Δύναμη, αδυναμίες και τρόποι αντιμετώπισης τής σημερινής Τουρκίας

Ουσιαστικής σημασίας γι αυτόν τον στόχο, είναι η παρουσία των διπλωματικών αποστολών της με 142 πρεσβείες, 13 μόνιμες αντιπροσωπίες και 89 προξενεία – εκτενέστατη εκπροσώπηση αναλογικά με το μέγεθος τής χώρας, που την φέρνει στην 6η θέση παγκοσμίως, μετά τα 5 μόνιμα μέλη τού Συμβουλίου Ασφαλείας τού ΟΗΕ (ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία, Γαλλία, Κίνα). Οι πρώτος καρπός αυτής τής προσπάθειας, είναι η από τις 18/6/2020 εκλογή τού διπλωμάτη και πρώην υπουργού Εξωτερικών Υποθέσεων τής Τουρκίας, Βολκάν Μποζκίρ, ως Προέδρου τής Γενικής Συνέλευσης τού ΟΗΕ για ένα έτος. Είναι η πρώτη φορά που αναδεικνύεται σε αυτό το αξίωμα Τούρκος υποψήφιος.

Έχοντας επίσης αντιληφθεί την δύναμη τού κινηματογράφου και τής τηλεόρασης στην μετάδοση μηνυμάτων στο ευρύ παγκόσμιο κοινό, η Τουρκία πέρασε δυναμικά σε πλούσιες παραγωγές που εξαίρουν την μεγαλοσύνη τής χώρας, πλησιάζοντας σε μέγεθος παραγωγής το ινδικό Μπόλυγουντ. Αυτές οι παραγωγές χρηματοδοτούνται από το κράτος, και γι αυτό έχουν καταφέρει να προωθηθούν σε διεθνείς πλατφόρμες, όπως το Netflix και το HBO. Αρκετά πρωτεύοντα ελληνικά κανάλια απολάμβαναν ώρες υψηλής ακροαματικότητας προβάλλοντας τουρκικά σήριαλ μέχρι πολύ πρόσφατα.

Αντίστοιχες στρατηγικές κινήσεις παρατηρούμε και στον αθλητικό τομέα. Εισαγωγές που αποκαλούν devşirme (παιδομάζωμα) κορυφαίων αθλητών στην Τουρκία από Aιθιοπία, Κούβα κλπ, ως μια γενιά μοντέρνων γενιτσαρων. Η δε μεγαλύτερη ευρωπαϊκή μπασκετική οργάνωση σήμερα φέρει τον τίτλο Turkish Airlines Europe League!

Η Turkish Airlines (στην 15η θέση παγκοσμίως σε μέγεθος στόλου αεροπλάνων αλλά κατώτερη τής 30ης σε ποιότητα υπηρεσιών) έχει αναδείξει την Κωνσταντινούπολη σε αεροπορικό περιφερειακό κέντρο, και έχει χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο πολιτικής, παρέχοντας φθηνά εισιτήρια για τις διαδρομές από αφρικανικές και αραβικές χώρες προς την Ευρώπη, με την προοπτική ότι θα περάσουν μετανάστες μέσω τής Τουρκίας προς την Ελλάδα και την Βουλγαρία και περαιτέρω στην ΕΕ. Επιτελεί έτσι διπλό έργο, ενισχύοντας από τη μια τη θέση της ως εύρωστης τουρκικής αεροπορικής εταιρείας και από την άλλη προωθώντας τους μετανάστες προς την ΕΕ ως μοχλό πίεσης.

Σήμερα όμως, το νέο, μεγαλύτερο αεροδρόμιο, δυναμικού 90 εκατ. επιβατών ετησίως, που κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη με στόχο την επιπρόσθετη ανάπτυξη τής αεροπορικής εταιρείας, είναι στα πρόθυρα χρεωκοπίας λόγω κορωνοϊού.

Η Τουρκία έχει επίσης αντιληφθεί την δύναμη των αμερικανικών και ευρωπαϊκών think tanks και την επιρροή τους στους κυβερνώντες, αλλά και στο ευρύ κοινό. Τα χρηματοδοτεί εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, προκειμένου να διαχέονται φιλοτουρκικά μηνύματα μέσω αυτών ως τρί¬¬των. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Atlantic Council, τού οποίου η χειραγώγηση μέσω χρηματοδότησης από την Τουρκία έχει καταγγελθεί με άρθρα έγκριτων δημοσιογραφικών μέσων, συμπεριλαμβανομένων των New York Times.

Ο έλεγχος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον τουρκικό τύπο αποτελεί άλλο ένα όργανο που χρησιμοποιεί η τουρκική κυβέρνηση για να διασπείρει προπαγανδιστικά μηνύματα, ακόμη και fake news, αφού όλα τα τουρκικά μέσα έχουν καθιερώσει και αγγλική έκδοση, κι έτσι, εύκολα αναπαράγονται οι ειδήσεις τους παγκοσμίως. Τον Μάρτιο διέδιδαν την δολοφονία μεταναστών στον Έβρο από την Ελλάδα, πρόσφατα ότι η Ελλάδα θα αγοράσει 50 drones από την Τουρκία. Η Ελλάδα διέψευσε τις πληροφορίες, αλλά η εντύπωση παρέμεινε, όπως συμβαίνει συνήθως στην ειδησεογραφία. Πριν λίγο καιρό, το twitter κατήργησε 7,5 εκατομμύρια λογαριασμούς που δούλευαν υπέρ τής τουρκικής κυβέρνησης και διέδιδαν fake news.

Ένας άλλος τομέας για την ανάπτυξη τού οποίου εργάστηκε αδιάκοπα η Τουρκία κατά τα τελευταία 20 χρόνια, είναι η βαριά βιομηχανία. Ταυτόχρονα, την τελευταία δεκαετία, έχει επενδύσει πάνω από 70 δις δολλάρια ειδικότερα στην στρατιωτική βιομηχανία, με αποτέλεσμα να μπορεί πλέον να καλύπτει με εσωτερική παραγωγή το 70% των στρατιωτικών αναγκών της. Για να εξοπλιστεί επαρκώς για τις επιθετικές βλέψεις της στις γειτονικές της περιοχές, αποσκοπεί να παράγει εσωτερικά το 100% των αναγκών αυτών. Ο βασικός στόχος της προς αυτήν την κατεύθυνση είναι να καταφέρει να αναπτύξει δική της τεχνογνωσία στις μηχανές εσωτερικής καύσης για πολεμικά αεροπλάνα και άλλα στρατιωτικά όπλα. Από αυτόν τον φιλόδοξο στόχο απέχει κατά 10-15 χρόνια. Το επόμενο βήμα στο οποίο προσβλέπει, είναι να μετατρέψει την τεχνογνωσία από το Ρωσικό πυρηνικό εργοστάσιο που θα είναι έτοιμο στα εδάφη της το 2023, σε ικανότητα παραγωγής πυρηνικών όπλων, με την βοήθεια τού φιλικού προς την Τουρκία Πακιστάν.

Ενώ η Τουρκία έχει σχετικά νέο πληθυσμό (από τα 82 συνολικά εκατομμύρια, το 68% είναι σε ηλικία εργασίας), τα 20 εκατομμύρια Κούρδων στο εσωτερικό της αυξάνονται με αρκετά ταχύτερους ρυθμούς (πριν 15 χρόνια οι Κούρδοι αποτελούσαν το 8% των επίσημων ψηφοφόρων τής Τουρκίας, τώρα πια το 14%). Υπάρχουν επίσης άλλα 10 εκατ. που ανήκουν σε άλλες εθνότητες και θρησκείες. ‘Ολοι αυτοί οι πληθυσμοί ψάχνουν για βοήθεια, ώστε να ακουστούν στην διεθνή κοινότητα οι ανάγκες τους και η καταπίεση που υφίστανται από το Τουρκικό κράτος.
Η συνολική αυτή κατάσταση μπορεί να αντιμετωπιστεί με μια μακροπρόθεσμη στρατηγική από την χώρα μας. Η Τουρκία έχει πολλές αδυναμίες, τις οποίες οφείλουμε να γνωρίζουμε και να εκμεταλλευόμαστε, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να αναδείξουμε τα ιδαίτερα χαρακτηριστικά τής χώρας μας και να ενισχύσουμε τον αποτρεπτικό ρόλο της μέσα στην επόμενη 20αετία – προκειμένου να έχουμε σχεδιασμό σε βάθος χρόνου, πρέπει επιτέλους να αρχίσουμε να τον εδραιώνουμε.

Η Ελλάδα μπορεί να κινηθεί στις εξής κατευθύνσεις:
Α) Στρατός

Προτεραιότητα, έστω και τώρα, είναι η αγορά μιας τουλάχιστον μοίρας F-35 [έχω προτείνει σε προηγούμενο άρθρο μου τρόπους χρηματοδότησης] και η προσπάθεια να πάρουμε ένα μέρος από την συμπαραγωγή τους που θα απωλέσει η Τουρκία. Το χτίσιμο αποτρεπτικής ικανότητας είναι σχετικά χαμηλού κόστους, τής τάξης τού 10-20% τού κόστους οποιασδήποτε πολεμικής σύρραξης, αρκεί οι επενδύσεις να είναι στοχευμένες και έξυπνες: πρέπει να διατίθεται για το προσωπικό λιγότερο τού 50% των στρατιωτικών εξόδων και το υπόλοιπο να διατίθεται σε νέες προμήθειες και εξοπλισμό. Το μέγεθος τής χώρας δεν αποτελεί κύριο κριτήριο: το Ισραήλ, με έκταση 6,5 φορές μικρότερη τής Ελλάδας και λαό πλήθους 8 εκατομμυρίων, περιβάλλεται από εχθρικές προς αυτό αραβικές χώρες με πλήθος υπηκόων άνω των 400 εκατομμυρίων – και αν συμπεριλάβουμε το Ιράν, την Τουρκία και το Πακιστάν, τότε το πλήθος ξεπερνά τα 700 εκατ. – όμως κανείς δεν τολμά να αντιπαρατεθεί στο Ισραήλ, γιατί η αποτρεπτική του ικανότητα είναι τεράστια. Η Ελλάδα έχει ένα πολύ πιο ευνοϊκό περιβάλλον, με ένα σταθερό νόμισμα και βάθος στην πολιτική της (ΕΕ, ΝΑΤΟ), αλλά χρειάζεται να υιοθετήσει μια ενεργητικότερη και πιο ρεαλιστική νοοτροπία. Είναι χαρακτηριστική η πριν από 15 χρόνια απάντηση σημαντικού πολιτικού παράγοντα τής Ελλάδας στην ερώτησή μου γιατί δεν συμμετέχουμε στην παραγωγή των F-35: θεωρούσε ότι η συμμετοχή μας στο Ευρώ είναι σαν να κατέχουμε 100 αεροπλάνα F-35. Σήμερα αυτή η προσέγγιση αποδεικνύεται ουτοπική. Αν είχαμε προχωρήσει τότε στην συμπαραγωγή, θα περίμενε η Ελλάδα την επικείμενη παραλαβή των F-35 και όχι η Τουρκία, και η επικτράτησή μας στον αέρα θα ήταν αδιαμφισβήτητη.

Β) Οικονομία
Δεν χρειάζεται να επενδύσει η Ελλάδα σε βαριά βιομηχανία, μπορεί όμως να δημιουργήσει φορολογικούς παραδείσους στο Καστελλόριζο και άλλα παραμεθόρια νησιά, που θα γίνουν έδρες για Private Equities, Funds, Joint Ventures και θα αποτελέσουν υβρίδια παραγωγής ιδεών υψηλής τεχνολογίας (drones, ηλεκτρονικά συστήματα άμυνας κλπ). Τμήματα έρευνας και ανάπτυξης (R&D) για τεχνολογίες αιχμής, κυρίως για ηλεκτροκίνηση, ΑΠΕ, φαρμακευτική/ιατρική, στρατιωτική/διαστημική) χρειάζονται χαμηλά επίπεδα κεφαλαίου και είναι υψηλής απόδοσης. Την ίδια στιγμή που θα αυξάνονται οι διεθνείς επενδύσεις σε αυτά τα νησιά, θα αυξάνεται και ο πληθυσμός τους.

Γ) Ενέργεια
Η Ελλάδα μπορεί άμεσα να επιταχύνει την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) αν το κράτος χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση οριοθετήσει δικές του γαίες, θέσει φορολογικό και λογιστικό πλαίσιο και τις αδειοδοτήσει για ΑΠΕ, ώστε να δημοπρατήσει τις άδειες και να μεγιστοποιήσει το όφελός του. Με αυτόν τον τρόπο, η χώρα θα έχει αυτονομία σε καθαρή ενέργεια σε βάθος 15ετιας και την δυνατότητα να εξάγει την παραγωγή από όποιες άλλες πηγές διαθέτει (πετρέλαιο ή αέριο από τις θάλασσές μας).

Δ) Εκπαίδευση
Πέρα από τα κίνητρα για προσέλκυση συνταξιούχων για παραμονή στην Ελλάδα, που είναι προς την σωστή κατεύθυνση, πρέπει να προωθηθεί άμεσα νομικό πλαίσιο για την παρουσία διεθνών πανεπιστημίων μεγάλου βεληνεκούς (Oxbridge, Ivy League) είτε μέσω βιώσιμων συνεργασιών με τα ελληνικά πανεπιστήμια είτε αυτόνομα. Ένα δυναμικό στερέωμα ανώτατης εκπαίδευσης θα αποτελέσει όχι μόνο έδαφος για την παραμονή στην Ελλάδα των νέων της, αλλά και πόλο έλξης νέων από όλον τον κόσμο, που θα μπορούν με τις σπουδές τους να συμβάλουν στην άμεση ανάπτυξη και εφαρμογή νέων ιδεών και, γιατί όχι, να κάνουν την Ελλάδα νέα πατρίδα τους. Υποτροφίες και άλλα κίνητρα, μεταξύ άλλων για την εκμάθηση τής ελληνικής ιστορίας και γλώσσας με τα χρηματοδοτούμενα προγράμματα τής ΕΕ, μπορούν να διαφημιστούν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να φέρουν εξαιρετικά αποτελέσματα προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ε) Πληθυσμός
Πρεπει να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν κίνητρα για την επιστροφή των 500.000 νέων τής Ελλάδας που έχουν προσφύγει στο εξωτερικό, ώστε να συμβάλουν στην ανάπτυξη των νέων μεθόδων και υποδομών και να δημιουργήσουν οι ίδιο το καλύτερο μέλλον τους. Αντίστοιχα κίνητρα πρέπει να δοθούν για την αύξηση των παιδιών ανά οικογένεια, ώστε να αντιστραφεί η φθίνουσα τάση ως το 2050.

Ζ) Διπλωματία
Χρειάζεται να εντατικοποιηθεί η πολιτική προσέγγισης με χώρες που έχουν διενέξεις με την Τουρκία, όπως η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες τής περιοχής, αλλά και η Ινδία, που βρίσκεται σε αντιπαλότητα με το φιλικό προς την Τουρκία Πακιστάν. Ήδη, χάθηκε πολύτιμος χρόνος και ευνοϊκότερες συγκυρίες συμφωνίας για την ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αίγυπτο και είναι σαφές ότι αν είχαμε κινηθεί με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τα προηγούμενα χρόνια, θα είχαμε συνάψει επωφελέστερες συμφωνίες.
Το χρονοδιάγραμμα τού Ερντογάν πιέζεται – τόσο από τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές τής 3ης Νοεμβρίου και τον φόβο μήπως δεν επανεκλεγεί ο Τραμπ, στην οποία περίπτωση θα χάσει έναν ισχυρό σύμμαχο, όσο και από την εγγύτητα τού εορτασμού των 100 χρόνων τής Τουρκικής Δημοκρατίας το 2023, κατά τον οποίο στόχευε να αναγνωριστεί ως σημαντικότερη εθνική φυσιογνωμία από τον Κεμάλ Ατατούρκ. Το 2023 είναι επίσης έτος προεδρικών εκλογών στην Τουρκία (αν δεν γίνουν νωρίτερα λόγω κατάρρευσης τής οικονομίας), και για πρώτη φορά υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να χάσει ο Ερντογάν. Αντιλαμβανόμενος την πίεση τού χρόνου, ο Ερντογάν έχει εντείνει τις διεκδικήσεις του στον περίγυρο τής Τουρκίας. Όπως το δικτατορικό καθεστώς τής Αργεντινής δεν επεβίωσε τού πολέμου στα Φώκλαντς, έτσι και η απολυταρχία τού Ερντογάν οδηγείται σε αδιέξοδο από τα πολλά ανοιχτά και μη βιώσιμα για την τουρκική οικονομία μέτωπα. Έχει ανοιχτά στρατιωτικά μέτωπα με το Ιράκ, την Συρία, την Λιβύη, την Αρμενία και διπλωματικά με την Ελλάδα, την Κύπρο, την Γαλλία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Ινδία, τα ΗΑΕ, τη Σαουδική Αραβία και άλλες αραβικές χώρες. Έχει απροσδιόριστες σχέσεις με την Ρωσία αλλά και τις ΗΠΑ εξαιρουμένου τού ίδιου τού Τραμπ, ο οποίος υπερηφανεύεται για τις άριστες σχέσεις του με τον Ερντογάν. Ακόμη και να χάσει τις εκλογές ο Ερντογάν όμως, δεν αναμένεται να αλλάξει η τουρκική πολιτική στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η μόνη δυνατή εξέλιξη - εκτός από τον πόλεμο – για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών αναπόφευκτα είναι το Διεθνές Δικαστήριο τής Χάγης, καθώς καμμία από τις δύο κυβερνήσεις δεν μπορεί να αναλάβει το κόστος οποιουδήποτε συμβιβασμού.

Συνειρμικά, η πορεία τού Ερντογάν φέρνει στο μυαλό το τέλος τού Ριχάρδου Β΄ ως νέμεση σε κάθε αλλαζονική πολιτική, όπως δραματικά το απέδωσε ο Σαίξπηρ.

Κοφινάκος Γιώργος
Διευθύνων Σύμβουλος StormHarbour Λονδίνου
Επισκέπτης Καθηγητής Rutgers University, New Jersey-USA