«H περιπέτεια της ποινής»

Υποστηρίχθηκε ότι επιβάλλονται «ποινές – χάδια» και ότι ολίγοι, τελικώς, οδηγούνται στη φυλακή. Οι απόψεις αυτές καλύπτονται από πέπλο άγνοιας σε ό,τι αφορά στο σύστημα των ποινών που θεσμοθετήθηκε (νέος Ποινικός Κώδικας). Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι για την πράξη της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και της ληστείας (με ιδιαίτερη σκληρότητα, όπως εν προκειμένω) ο Ποινικός Κώδικας επαπειλεί ποινή δις ισοβίου καθείρξεως με ελάχιστο χρόνο παραμονής στη φυλακή τα 25 έτη.

Αμφισβητήθηκε η σκοπιμότητα που υπηρετούν ο θεσμός της παραγραφής, ο θεσμός της αδείας του κρατουμένου και ο θεσμός της υφ’ όρον απόλυσης και εκφράστηκε βεβαιότητα για την αποτελεσματικότητα που θα έχει η ενδεχόμενη αυστηροποίηση των ποινών. Είναι πράγματι ορθή αυτή η προσέγγιση;

Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα ο ποινικός κολασμός ισοδυναμούσε με «ζοφερή γιορτή», μια δημόσια σκηνή βασανισμού του σώματος του καταδίκου. Στις αρχές του 19ου αιώνα διατυπώθηκε νέα θεωρία για το έγκλημα και την ποινή. Αποτέλεσμά της υπήρξε η σταδιακή κατάργηση των βασανιστηρίων. Εγκαταλείφθηκε ο δημόσιος βασανισμός και καταργήθηκε η δημόσια διαπόμπευση (κατάδικοι με σιδερένιες μπάλες δεμένες στα πόδια να εκτελούν καταναγκαστικά έργα σε δημόσιους δρόμους).

Η «μεταγωγή» της εποχής προέβλεπε σιδερένιες κλούβες με κελιά. Η «μεταγωγή» σήμερα πραγματοποιείται με τον ίδιο τρόπο, μόνον που πλέον γίνεται μηχανοκίνητα. Η νέα θεωρία υπαινίχθηκε ότι ο βασανισμός συγγενεύει ύποπτα με το έγκλημα. Η αγριότητα του βασανισμού, προσέγγιζε αν δεν ξεπερνούσε την αγριότητα του εγκλήματος.

Σε κάθε περίπτωση εξοικείωνε τον θεατή με την βαναυσότητα και το ίδιο το έγκλημα και καθιστούσε τον δήμιο - φονέα…Ο Beccaria επεσήμανε το 1764 ότι «…το έγκλημα της ανθρωποκτονίας που είναι φρικτό, διαπράττεται από το ίδιο το κράτος εν ψυχρώ και χωρίς τύψεις…». Το 1823 η αγγλική νομοθεσία μετρούσε 223 εγκλήματα που επαπειλούσαν την θανατική καταδίκη. Αυτό ουδόλως περιόρισε το έγκλημα. Η γκιλοτίνα στην Γαλλία δεν περιόρισε το έγκλημα. Η πρόβλεψη και επιβολή θανατικής ποινής στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν απέτρεψε το έγκλημα ακόμη και σήμερα.

Διαχρονικά διαπιστώνεται ότι η βεβαιότητα ότι θα επέλθει η τιμωρία αποτρέπει από το έγκλημα, όχι η βαναυσότητα του κολασμού. Η ίδια η καταδίκη στιγματίζει τον δράστη. Η ουσία της ποινής δεν έγκειται στην τιμωρία, αλλά στην θεραπεία, στον σωφρονισμό. Το τιμωρείν άλλαξε προσανατολισμό. Έπαυσε να προκαλεί αφόρητη οδύνη στο σώμα του καταδίκου. Αφορά σε εξαναγκασμό και στέρηση δικαιωμάτων μέσω της ειρκτής. Το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε από το σώμα στην ψυχή. Η ποινή επιδρά στην καρδιά, στη βούληση, στη σκέψη. Η ποινή εξυπηρετεί την γενική και την ειδική πρόληψη. Τον παραδειγματισμό των πολλών και την βελτίωση του δράστη.

Ο Ποινικός Κώδικας ετέθη σε ισχύ στη χώρα μας το έτος 1950. Τροποποιήθηκε τον Ιούλιο του 2019 και τον Οκτώβριο του 2019 διαδοχικώς. Ήδη επίκειται τροποποίηση της τροποποίησης. Το φαινόμενο της συχνονομίας και της πολυνομίας σε όλη του τη «μεγαλοπρέπεια». Αυτό το φαινόμενο απεργάζεται αίσθημα ανασφάλειας.

Το σύστημα ποινών προβλέπει έκτιση μέρους της ποινής για πλημμελήματα. Αυτή η πρόβλεψη παραμένει άγνωστη στον πολίτη. Η πανδημία και η εξ αυτής αδράνεια της (ποινικής) Δικαιοσύνης δεν επέτρεψε να εφαρμοστεί στην πράξη το νέο σύστημα ποινών, ώστε να υποχωρήσει η αίσθηση της ατιμωρησίας μέσω της πραγματικής έκτισης ποινής (είτε για πλημμέλημα είτε για κακούργημα).

Λύση δεν αποτελούν οι διαδοχικές τροποποιήσεις του Κώδικα. Λύση θα επιφέρει η ενίσχυση των διωκτικών μηχανισμών, των μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου, η αποτελεσματικότητα του σωφρονιστικού συστήματος και η παρατήρηση της λειτουργίας του συστήματος ποινών για κάποιο χρονικό διάστημα ως προς την αποτελεσματικότητά του.

Δημητρης Ι. Γκαβελας