Το οικονομικό κλίμα και οι προσδοκίες για την εξέλιξη της οικονομίας

Οι έρευνες οικονομικής συγκυρίας διεξάγονται από το ΙΟΒΕ από το 1981 και συνθέτουν μετρήσεις σε τέσσερις επιχειρηματικούς τομείς (Βιομηχανία, Λιανικό εμπόριο, Υπηρεσίες και κατασκευές) και στους καταναλωτές (δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης). Οι έρευνες αυτές προσφέρουν σημαντική πληροφόρηση για τις εξελίξεις στην οικονομία, ενώ οι επιμέρους δείκτες που προκύπτουν αποτελούν πρόδρομους δείκτες για διάφορα μεγέθη της οικονομίας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν με επάρκεια για την πρόβλεψη των άμεσων εξελίξεων, ακόμα και για την πορεία του ΑΕΠ. Συνιστούν επομένως ένα σημαντικό εργαλείο πρόγνωσης της πορείας της οικονομικής δραστηριότητας σε μια χώρα.

Όπως δείχνει η μακροχρόνια πορεία του δείκτη (Διάγραμμα 1), από το 2012 και μετά, όταν και επιλύθηκε έστω και προσωρινά το ζήτημα της άμεσης χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας (νέο πρόγραμμα και PSI), υπήρξε μια σταδιακή, αργή, βελτίωση του κλίματος η οποία έμεινε σχετικά αδιατάρακτη, παρά τις πρόωρες εκλογές οι οποίες προέκυψαν στα τέλη του 2014. Ο δείκτης κορυφώθηκε τον Φεβρουάριο του 2015, μετά δηλαδή τις εθνικές εκλογές, όμως υπήρχε σημαντική απόκλιση ανάμεσα στις προσδοκίες των καταναλωτών και σε αυτές των επιχειρήσεων.

Έτσι, ενώ σχεδόν σε όλους τους επιμέρους επιχειρηματικούς τομείς υπήρξε αποδυνάμωση των προσδοκιών, η καταναλωτική εμπιστοσύνη – δηλαδή η άποψη των πολιτών για την οικονομία και τα οικονομικά τους - είχε βελτιωθεί εμφατικά, επιβραβεύοντας τη φαινομενικά ανατρεπτική ρητορική εκείνης της περιόδου. Συγκεκριμένα, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης είχε διαμορφωθεί στο υψηλότερο σημείο της τελευταίας – τότε - εξαετίας, ενδεικτικό των προσδοκιών που είχε δημιουργήσει το αποτέλεσμα των εκλογών, σε ευρύ μέρος των πολιτών.

Πολύ γρήγορα όμως, από τον Μάρτιο του 2015 και μετά, οι προσδοκίες άρχισαν να επιδεινώνονται, καθώς οι αβεβαιότητες για τα επόμενα βήματα στη χρηματοδότηση της χώρας είχαν ενταθεί. Φθάνουμε έτσι στην σφοδρή επιδείνωση των προσδοκιών το καλοκαίρι του 2015, καθώς η έντονη διαταραχή που προκάλεσε στην οικονομία η ακραία αβεβαιότητα και η επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων, οδήγησε σε ισχυρή επιδείνωση των επιχειρηματικών προσδοκιών, αλλά και της καταναλωτικής εμπιστοσύνης.

Μετά και τις νέες εκλογές του Σεπτέμβριου του 2015, αλλά κυρίως το νέο πρόγραμμα σταθεροποίησης, σταδιακά υπήρξε άμβλυνση της ακραίας απαισιοδοξίας. και έκτοτε ο δείκτης άρχισε μια ανοδική πορεία, συμβατή με την εξέλιξη του ΑΕΠ. Όπως φαίνεται στο σχετικό διάγραμμα, ο δείκτης ο ΔΟΚ φαίνεται να είναι συνεπής και αποτελεσματικός στο να εντοπίζει τις αλλαγές τάσης στην εξέλιξη του ΑΕΠ και να λειτουργεί ικανοποιητικά ως πρόδρομος δείκτης (Διάγραμμα 2).

Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα όπου το ζήτημα τα ταχύτερης ανάπτυξης της οικονομίας βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα του δημόσιου διαλόγου και των στοχεύσεων της νέας κυβέρνησης. Τον Ιούλιο λοιπόν, και αμέσως μετά τις εκλογές – που βεβαίως ολοκλήρωσαν την εικόνα που είχε αρχίσει να προδιαγράφεται από τις ευρωεκλογές – ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος κινήθηκε έντονα ανοδικά στις 105,3 μονάδες στην υψηλότερη επίδοσή του από τον Μάρτιο του 2008. Καταγράφεται βελτίωση των προσδοκιών σε όλους ανεξαιρέτως τους επιχειρηματικούς τομείς, Βιομηχανία, Λιανικό Εμπόριο, Υπηρεσίες και Κατασκευές, ενώ και η καταναλωτική εμπιστοσύνη φθάνει στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 12 ετών περίπου.

Βρισκόμαστε επομένως σε ένα σημείο υψηλών μετεκλογικών προσδοκιών, με τις απόψεις μάλιστα πολιτών και επιχειρήσεων να συγκλίνουν αυτή τη φορά. Το αν αυτές θα επιβεβαιωθούν ή όχι εξαρτάται από τις κινήσεις της νέας κυβέρνησης η οποία έχει ήδη περιγράψει προγραμματικά το πλαίσιο οικονομικής πολιτικής στο οποίο θα κινηθεί. Είναι φανερό όμως ότι το αμέσως επόμενο διάστημα είναι το πλέον ευνοϊκό για την κυβέρνηση, καθώς η λεγόμενη «νωπή λαϊκή εντολή» επιτρέπει τη συναίνεση της κοινής γνώμης και τη συμπόρευση στο νέο πλαίσιο.

Όπως επισημαίνει διαρκώς η World Bank στις εκθέσεις της για το επιχειρείν (Doing Business), περίπου το 85% των μεταρρυθμίσεων που επιδεικνύουν οι «άριστες» χώρες λαμβάνουν χώρα κατά τους πρώτους 15 μήνες από την εκλογή μιας κυβέρνησης, καθώς αυτή η «νωπή λαϊκή εντολή» δίνει ώθηση για ουσιαστικές αλλαγές που βελτιώνουν, μεταξύ άλλων, και το επιχειρείν.

Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι συχνά οι υπερβολικές προσδοκίες δημιουργούν ένα πλουραλισμό μαξιμαλιστικών απαιτήσεων διάφορων κοινωνικών και άλλων ομάδων. Αυτές δεν είναι πάντα εύκολο να ικανοποιηθούν, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις είναι αντικρουόμενες και η ικανοποίηση ενός «δίκαιου» αιτήματος μιας ομάδας πλήττει μέρος της προσόδων (άδικων ή εξίσου «δίκαιων») μιας άλλης ομάδας. Σε κάθε περίπτωση πάντως η σημερινή συγκυρία επιτρέπει τομές και παρεμβάσεις οι οποίες μπορούν να μεταβάλουν ουσιαστικά και τις οικονομικές εξελίξεις.

Στην αντίθετη περίπτωση όπως έχουν δείξει οι έρευνες συγκυρίας τις τελευταίες δεκαετίες, η αισιοδοξία γρήγορα υποχωρεί και οι θετικές προβλέψεις εξασθενούν. Συνεπώς ο χρόνος πιέζει, συνιστώντας τελικά τον κύριο αντίπαλο της κυβέρνησης αυτής της περιόδου.

Οι έρευνες συγκυρίας αποτελούν μέρος του κοινού εναρμονισμένου προγράμματος που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (DG ECFIN) και τα αποτελέσματά τους χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του δείκτη οικονομικού κλίματος σε Ελλάδα και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ δημοσιεύονται αναλυτικά στις εκδόσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι αναλύσεις που δημοσιεύονται κάθε μήνα στηρίζονται στα πρωτογενή, αναλυτικά στοιχεία για πάνω από 1000 επιχειρήσεις και αντιπροσωπευτικό δείγμα 1500 καταναλωτών.


Διάγραμμα 1: Δείκτες Οικονομικού Κλίματος Ε.Ε-28 και Ελλάδα (1990-2018=100, εποχικά εξομαλυμένα στοιχεία)

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, DG Ecfin

Διάγραμμα 2: Εξέλιξη Δείκτη Οικονομικού Κλίματος και ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές (Ελλάδα)

*Ο Άγγελος Τσακανίκας είναι επίκουρος καθηγητής του ΕΜΠ, επιστημονικός υπεύθυνος του Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας στο ΙΟΒΕ