Η περίπτωση του Γ. Α. Παπανδρέου – μια αναδρομή

Η εξουσία για τον Γιώργο Παπανδρέου αποτέλεσε αμνιακό υγρό. Ο ίδιος πρόσφατα δήλωσε σχετικά: «Έχω βιώσει πολύ συχνά το πώς είναι να ασκείς την εξουσία. Ο παππούς μου και ο πατέρας μου ήταν πρωθυπουργοί, κι εγώ ο ίδιος υπήρξα πολλές φορές μέλος της κυβέρνησης. (…) Ίσως γι’ αυτό έχω μια πολύ φιλοσοφημένη θεώρηση της πολιτικής: αγωνίζομαι μέχρι εκεί που μου επιτρέπεται».

Οι επιρροές που δέχτηκε μέσα στην οικογένεια είναι δύσκολο να προσδιοριστούν, γι’ αυτό ας δούμε το πλαίσιο της συμμετοχής του στα δημόσια πράγματα μέσα από την πατρική κληρονομιά και την προσπάθεια να την αποποιηθεί.

Περίοδος Ανδρέα

Οι παλιοί λένε πως από την αρχή που ο Γιώργος Παπανδρέου μπήκε στην πολιτική εμφανιζόταν πάντοτε διαλλακτικός και ενθουσιαζόταν με τις μεταρρυθμιστικές ιδέες, ενώ απέφευγε να ταυτίζεται με τις ακρότητες των «πρασινοφρουρών» της εποχής.

Όταν υπουργοποιήθηκε για πρώτη φορά στα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο Ανδρέας Παπανδρέου δημιουργούσε ήδη μια μεσαία τάξη από «της γης τους κολασμένους». Η ιδιότυπη αυτή ελληνική μεσαία τάξη μάθαινε, αντί να αναπτύσσει και να αναπτύσσεται, να ζει από τα «έτοιμα» του κράτους, του μεγάλου χορηγού – μπαμπά. Τότε ο Ανδρέας γινόταν το τοτέμ διψασμένων όχλων τους οποίους έπαιρνε από το περιθώριο της Ιστορίας και μέσω Χαριλάου Τρικούπη τους τοποθετούσε πρώτο τραπέζι πίστα στα μεγάλα μαγαζιά της παραλιακής.

Ο Μάνος Χατζιδάκις έλεγε πως η αισθητική του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του ’80 θύμιζε την αισθητική της Χούντας. Από την άποψη αυτή ο Ανδρέας απλά αναποδογύριζε το νόμισμα της Ιστορίας, δεν το άλλαζε.

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο ο Γιώργος Παπανδρέου έμπαινε σιγά – σιγά στο κάδρο της εξουσίας.Η μετέπειτα πατρική κληρονομιά που σχηματιζόταν τότε, ήταν συγκεκριμένες πολιτικές, συνθήματα, νοοτροπίες και κυρίως οι βολεμένοι οπαδοί του πατέρα του. Αυτούς κληρονόμησε και αυτοί δεν του έλειψαν. Τουναντίον… δεν τον άφησαν ποτέ μόνο. Αν και η αισθητική τύπου ΛεΠατον αηδίαζε, η πολιτική ζωή του, είτε ελκυστικά, είτε παρελκυστικά κινιόταν στον αστερισμό του πρωθυπουργού – μπαμπά κι αυτών των οπαδών και φίλων.

Περίοδος Σημίτη

Την περίοδο της πρωθυπουργίας του Κώστα Σημίτη βρέθηκε στο απυρόβλητο, από τη θέση του υπουργού Εξωτερικών. Σε αυτή τη θέση έδειξε να απελευθερώνεται από τις κομματικές παραδόσεις στις εξωτερικές υποθέσεις του κράτους. Ο Γιώργος διαφοροποιήθηκε και εκπλήσσοντας πολλούς ανέπτυξε με επιμονή την πολιτική της ελληνοτουρκικής φιλίας συσφίγγοντας παράλληλα τις προσωπικές σχέσεις του με διεθνείς παράγοντες. Τα απτά  αποτελέσματα της πολιτικής του ήταν να κατεβάσει τις θερμοκρασίες με τους γείτονες και να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην σύλληψη του Σχεδίου Ανάν, ένα τολμηρό, σύμφωνα με εκείνον, σχέδιο – ένα απαράδεκτο, σύμφωνα με τους Ελληνοκύπριους.

Το σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε στο σχετικό δημοψήφισμα με τεράστια πλειοψηφία στέλνοντας στα σκουπίδια της Ιστορίας την προσπάθεια. Νομίζω πως αυτή η περίοδος κρύβει πολλά κλειδιά που ξεκλειδώνουν την πολιτική του φυσιογνωμία. Έκτοτε ο Παπανδρέου ουδέποτε υπερασπίστηκε τις επιλογές του απέναντι στον Τάσσο Παπαδόπουλο.
Αντίθετα... Απέφευγε κάθε αναφορά στο σχέδιο.Όπως ο διάβολος το λιβάνι.

Αρχηγός στο κόμμα

Το 2004,όταν ανέλαβε την ηγεσίατου ΠΑΣΟΚ, καιμέχρι το 2007 έχτισε μια προοπτική για το κόμμα και τη χώρα μέσα από τον φακό της προσωπικής του, σχεδόν απολιτίκ, νεωτερικότητας. Ήθελε ένα μεγάλο άλμα προς τα μπρος.Κατέβασε τα κάδρα του ’80, προσπάθησε να αντικαταστήσει σύμβολα, μετακόμισε από την Χαριλάου Τρικούπη στην Ιπποκράτους, στήριξε νέα πρόσωπα και έφερε νέες προτάσεις. Κάποιες από αυτές ήταν πράγματιπρωτοποριακές και θέλησε να τις πληθύνει σε κάθε τομέα.

 «Ως ένα βαθμό», θα έλεγε κάποιος αντίπαλός του.

«Μέχρι εκεί που μου επιτρέπεται», δηλώνει εκείνος.

Η μεταγενέστερη αυτή παραδοχή επιβεβαιώθηκε μετά την απροσδόκητη ήττα στις εθνικές εκλογές του 2007. Ο κίνδυνος να μην πιει νερό, ενώ έφτασε στην πηγή της πρωθυπουργικής εξουσίας,τον τρόμαξε. Άφησε τους πολλούς νεωτερισμούς, ανέσυρε από τη σπηλιά της «Αλλαγής» τα κομματικά αντιδραστικά στοιχεία και πολιτεύτηκε με τέτοιο λαϊκισμό που είχαμε χρόνια να δούμε.Εκείνο το περίφημο «λεφτά υπάρχουν» εν μέσω τεράστιας οικονομικής κρίσης θύμισε το αλήστου μνήμης «Τσοβόλα δώσ’ τα όλα». Ο Γιώργος άρχιζε να ποντάρει στα σίγουρα χαρτιά. Αυτά που λίγο καιρό πριν έδειχνε ότι θα έκαιγε με ευχαρίστηση.

Πρωθυπουργός

Μετέπειτα,όταν ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας παρουσιάστηκε έτοιμος για μεγάλες ανατροπές. Όμως επειδή είχε τάξει λαγούς με πετραχήλια από το 2007 μέχρι το 2009 κατέφυγε σύντομα στην παραδοσιακή θεωρία της «καμένης γης» των προκατόχων του, η οποία τελικά και τον χαρακτήρισε. Εγκλωβισμένος σε απροσδιόριστους μέχρι σήμερα ιδεαλισμούς, δεν του έφτανε να καταγγείλει μόνο την προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά και ολόκληρο τον ελληνικό λαό για ασυνέπεια και διαφθορά.

(Η αλήθεια είναι ότι τις περιόδους του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κώστα Καραμανλή διαπιστώνονται οι αλματώδεις αυξήσεις του δημοσίου χρέους. Επίσης έχει βάση η καταγγελία πως η κυβέρνηση πριν από αυτόν «κουκούλωσε» το πραγματικό έλλειμμα.  Όμως η υπαιτιότητα της ξέφρενης ανόδου των spreadsπου μας έβαλε στο στόμα του ΔΝΤ ανήκει μόνοστονΓιώργο Παπανδρέου).

Ναι, το περιβάλλον του μπορεί να επιμένει ότι πρέπει να του πιστωθεί το γεγονός ότι πήρε δύσκολες αποφάσεις. Όμως θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια για να εξηγήσει στον ιστορικό του μέλλοντος το πώς και το γιατί τις πήρε τόσο εύκολα.

Υπό παραίτηση

Πριν λίγους μήνες παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία της χώρας ισχυριζόμενος πως δεν είναι κολλημένος σε καρέκλες. Στα λόγια. Στην πράξη κωλυσιέργησε για μία παράταση (ή μία ακόμα ευκαιρία;) παραμονής στην αρχηγία του ΠΑΣΟΚ.

Λειτούργησε και πάλι όλη αυτή την περίοδο όχι ως αρχηγός από το μέλλον. Αλλά ως ηγέτης από το παρελθόν. Ας πούμε, ο ίδιος εκνευριζόταν όταν η Δήμητρα Παπανδρέου εμφανιζόταν ως εκπρόσωπος και τιμητής του πατέρα του. Είναι ο ίδιος άνθρωπος που στριμωγμένος τώρα επιτρέπει στον αδελφό του να τον εκπροσωπεί.

Ο Γιώργος Παπανδρέου υπήρξε κάποια στιγμή ένα παράδειγμα πολιτικής συμπεριφοράς που προμήνυε τη μετάβαση από την εποχή της μεταπολίτευσης σε μια νέα περίοδο. Με τα χρόνια διαπιστώνεται ότι δεν τα κατάφερε. Γιατί; Οι μέθοδοι που κληρονόμησεή «εισήγαγε»επικράτησαν στον τρόπο που πολιτεύτηκε.Η σύνθεση απόψεων που διατεινόταν συχνά ότι αποζητούσε, κατέληγε τις περισσότερες φορές σε έναν αχταρμά ιδεών. Η πορεία του κάθε φορά έμοιαζε με λογαριθμική σπείρα, ξεκινούσε με «ανοιχτά μυαλά», αλλά με την πρώτη δυσκολία κλεινόταν στον εαυτό του.

Επανέρχομαι στη δήλωσή του: «αγωνίζομαι μέχρι εκεί που μου επιτρέπεται». Δεν είπε όμως ποιος, γιατί και τι δεν του επιτρέπει. Δεν πρόσθεσε ότι τα δεσμά του ήταν τα ετοιματζίδικα μοντέλα διοίκησης από κόμμα ή διεθνείς παράγοντες, που, όπως απεδείχθη, δεν είχαν μια ρεαλιστική εικόνα για τον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Το, μεν, ΠΑΣΟΚ επειδή επί χρόνια λειτουργούσε κεκλεισμένων των θυρών ερήμην κοινωνίας (κάτι που ο ίδιος αναγνώριζε) καταλήγοντας σήμερα να αναδύει αποφορά Βυζαντίου, οι, δε, διεθνείς παράγοντες που εμπιστεύτηκε,επειδήέδειξαν συστηματικά απροετοίμαστοι για την ελληνική ιδιαιτερότητα, είτε κυπριακή, είτε ελλαδική – αλλάκαι για παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις συνολικά.

Ο αδελφός του Νίκος Παπανδρέου υποστήριξε σε μια δήλωσή του για τον Γιώργο στους NewYorkTimes: «αν θέλετε να κάνουμε ψυχανάλυση, τα παιδιά που τους λείπουν οι πατεράδες τους θέλουν να είναι αρεστά κι αυτό σημαίνει ότι δεν συγκρούονται. Κι αν δεν σου αρέσει η σύγκρουση, τότε είναι δύσκολο να δίνεις εντολές». Και νομίζω τελειώνοντας ότι αυτό λέει πολλά.