Η Ελλάδα μετά την πανδημία

Οι συνέπειές τους θα καθορίσουν την πορεία της ανθρωπότητας τα επόμενα χρόνια. Από τις αλλαγές αυτές, κάποιες χώρες θα βγουν κερδισμένες και άλλες θα δουν τη θέση τους στο παγκόσμιο σύστημα να υποχωρεί. Η Ελλάδα ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει το νέο τοπίο φιλοδοξώντας να είναι ανάμεσα στους κερδισμένους. Η πανδημία ανέδειξε τα εξής στοιχεία:
- Ενίσχυση της επιστήμης και της τεχνολογίας παγκοσμίως ως της μόνης σοβαρής βάσης αντιμετώπισης των προβλημάτων. Οι τεράστιες επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογία, οι αναζητήσεις για φάρμακα, εμβόλια πέρασαν στην πρώτη γραμμή. Ο ανορθολογισμός κάθε είδους υποχώρησε (προφανώς δεν εξαλείφθηκε).

- Ο ρόλος του κράτους ενισχύθηκε όχι μόνο στη διαχείριση της υγείας, αλλά και της οικονομίας. Μεγάλα προγράμματα στήριξης ενεργοποιήθηκαν. Η παγκοσμιοποίηση, όπως την είδαμε τις προηγούμενες δεκαετίες, υφίσταται μεγάλες μεταλλάξεις. Θα δούμε εμπορικούς περιορισμούς και αναδυόμενες οικονομίες να μην μπορούν να στηριχθούν πλέον στο μοντέλο των εξαγωγών τους προς τη Δύση και να αναγκάζονται να αναπτύξουν τις δικές τους καταναλωτικές αγορές.

- Οι κανόνες δημοσιονομικής σταθερότητας υποχώρησαν μπροστά στη λαίλαπα της πανδημίας και στα οικονομικά μέτρα που τη συνόδευσαν. Τα χρέη, δημόσια και ιδιωτικά, ανεβαίνουν. Οι Κεντρικές Τράπεζες βοηθούν στην ενίσχυση της ρευστότητας. Νέα χρηματοδοτικά εργαλεία χρησιμοποιούνται. Η Ευρωπαϊκή Ενωση προχώρησε σε μερική αμοιβαιοποίηση χρέους.

- Η ανάγκη της φυσικής απόστασης ανάμεσα στους ανθρώπους και η κατακόρυφη πτώση των μετακινήσεων οδήγησαν σε άλμα της ψηφιοποιημένης οικονομίας και κοινωνίας. Οι συναλλαγές, η πληροφόρηση, η εκπαίδευση, η κουλτούρα, η επικοινωνία γίνονται όλο και περισσότερο από ψηφιακές πλατφόρμες. Μεγάλα ερωτήματα για τον έλεγχο της πληροφορίας όλο και πιο επιτακτικά ζητούν απαντήσεις.

- Επιταχύνθηκαν οι αλλαγές στο εργασιακό μοντέλο. Σε πολλές επιχειρήσεις σημαντικό τμήμα εργαζομένων εργάζεται από το σπίτι. Αυτό δημιουργεί αλυσίδα επιπτώσεων: αλλαγές στις εργασιακές συνήθειες, μεταφορά θέσεων εργασίας σε διάφορες περιοχές της χώρας, αλλά και σε άλλες χώρες, αλλαγές στη μεταφορά από και προς τη δουλειά, περισσότερες ώρες με την οικογένεια, μείωση των χώρων των κεντρικών μονάδων με συνέπειες στην κτηματαγορά. Το home office μπορεί να είναι παντού, αρκεί να υπάρχει υψηλής ποιότητας σύνδεση.

- Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη αμφισβητούν πλέον τα μοντέλα ζωής και κατανάλωσης που είχαν υιοθετήσει. Υστερα από δεκαετίες οικονομικής ανάπτυξης, που μετριόταν μονοδιάστατα με την αύξηση του παραγόμενου προϊόντος, η φύση εκδικείται, οι κοινωνικές ανάγκες είναι εδώ και το υφιστάμενο κοινωνικό συμβόλαιο ξεθωριάζει. Η συζήτηση αφορά πλέον νέα οικονομικά, ολιστικά μοντέλα. Οι αξίες που αναδύονται αντικαθιστούν λέξεις όπως «παραγωγή», «ανάπτυξη», «διανομή» με άλλες όπως «αειφορία», «ανθεκτικότητα» (resilience) και «συμπερίληψη» (inclusiveness).

Ιδιαίτερα έντονες είναι οι αλλαγές στις διατροφικές και ψυχαγωγικές συνήθειες. Νέα μοντέλα γεωργικής παραγωγής αναζητούνται. Οι βιομηχανίες τουρισμού, πολιτισμού, μόδας, κατανάλωσης ψάχνουν νέους δρόμους.

- Αύξηση των ανισοτήτων. Τα κέρδη των δισεκατομμυριούχων εκτοξεύτηκαν. Σε παγκόσμιο επίπεδο οι δισεκατομμυριούχοι αύξησαν την περιουσία τους κατά 1,9 τρισ. δολάρια το 2020. Η διεύρυνση των ανισοτήτων τίθεται όλο πιο ψηλά στην ατζέντα σε όλο τον κόσμο.

- Δίπλα σε όλα αυτά ενισχύονται και πολλές συμπεριφορές κοινωνικής άρνησης, που έρχονται από το παρελθόν. Ατομικοί και συλλογικοί εγωισμοί, μισαλλοδοξίες, λαϊκιστικά και αυταρχικά μοντέλα διακυβέρνησης βρίσκονται διαρκώς στο προσκήνιο. Η διαμάχη ΗΠΑ - Κίνας αποκτά νέα, πολύ πιο έντονη διάσταση.

Με δεδομένες όλες αυτές τις αλλαγές, η συζήτηση για «επιστροφή στην κανονικότητα» είναι λάθος. Επιστροφή στην παλιά κανονικότητα δεν υπάρχει. Οι ραγδαίες αλλαγές οδηγούν στην ανάγκη ενός νέου τρόπου σκέψης. Η Ιστορία έχει δείξει ότι η ανθρωπότητα ιστορικά υιοθετεί νέα μοντέλα σε συνθήκες παγκόσμιων κρίσεων.

Πόσο έτοιμοι είμαστε στην Ελλάδα και στην Ευρώπη για όλα αυτά; Η λογική του Ταμείου Ανάκαμψης κινείται στην κατεύθυνση που απαιτούν οι περιστάσεις. Η δέσμευση του μεγαλύτερου τμήματος των πόρων του Ταμείου για πράσινες δράσεις και για την ψηφιακή μετάβαση απαντά στις νέες ανάγκες.

Η Ελλάδα κοιτάζει το μέλλον με αυτοπεποίθηση. Αφήνοντας πίσω μια δεκαετία κρίσης κι έχοντας αντιμετωπίσει με επιτυχία την πανδημία, με μια μεταρρυθμιστική και ανοιχτή στον κόσμο κυβέρνηση και με τον Κυριάκο Μητσοτάκη να λειτουργεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν το νέο περιβάλλον, είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και να βρεθεί στην πλευρά των κερδισμένων. Το νέο μοντέλο ανάπτυξης που προωθείται ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής και λαμβάνει υπ’ όψιν την αλληλεπίδραση της οικονομίας (ιδιωτικού και δημόσιου τομέα), του φυσικού περιβάλλοντος και των κοινωνικών αναγκών. Η άμβλυνση των δια- κρίσεων είναι παράγοντας που θα βοηθήσει στο νέο βήμα της χώρας και θα επιτρέψει σε όλους να αναπτυχθούν με βάση τις δυνατότητές τους και όχι με βάση το φύλο, το χρώμα, τη θρησκεία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή άλλο χαρακτηριστικό.

Η χώρα έχει στη διάθεσή της τα εργαλεία για να κάνει τη μετάβαση στη νέα εποχή. Τα 57 δισ. ευρώ που θα κινητοποιηθούν μέσω του Προγράμματος «Ελλάδα 2.0» και τα κεφάλαια του νέου ΕΣΠΑ μπορούν να αλλάξουν την εικόνα της χώρας και δίνουν την ευκαιρία στην Ελλάδα να αλλάξει πίστα. Η ψηφιακή μετάβαση, η πράσινη ανάπτυξη, τα μεγάλα δημόσια έργα υποδομής, οι ιδιωτικές επενδύσεις και οι επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο και την απασχόληση παρέχουν τη δυνατότητα για επίτευξη των στόχων πράσινης, ψηφιακής και συμπεριληπτικής ανάπτυξης. Υστερα από μια δεκαετία συζητήσεων για ελλείμματα, για τις ευθύνες της χρεοκοπίας και το ύψος των συντάξεων, ήρθε η ώρα να κυριαρχήσει στη δημόσια συζήτηση το μέλλον με οδηγό τις παραγωγικές ηλικίες, ιδιαίτερα τη νέα γενιά.

Δίπλα στη φυσική ομορφιά της χώρας, στην ιστορική της παράδοση, στη βιοποικιλότητα και τις καθαρές παραλίες, βασικό αναπτυξιακό στοιχείο είναι οι άνθρωποί της, η κατάρτισή τους, ο τρόπος ζωής τους, ο πολιτισμός τους με την ευρύτερη έννοια. Η αποσύνδεση της δουλειάς από τον χώρο διαμονής παρέχει στην Ελλάδα τεράστιες δυνατότητες, αφού θα μπορείς να δουλεύεις από ένα νησί, ή από ένα ωραίο ορεινό χωριό, ή από μια περιφερειακή πόλη για μια εταιρεία η οποία μπορεί να βρίσκεται παντού. Αρκεί να έχεις κάποιες βασικές προϋποθέσεις: καλή διασύνδεση, ψηφιακές υποδομές και πρόσβαση σε υπηρεσίες. Ηδη το κράτος κάνει εντυπωσιακά βήματα στον ψηφιακό εκσυγχρονισμό. Από τα ηλεκτρονικά πιστοποιητικά μέχρι την άυλη συνταγογράφηση και την εξυπηρέτηση του πολίτη χωρίς φυσική παρουσία. Το 22% των κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης θα επενδυθεί στον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας.

Η αλλαγή του μοντέλου ζωής και κατανάλωσης και η ανάδειξη της ευζωίας ως σημαντικού δείκτη μετά την πανδημία κάνουν ακόμη πιο επιτακτική την έμφαση στην πράσινη επιχειρηματικότητα. Νησιά όπως η Αστυπάλαια μετατρέπονται σε πρότυπα πράσινης ανάπτυξης, ενώ περιοχές που είχαv συνδεθεί με τη ρύπανση και τον λιγνίτη περνούν στη νέα εποχή. Το 38% των πόρων του Προγράμματος «Ελλάδα 2.0» θα κατευθυνθεί στην Πράσινη Μετάβαση.

Η γενιά των καταρτισμένων νέων παιδιών αλλά και η γενιά του brain drain, που για πρώτη φορά αντιμετωπίζει την επιστροφή στη χώρα θετικά βλέποντας τις προοπτικές της, θα είναι οι πρωτοπόροι της εποχής που έρχεται.

Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση προχωράει σταδιακά στις μειώσεις φόρων, συνεχίζει την ελάφρυνση των βαρών σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις και προωθεί διαρθρωτικές αλλαγές που κάνουν την Ελλάδα πιο ελκυστικό προορισμό για επενδύσεις, γεγονός που αντικατοπτρίζεται στο διεθνές επενδυτικό ενδιαφέρον από μεγάλους ομίλους.

Τα παραπάνω θα διαμορφώσουν το πολιτικό τοπίο τα επόμενα χρόνια. Κι αυτά επαναπροσδιορίζουν τις έννοιες πρόοδος-συντήρηση. Η πολιτική σύγκρουση με στερεότυπα και συνθήματα περασμένων δεκαετιών, στην οποία επενδύει ο ΣΥΡΙΖΑ, δεν αφορά το μέλλον. Το πολιτικό τοπίο, όσο κι αν διανθίζεται με πινελιές και συνθήματα του παρελθόντος, θα οριστεί από τα προτάγματα του μέλλοντος. Οι παραγωγικές γενιές αναζητούν σχέδιο που τις περιλαμβάνει και όχι ιδεολογική αντιπαράθεση με βάση τα κλισέ της Μεταπολίτευσης. Και το μοναδικό σχέδιο είναι αυτό της κυβέρνησης και του Κυριάκου Μητσοτάκη.

* Ο κ. Δημήτρης Τσιόδρας είναι δημοσιογράφος, διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού