης, των ορμονών που συνδέονται με το άγχος και η άνοδος των καλών ορμονών όπως η οξυτοκίνη - επιμένει ότι τα πλεονεκτήματα της απουσίας αυθόρμητων σωματικών αντιδράσεων είναι σαφώς περισσότερα.
Στον βαθμό που υπάρχουν άλλοι τρόποι έκφρασης και σύνδεσης με το σώμα μας όπως η άσκηση, κατά τη γνώμη της, διατηρούνται αυτούσια οι θεραπευτικοί τρόποι χαλάρωσης του σώματος και φυσικά μείωσης του άγχους και των καρδιακών ρυθμών. «Το θέμα είναι να μην είμαστε μόνοι, αλλά ακόμα και αν αυτό συμβαίνει, μπορούμε να βρούμε άλλους τρόπους μέσα από το διάβασμα ή το τρέξιμο», λέει. Γιατί το θέμα είναι, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, να μη χάσουμε ο ένας τον άλλο και να αποξενωθούμε, κάτι που συμβαίνει κυρίως λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της απορρόφησής μας στα κοινωνικά δίκτυα - όχι βέβαια εξαιτίας της απώλειας των συνηθισμένων χαιρετισμών. Οι άνθρωποι άλλωστε δεν χάνονται από τη στιγμή που οι καρδιές παραμένουν πάντα κοντά.
