Brexit: Τι σημαίνει για την Ευρώπη και τη Βρετανία

Η πρώτη εμπορική συμφωνία στην Ιστορία που... καταργεί εμπορικές σχέσεις είναι γεγονός. Σε 1.246 σελίδες η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Βρετανία κατέγραψαν το πλαίσιο και τους βασικούς κανόνες που θα διέπουν πλέον τις εμπορικές σχέσεις μετά την 1η Ιανουαρίου 2021, όταν η Βρετανία εγκαταλείψει την Ε.Ε. και την Ενιαία Αγορά. Αρκετά σημεία πρέπει ακόμα να διευκρινιστούν μέσα από διαπραγματεύσεις επιτροπών και τεχνικών εμπειρογνωμόνων, ενώ ορισμένες πτυχές της συμφωνίας θα δοκιμαστούν στην πράξη ανάλογα και με τη στάση που θα τηρήσει κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε. σε επιμέρους θέματα, όπως η αναγνώριση επαγγελματικών προσόντων για εργασία.

Στην ουσία, με την προσωρινή συμφωνία για το Brexit, η Βρετανία παρόλο που εγκαταλείπει την Ενιαία Αγορά της Ε.Ε. διατηρεί την ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων, αλλά όχι και εκείνη για πρόσωπα και κεφάλαια. 
 Τα βασικά σημεία της συμφωνίας είναι:
- Πώς θα μπορεί κάποιος να ταξιδεύει στη Βρετανία; Μέχρι τώρα οι ταξιδιώτες από τις χώρες της Ε.Ε. έπρεπε να επιδεικνύουν ταυτότητα επειδή το Ηνωμένο Βασίλειο δεν ήταν τμήμα του χώρου Σέγκεν. Αυτό θα συνεχιστεί μέχρι την 1η Οκτωβρίου 2021, ενώ στη συνέχεια οι πολίτες από χώρες της Ε.Ε. θα πρέπει να επιδεικνύουν διαβατήριο. Εφόσον η διαμονή ξεπερνά τους 3 μήνες θα πρέπει να διαθέτουν βίζα, την οποία θα πρέπει να έχουν εφόσον πρόκειται να εργαστούν στη Βρετανία.

- Θα συνεχιστούν οι ανταλλαγές φοιτητών με το πρόγραμμα «Erasmus»; Οχι, η Βρετανία αποχωρεί από το πρόγραμμα «Erasmus», αλλά θα παραμείνει στο πρόγραμμα ενίσχυσης της έρευνας «Horizon», εφόσον συνεχίσει να εισφέρει στον προϋπολογισμό του. Ο Μπόρις Τζόνσον ανακοίνωσε ότι θα υιοθετηθεί ένα νέο πρόγραμμα για φοίτηση των Βρετανών φοιτητών σε όλο τον κόσμο, με το όνομα «Αλαν Τούρινγκ», του Βρετανού επιστήμονα που εφηύρε τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή και με αυτόν έσπασε τον κώδικα κρυπτογράφησης «Αίνιγμα» που χρησιμοποιούσαν οι ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

- Τι ισχύει πλέον για το εμπόριο ανάμεσα στη Βρετανία και τις χώρες της Ε.Ε.; Το εμπόριο μεταξύ των δύο πλευρών είναι η καρδιά της συμφωνίας. Η Ε.Ε. δίνει ελεύθερη πρόσβαση στα βρετανικά προϊόντα, που πληρούν τους λεγόμενους κανόνες προέλευσης χωρίς δασμούς και χωρίς ποσοστώσεις, παρόλο που η Βρετανία δεν θα είναι πλέον τμήμα της Ενιαίας Αγοράς. Κάτι τέτοιο συμβαίνει για πρώτη φορά σε εμπορική συμφωνία της Ε.Ε. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι εξαγωγές της Βρετανίας προς τις χώρες της Ε.Ε. θα συνεχιστούν χωρίς εμπόδια, ενώ το ίδιο θα ισχύει και αντιστρόφως. 

Οι κανόνες προέλευσης σημαίνουν ότι ένα προϊόν θα πρέπει να αποτελείται από εγχώρια (βρετανικά) υπο-προϊόντα και να έχει εγχώρια προστιθέμενη αξία τουλάχιστον κατά ένα ποσοστό (συνήθως 50%), για να εξασφαλίζει ελεύθερη κυκλοφορία.

Συνολικά, η Βρετανία παρουσιάζει εμπορικό έλλειμμα με την Ε.Ε (εισάγει από την Ε.Ε. περισσότερα από όσα εξάγει σε αυτήν), που ανέρχεται σε 88 δισ. ευρώ. Ειδικά στον τομέα των υπηρεσιών η Βρετανία έχει πλεόνασμα ύψους 20 δισ. ευρώ, το οποίο υπερσκελίζεται από το έλλειμμα σε εμπορικά αγαθά, που φτάνει τα 107 δισ. ευρώ.

- Θα υπάρχουν τελωνεία ανάμεσα στη Βρετανία και τις χώρες της Ε.Ε.; Το Brexit σημαίνει ότι επανέρχονται τα τελωνεία, τα οποία είχαν καταργηθεί ανάμεσα στη Βρετανία και τις χώρες της Ε.Ε. το 1993, με τη δημιουργία της Ενιαίας Αγοράς. Παρόλο που δεν θα υπάρχουν δασμοί θα διενεργούνται τελωνειακοί έλεγχοι, κάτι που θα αυξήσει τη γραφειοκρατία και ενδεχομένως και το κόστος ορισμένων εμπορικών συναλλαγών. Θεωρητικά οι τελωνειακοί θα πρέπει να επιθεωρούν έστω τυπικά τα εμπορεύματα, ενώ θα γίνονται συστηματικοί έλεγχοι στα γεωργικά, κτηνοτροφικά προϊόντα και κάθε είδους τρόφιμα. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές πηγές, κάθε ζωντανό ζώο που εισέρχεται σε έδαφος της Ε.Ε. θα πρέπει να ελέγχεται από κτηνίατρο.

Το ζήτημα ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους Ελληνες παραγωγούς, για τους οποίους η Βρετανία είναι μια σημαντική αγορά, καθώς το 34% των ελληνικών εξαγωγών αφορά αγροδιατροφικά προϊόντα, ενώ το ισοζύγιο στον επιμέρους τομέα των αγροτικών προϊόντων και των τροφίμων είναι πλεονασματικό για την Ελλάδα, παρότι το γενικό εμπορικό ισοζύγιο είναι ελλειμματικό. 
Η Βρετανία είναι καθαρός εισαγωγέας τροφίμων από την Ε.Ε., καθώς το ισοζύγιό της σε αγροδιατροφικά προϊόντα είναι αρνητικό.

Οι ελληνικές εξαγωγές αγροδιατροφικών προϊόντων στη Βρετανία ανέρχονται σε περίπου 340 εκατ. ευρώ ετησίως, περισσότερες από τις εισαγωγές που γίνονται από τη χώρα αυτή, οι οποίες ανέρχονται σε 140 εκατ. ευρώ.

- Τι προβλέπει η συμφωνία για τις τραπεζικές και άλλες χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες;

Η συμφωνία προβλέπει ελάχιστα και στην πραγματικότητα το όλο ζήτημα θα πρέπει να διευκρινιστεί και να συμφωνηθεί. 

Η Βρετανία δίνει ιδιαίτερη σημασία στις υπηρεσίες, κυρίως στις χρηματοπιστωτικές, διότι αντιπροσωπεύουν μεγάλο κομμάτι της οικονομίας και είναι ο μόνος κλάδος που είναι πλεονασματικός (οι εξαγωγές είναι περισσότερες από τις εισαγωγές).

Για να έχουν οι βρετανικές εταιρείες πρόσβαση στην αγορά της Ε.Ε. θα πρέπει η τελευταία να χαρακτηρίζει «ισοδύναμο» (equivalence) το σύστημα ρύθμισης και εποπτείας της αγοράς - και αντιστρόφως για τις ευρωπαϊκές εταιρείες σε βρετανικό έδαφος.

 Η Ε.Ε. θα μπορεί να αποσύρει τον χαρακτηρισμό της ισοδυναμίας με προθεσμία 30 ημερών, κάτι που, αν συμβεί, θα εμποδίζει τις βρετανικές εταιρείες να προσφέρουν ελεύθερα υπηρεσίες σε ευρωπαϊκό έδαφος και θα χρειάζονται χωριστές άδειες από κάθε κράτος-μέλος.

Το καθεστώς της ισοδυναμίας της Ε.Ε. ισχύει και με άλλες αγορές (ΗΠΑ, Σιγκαπούρη), αλλά η συμφωνία για το Brexit προβλέπει αυστηρότερο καθεστώς με τη Βρετανία και σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συζητηθεί μέσα στους επόμενους μήνες. Στην πραγματικότητα, η Ε.Ε. αναμένει σε ποιες διαφοροποιήσεις θα προχωρήσει η Βρετανία από τη στιγμή που θα εγκαταλείψει την Ε.Ε. και κατά πόσο θα χαλαρώσει το σύστημα εποπτείας των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών για να το κάνει πιο ελκυστικό για τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Είναι προφανές ότι όσο πιο ανταγωνιστικό θα κάνει το χρηματοπιστωτικό περιβάλλον τόσο η Ε.Ε. θα «σφίγγει τα λουριά» για τις βρετανικές εταιρείες του χρηματοπιστωτικού τομέα. 

- Θα μπορούν επαγγελματίες από τις χώρες της Ε.Ε. να εργάζονται στη Βρετανία και αντιστρόφως; Οι επαγγελματίες που προσφέρουν υπηρεσίες, όπως γιατροί, δικηγόροι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, δεν θα μπορούν αυτομάτως να εγκαθίστανται και να εργάζονται στη Βρετανία και αντιστρόφως, με τους ίδιους όρους που συμβαίνει ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε. Η συμφωνία προβλέπει ένα σύστημα Αμοιβαίας Αναγνώρισης Επαγγελματικών Προσόντων, που σημαίνει ότι τέτοιες συμφωνίες θα πρέπει να συναφθούν ανάμεσα στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε κάθε χώρες της Ε.Ε. ξεχωριστά. Προβλέπονται, ωστόσο, ειδικές ρυθμίσεις για σύντομα επαγγελματικά ταξίδια, καθώς και η δυνατότητα για ορισμένα επαγγέλματα να παρέχουν υπηρεσίες για χρονικό διάστημα μέχρι 90 ημερών.

- Πώς θα γίνονται τα ταξίδια και οι μεταφορές; Οι οδικές και αεροπορικές μεταφορές θα διεξάγονται απρόσκοπτα, αφού τα δικαιώματα των δύο πλευρών αναγνωρίστηκαν αμοιβαία. Οι βρετανικές αεροπορικές εταιρείες θα μπορούν να πετάνε στην Ε.Ε. αλλά δεν θα μπορούν να κάνουν πτήσεις ανάμεσα σε δύο ευρωπαϊκούς προορισμούς. Αυτό ήταν αναμενόμενο και ήδη οι εταιρείες του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν δημιουργήσει θυγατρικές στην Ε.Ε. για να κάνουν ενδοενωσιακά ταξίδια. Τα βρετανικά φορτηγά θα μετακινούνται ελεύθερα στην Ε.Ε., αλλά δεν θα μπορούν να κάνουν μόνο μια παράδοση και μόνο μια παραλαβή εντός Ε.Ε. ενώ μέχρι σήμερα μπορούσαν να κάνουν τρεις.

- Η Βρετανία θα μπορεί να εφαρμόσει δικούς της επιχειρηματικούς κανόνες για να γίνει πιο ανταγωνιστική σε σχέση με την Ε.Ε.; Η βασική επιδίωξη των υποστηρικτών του Brexit ήταν ακριβώς να απαλλαγούν από τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών και η χώρα τους να μπορεί να ρυθμίζει μόνη της τα του οίκου της. Με τη συμφωνία η Βρετανία θα έχει το δικαίωμα να εφαρμόζει τους δικούς της κανόνες σε θέματα όπως το περιβάλλον, η εργασιακή νομοθεσία κ.λπ. αλλά προβλέπεται ότι αν η άλλη πλευρά θεωρήσει ότι με τους κανονισμούς πλήττονται οι όροι του ελεύθερου ανταγωνισμού θα μπορεί να επιβάλει κυρώσεις, δασμούς και να αποσύρει την ελεύθερη πρόσβαση στα προϊόντα του παραβάτη. 

Είναι προφανές ότι η Ε.Ε. διατήρησε την ευχέρεια να εμποδίσει την πρόσβαση των βρετανικών προϊόντων στην Ε.Ε. εφόσον οι Βρετανοί το παρακάνουν.

- Τι συμφωνήθηκε τελικά για το ψάρεμα και γιατί ήταν τόσο σημαντικό το θέμα; Οι αλιευτικοί στόλοι της Ε.Ε. θα έχουν πρόσβαση στα βρετανικά ύδατα για μια μεταβατική περίοδο 5,5 χρόνων, με αλιευτικά δικαιώματα που θα πρέπει να μειωθούν κατά 25%. Μετά τη μεταβατική περίοδο θα γίνονται ετήσιες συμφωνίες, όπως συμβαίνει σήμερα ανάμεσα στη Νορβηγία και την Ε.Ε. Σήμερα τα δικαιώματα της Ε.Ε. στα βρετανικά ύδατα αντιστοιχούν σε αλιεύματα αξίας περίπου 650 εκατ. ετησίως, ενώ με τη συμφωνία το μερίδιο των Βρετανών ψαράδων θα αυξηθεί ανάλογα με τη μείωση των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων συναδέλφων τους. Το θέμα είναι σημαντικό από οικονομική άποψη για ορισμένες παράκτιες περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου που εξαρτώνται από το ψάρεμα, αλλά και φορτισμένο πολιτικά, καθώς πολλές από αυτές τις περιοχές τα τελευταία χρόνια πέρασαν πολιτικά από τους Εργατικούς στους Συντηρητικούς.