Τι είναι η προσβολή προσωπικότητας ενός ατόμου

Αναγνωρίζεται από το αστικό δίκαιο στο άρθρο 57 το γενικό απόλυτο δικαίωμα του καθενός στην προσωπικότητά του και στην αξία του ως ανθρώπου. Μα αυτή η έννοια είναι πολύ γενική μπορούμε να την προσδιορίσουμε πιο συγκεκριμένα; Ποιες είναι οι πτυχές της προσωπικότητας που προστατεύονται; Ποια αγαθά, ποιες ιδιότητες, ποιες αξίες προστατεύονται μέσα από τη διάταξη της προστασίας της προσωπικότητας. Σωματικά αγαθά όπως η ζωή, η υγεία η σωματική και ψυχική υγεία, η σεξουαλική ελευθερία, το δικαίωμα χρήσης των αγαθών του περιβάλλοντος αποτελούν έκφανση της προσωπικότητας. Επιπλέον η ηθική και συναισθηματική πλευρά της προσωπικότητας προσβάλλεται όταν το πρόσωπο αντιμετωπίζεται υποτιμητικά, γίνεται αποδέκτης μειωτικής συμπεριφοράς, νοιώθει πόνο και ψυχική αναταραχή εξ αιτίας μια συμπεριφοράς.

Εδώ εντάσσεται και η γενετήσια αξιοπρέπεια στοιχείο άρρηκτα δεμένο με την ηθική πλευρά της προσωπικότητας ενός ατόμου και της τιμής του. Όταν λοιπόν ο οποιοσδήποτε παραβιάζει, προσβάλλει τη γενετήσια αξιοπρέπεια ενός ατόμου, εκτός από τα ποινικά αδικήματα που διαπράττονται συνάμα παραβιάζονται και αστικές διατάξεις και υπάρχει αξίωση για την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης του ατόμου που έχει προσβληθεί. Πολλοί είναι αυτοί που ευκολα ανοίγουν το στόμα τους (διότι όποιος είναι έξω από το χορό πολλά τραγούδια ξέρει) και λένε γιατί τα θύματα δεν μιλάνε; Γιατί δεν κάνουν αγωγή αφού το δίκαιο επιφυλάσσει τόσες πολλές προστατευτικές διατάξεις για τα θύματα; Γιατί τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης ή βιασμών δεν μίλησαν τότε, αλλά μιλούν μετά από χρόνια. Διότι φοβούνται ότι αν μιλήσουν, αν ανακινήσουν καταστάσεις που δύσκολα αποδεικνύονται θα πάθουν μεγαλύτερο κακό από αυτό που ήδη έχουν πάθει. Θα στιγματιστούν, θα στοχοποιηθούν, ότι σε ένα δικαστήριο κανείς δεν θα έρθει να τους υποστηρίξει για να μην μπλέξει
Η ελευθερία του επαγγέλματος, η επαγγελματική φήμη και υπόληψη είναι στοιχεία της έννοιας της προσωπικότητας. Για παράδειγμα συμπεριφορές που μειώνουν ηθικά τον εργαζόμενο έναντι των συναδέλφων του , ή σχόλια για έναν επαγγελματία που πλήττουν την επαγγελματική του υπόληψη παρουσιάζοντάς τον σαν ανεπαρκή επαγγελματία. Στο θέμα της επαγγελματικής τιμής και πίστης υπάρχει προστασία και από το άρθρο 920 του αστικού κώδικα που ορίζει ότι όποιος με υπαιτιότητα πάντα διαδίδει αναληθείς ειδήσεις που εκθέτουν σε κίνδυνο την πίστη, το επάγγελμα, ή το μέλλον άλλου πρέπει να τον αποζημιώσει.

Και ασφαλώς ο εργασιακός εκφοβισμός, η εργασιακή τρομοκρατία, το mobbing αποτελεί ακραία μορφή προσβολής προσωπικότητας του εργαζομένου. Πολλοί εργαζόμενοι βιώνουν mobbing. Νομίζουμε ότι το mobbing αναπτύσσεται πιο εύκολα σε μικρότερης ηλικίας εργαζόμενους ή μικρότερης εμπειρίας. Στην πραγματικότητα πολλοί εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας βιώνουν απαξιωτικές συμπεριφορές στην εργασία τους και ίσως τους είναι δυσκολότερο να αντιδράσουν όταν έχουν εξαρτώμενα μέλη οικογένειας και οικονομικές υποχρεώσεις αυξημένες και αναγκάζονται να δεχτούν καταστάσεις ανεπίτρεπτες από το φόβο της απώλειας της εργασίας τους ή αρνητικής στοχοποίησής τους στην αγορά εργασίας όπου όλα ακούγονται και όλα μαθαίνονται, ή ότι δεν θα βρουν εύκολα ξανά εργασία από άλλους εργοδότες ιδίως σε επαγγέλματα που είναι περισσότερο κλειστός ο κύκλος.

Τι είναι το mobbing. Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1980 από το γερμανό ψυχολόγο Leymann αποδίδοντας με αυτόν τον όρο μια παρατεταμένη, επαναλαμβανόμενη ψυχολογική καταπίεση που εκδηλωνόταν σε εργασιακούς χώρους. Αυτή η κατάσταση ψυχολογικής και ηθικής βίας μπορεί να προκαλέσει ψυχολογικά, ψυχοσωματικά και κοινωνικά προβλήματα. Πρόκειται για συνεχή προσπάθεια που γίνεται από το θύτη προκειμένου να καταπιέσει, να φθείρει, ή να απογοητεύσει ένα άλλο άτομο. Είναι μια διαδικασία με διάρκεια που προκαλεί ψυχολογική πίεση, φόβο και εκφοβισμό. Ο φόβος αποδυναμώνει τον άνθρωπο τον παραλύει και έτσι δεν αντιδρά. Θεωρεί ότι είναι αδύναμος, ότι ο θύτης είναι παντοδύναμος και ότι αν αντιδράσει δεν θα κερδίσει τίποτα, αλλά ότι θα πάθει μεγαλύτερο κακό από αυτό που ήδη έχει πάθει, με τη στοχοποίησή του, ή και την απώλεια της εργασίας του.

Το πρόβλημα είναι ότι ο εργαζόμενος που υφίσταται το mobbing δεν το αντιλαμβάνεται άμεσα, ιδίως αν είναι νεαρότερης ηλικίας, ή ένα άτομο πιο ευάλωτο ψυχικά, νομίζει ότι έχει και ο ίδιος ευθύνες για την κατάσταση αυτή, ότι μπορεί να είναι δικαιολογημένη συμπεριφορά, ή ότι αν αγωνιστεί περισσότερο, αν γίνει καλύτερος θα αλλάξει η κατάσταση. Στην πραγματικότητα αυτός που ασκεί ψυχική βία είναι αυτός που προσπαθεί να πάρει δύναμη από το φόβο του άλλου, που προσπαθεί να νιώσει ανώτερος με το να υποβιβάζει τον άλλον, ή με το να μην τον αφήσει να εξελιχθεί, ή να αναδειχθεί μέσα στον εργασιακό χώρο, καθώς ο ίδιος ο θύτης νιώθει ανασφάλεια για τον εαυτό του, που ασφαλώς ποτέ δεν πρέπει να αφήσει να διαφανεί, ιδίως αν κουβαλά στον ψυχισμό του στερεότυπα που δικαιολογούν απρεπείς συμπεριφορές (πχ είμαι άντρας πρέπει να δείχνω δυνατός, είμαι άντρας δικαιολογείται αν έχω εξώγαμες σχέσεις, ή ανάρμοστες συμπεριφορές σε γυναίκες, αφού βλέπω πολλούς άντρες να κάνουν το ίδιο και να μην υφίστανται κάποια αρνητική συνέπεια).

Άλλη έκφανση της έννοιας της προσωπικότητας είναι η τιμή και η υπόληψη ενός ατόμου, Δηλαδή η ηθική του αξία και υπόληψή του, η εικόνα του προς τα έξω. Προσβολή τιμής αποτελούν η φραστική επίθεση με χρήση λέξεων μειωτικών για έναν άνθρωπο. Έχει κριθεί νομολογιακά, δηλαδή με δικαστικές αποφάσεις, ότι η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί προσβολή της τιμής, άρα προσβολή της προσωπικότητας ενός προσώπου. Επίσης έχει κριθεί ότι η επίσπευση άκυρης αναγκαστικής εκτέλεσης αποτελεί προσβολή τιμής καθώς δίνει την εντύπωση σε τρίτα άτομα ότι ο οφειλέτης είναι κακοπληρωτής.

Επίσης προσβολή τιμής αποτελεί η γνωστοποίηση σε τρίτα πρόσωπα στοιχείων της οικονομικής του ζωής ότι δηλαδή έχει δάνειο και δεν πληρώνει τις δόσεις. Σύνηθες φαινόμενο αυτό ιδίως παλαιότερα με τις εισπρακτικές εταιρείες που παρανόμως τηλεφωνούσαν σε χώρους εργασίας του δανειολήπτη και έτσι μειωνόταν ο οφειλέτης καθώς άγνωστοι μάθαιναν ότι χρωστάει. Σημειώνεται ότι τα τηλεφωνήματα από εταιρείες ενημέρωσης δανειοληπτών στο χώρο της εργασίας τους είναι νόμιμα μόνο αν δεν έχει δοθεί άλλος τηλεφωνικός αριθμός επικοινωνίας με τον οφειλέτη. Πρόσφατη απόφαση του Ειρηνοδικείου Αθηνών κρίνει ως προσβολή της προσωπικότητας του δανειολήπτη το χαρακτηρισμό του ως μη συνεργάσιμο από την Τράπεζα, ενώ ο ίδιος έχει κάνει ενέργειες ρύθμισης και επιδικάζει ποσό 4.000 ευρώ στους δανειολήπτες για την ικανοποίηση της ηθικής τους βλάβης.

Μεγάλο και ιδιαίτερο κεφάλαιο για το θέμα αυτό αποτελεί η προσβολή δια του τύπου. Προσβολή της τιμής αποτελούν δημοσιεύματα, δυσφημιστικά σχόλια, ή ανακοινώσεις, ή πλέον με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναρτήσεις ή βιντεο που περιλαμβάνουν μειωτικά σχόλια. Στο σημείο αυτό υπάρχουν περιπτώσεις που αίρεται ο άδικος χαρακτήρας της πράξης και μπορεί να ασκηθεί και οξεία κριτική σε δημόσια πρόσωπα και πρόσωπα επικαιρότητας με γνώμονα πάντα την αρχή της αναλογικότητας και το δικαιολογημένο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Προσοχή λοιπόν σε σχόλια στο facebook ή σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που αναρτώνται με ευκολία, ή σαν επίδειξη δύναμης πίσω από την «προστασία» ή την ανωνυμία μιας οθόνης καθώς εύκολα πλέον κάποιος εντοπίζεται και τα σχόλια είναι αδιάψευστες μαρτυρίες που θεμελιώνουν αξιώσεις αποζημίωσης των θιγομένων προσώπων που επιλέξουν να προστατευτούν νομικά. Με ασφαλιστικά μέτρα μπορεί άμεσα να διαταχθεί ή άρση της προσβολής δηλαδή να «κατέβει» το δυσφημιστικό σχόλιο, ή να αναρτηθεί απολογητικό σχόλιο από την πλευρά του αδικούντος.

Ποια είναι η προστασία που επιφυλάσσει το αστικό δίκαιο για αυτά τα αδικήματα; Το θύμα έχει δικαίωμα για άρση της προσβολής, για παράλειψή της στο μέλλον και αξίωση αποζημίωσης και ικανοποίησης της ηθικής βλάβης. Στην πράξη θα πρέπει να μπει σε μια δικαστική διαδικασία που δεν είναι εξαιρετικά άμεση, μπορεί να διαρκέσει αρκετό διάστημα, εφ όσον όμως μπορεί να υποστηρίξει και να δείξει στο δικαστή τις εκδηλώσεις της προσβολής που υπέστη θα δικαιωθεί. Τα χρηματικά ποσά που επιδικάζονται για την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης προσδιορίζονται από διάφορες νομικές παραμέτρους. Το δικαστήριο καθορίζει το ύψος της οφειλόμενης χρηματικής ικανοποίησης με βάση τους κανόνες της κοινής λογικής λαμβάνοντας κριτήρια όπως το είδος της προσβολής, την έκταση της βλάβης, την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των μερών. Σε κάθε περίπτωση θα υπάρχει η ηθική δικαίωση του προσώπου που βρήκε τη δύναμη να μιλήσει, να ακουστεί από το φυσικό του δικαστή και να του δοθεί το δίκαιο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ
Ι. ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΣ

ΑΝΝΑ ΚΟΡΣΑΝΟΥ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ-ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΡIA
www.korsanou.gr