Η παγκοσμιοποίηση της αντι-παγκοσμιοποίησης: Είναι ο Τραμπ το χειρότερο που μπορεί να μας συμβεί;

Αν το καλοσκεφτούμε, ωστόσο, όταν κατακαθίσει ο κουρνιαχτός και το δούμε λίγο πιο ψύχραιμα, έχω την αίσθηση ότι ο Τραμπ είναι μόνο η «κορυφή του παγόβουνου». Και το να εστιάσουμε την κριτική μας εξ ολοκλήρου σε έναν άνθρωπο, αμφιλεγόμενο έστω, από τον οποίο ελάχιστα δείγματα γραφής έχουμε δει μέχρι στιγμής -και πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, όταν μετράει μόλις μία εβδομάδα στα νέα του καθήκοντα- θα ήταν ίσως ένα μοιραίο λάθος. Διότι ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί να είναι από μόνος του ένα... ξεχωριστό «φαινόμενο», που χρήζει πολλών αναλύσεων και ερμηνειών, ωστόσο δεν μπορούμε να τον «ξεκόψουμε» από το γενικότερο πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο, που διαμορφώνεται αυτήν την εποχή.

Ζούμε λοιπόν σε μια περίοδο, που, μετά την κορύφωση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, βλέπουμε να γιγαντώνεται και να... παγκοσμιοποιείται, αν θέλετε και αν είναι δόκιμος ο όρος, η αντι-παγκοσμιοποίηση. Δείτε γύρω μας, αφήστε την Αμερική στην άκρη για λίγο. Δείτε για παράδειγμα τι γίνεται στην ήπειρό μας: οι Ολλανδοί ετοιμάζονται να αναδείξουν στην κυβέρνηση το κόμμα του ακροδεξιού Γκέερτ Βίλντερς, που κηρύττει το μίσος κατά του Ισλάμ -όπως ο ίδιος δημοσίως έχει παραδεχτεί. Οι Γάλλοι ετοιμάζονται να βγάλουν πρόεδρο την επικεφαλής του Εθνικού Μετώπου, Μαρίν Λεπέν και οι Ιταλοί τον λαϊκιστή Μπέπε Γκρίλο, οι οποίοι, πάρα τις σαφείς ιδεολογικές τους διαφορές, τι λένε στο ακροατήριό τους, σε ποια κοινή επωδό καταλήγουν; Έξω η Γαλλία από την ΕΕ, έξω η Ιταλία από την ΕΕ. Περιχαράκωση. Εθνική απομόνωση. Μόνοι μας και όλοι τους, μόνοι μας και όπου βγάλει. Στη Γερμανία, το ακροδεξιό και ευρωσκεπτικιστικό AfD κερδίζει συνεχώς έδαφος, αυξάνοντας τις δυνάμεις του στις κατά τόπους εκλογές. Στην Ουγγαρία, η ακραία ρητορική του πρωθυπουργού, Βίκτορ Ορμπάν, αποκτά ολοένα και περισσότερους «θαυμαστές», ακόμα και πέρα από τα σύνορα της χώρας του. Δεν μπορεί να είναι τυχαία και δεν είναι τυχαία όλα αυτά...

Πάμε τώρα πάλι στο σημείο απ' όπου ξεκινήσαμε, για να δούμε τι έγινε στις ΗΠΑ. Ο Τραμπ έταξε στους ψηφοφόρους κλειστά σύνορα και οι δουλειές πίσω στα χέρια των Αμερικανών. Μπορεί εμάς -και με το «εμάς» εννοώ τα media, τους υποστηρικτές των ανοικτών συνόρων, τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων αξιών και των ίσων δικαιωμάτων- να μην μας… έπεισε, αλλά, προφανώς, δεν ψηφίσαμε εμείς! Τον χωριάτη στο Φρεντς Λικ της Ιντιάνα, για παράδειγμα, που βλέπει τους μετανάστες να του παίρνουν τη δουλειά, τον έπεισε! Τους Αμερικανούς που δηλώνουν ξένοι στην ίδια τους τη χώρα, λόγω μεταναστευτικού, τους έπεισε! Και αυτό του ήταν αρκετό, για να φτάσει στη νίκη, απέναντι σε μία «ασθμαίνουσα» Χίλαρι Κλίντον. Τα «σημάδια» προϋπήρχαν, αλλά κανείς δεν τα έβλεπε ή δεν επιθυμούσε να τα ερμηνεύσει σωστά. Την ώρα που η Δημοκρατική ανθυποψήφιά του εμφανιζόταν ως το απόλυτο φαβορί, ο Τραμπ κέρδιζε έδαφος ανάμεσα στους... παραδοσιακούς Αμερικανούς της μεσαίας και της λαϊκής τάξης, οι οποίοι ουδέποτε είδαν με καλό μάτι την παγκοσμιοποίηση, το άνοιγμα των συνόρων, τη μαζική μετανάστευση. Δεσμευόμενος να «επιστρέψει» την Αμερική στους Αμερικανούς, ο Τραμπ «απαντούσε» -και επιδιώκει, ως πρόεδρος πλέον, να «απαντήσει»- στην ουσία σε μία κυρίαρχη ανάγκη του μέσου συμπατριώτη του: αυτήν της υπεράσπισης της εθνικής του ταυτότητας.

Ζούμε σε περίεργους καιρούς. Ατυχώς και δυστυχώς, το κίνημα της παγκοσμιοποίησης «πνέει τα λοίσθια». Με τους αυτόχθονες να βλέπουν τις χώρες τους να μετατρέπονται σε «αποθήκες ψυχών» και να «γκετοποιούνται» ή τους μετανάστες να τους παίρνουν τις δουλειές και το ψωμί από το τραπέζι, με τις ορδές των προσφύγων να συνδέονται και να ταυτίζονται, πολύ συχνά, με τα ισλαμιστικά εξτρεμιστικά κινήματα και την τρομοκρατία, ήταν απλά ζήτημα χρόνου για το πότε και πού θα «σκάσει η φούσκα». Η χρονική συγκυρία ήθελε αυτό να συμβεί στις ΗΠΑ. Και τώρα όλοι «τρέμουν» για το τι θα συμβεί στην Ολλανδία, την Γαλλία, την Γερμανία και ούτω καθεξής. Φοβούνται το «ντόμινο», που θα οδηγήσει -εν προκειμένω, στην ήπειρό μας- στην κατάρρευση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, στο «βίαιο» τέλος του... παραμυθιού που ακούει στο όνομα «ευρωπαϊκή οικογένεια» -αλήθεια, ποια... οικογένεια επιτρέπει στα «παιδιά» της να χτίζουν τείχη; 

Η κοινή συνισταμένη, σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, είναι η σφοδρή αντισυστημική αντίδραση των λαών, η οποία πλέον... παγκοσμιοποιείται -και αυτό ήρθε να επιβεβαιώσει η εκλογή του Τραμπ. Κάθε μηχανισμός του παλιού συστήματος «βυθίζεται» αύτανδρος και οι βάρκες, όπως εκείνες του Τιτανικού, δεν είναι αρκετές, για να σωθούν όλοι. Και αν η έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ δεν ήταν αρκετή, για να «σοκάρει» το σύστημα, η ανάληψη της προεδρίας των ΗΠΑ από τον Τραμπ πιστοποιεί με τον τρανό τρόπο ότι οι θεσμοί, τα πρόσωπα, η παγκοσμιοποίηση η ίδια, έχουν ξεπεραστεί από τις εξελίξεις. Και επειδή η οικονομία δεν θα μπορούσε να μείνει έξω από το «κάδρο», είναι ακόμα και ο καπιταλισμός που καταρρέει, καθώς που έφτασε να οδηγεί; Στην υπερσυγκέντρωση πλούτου στο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού, που εκμεταλλεύεται και διαφεντεύει τις τύχες του υπόλοιπου 99%. Ποια είναι -θεωρητικά- η απάντηση; Μα, αυτή ακριβώς που πρεσβεύει και ευαγγελίζεται ο Τραμπ: η στροφή στον οικονομικό προστατευτισμό.

Κι όμως, έπειτα απ' όλα τα παραπάνω, πολύ φοβάμαι ότι ο Τραμπ είναι το… ηπιότερο που θα δούμε. Φοβάμαι πώς ακόμα δεν μπορούμε να διανοηθούμε το «ντόμινο» των εξελίξεων, φοβάμαι το άγνωστο, φοβάμαι ότι είναι αλήθεια αυτό που μόλις χθες είπε ο πρώην ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ: «Φαίνεται σαν ο κόσμος να προετοιμάζεται για πόλεμο». 

Κι αν έχει δίκιο;