Γρηγόρης Φιλ. Κωσταράς

Τήν ιστορία και τήν πορεία του πολιτισμού κάθε λαοϋ επηρεάζουν πολλοί και σημαντικοί παράγοντες: φυλετικοί, γεωγραφικοί, οικονομικοί, ψυχολογικοί, πνευματικοί, ιδεολογικοί. Τή μοΐρα, όμως, και τα πεπρωμένα του Ελληνισμού καθόρισαν ή χριστιανική θρησκεία και ή Εκκλησία της. Ή ορθόδοξη θρησκεία μας είναι ή μυστική πηγή της ύπάρξεώς μας και ή μαχόμενη Εκκλησία μας ή κιβωτός της έθνικής μας σωτηρίας.

Στη συνείδηση του Ίεροϋ Κλήρου - Πατριαρχών, Επισκόπων, 'Ιερέων, Μοναχών - ήταν άρά- γιστα ένωμένες χριστιανική πίστη και έλληνική προκοπή: οί ιερείς μας γονάτιζαν ευλαβικά μπροστά στήν εικόνα της Παναγίας και της Πατρίδας και τήν άσπάζονταν στοργικά με όλο τό πάθος της φλογερής, θρησκευτικής τους ψυχής. Στις μεγάλες όσο και σκληρές έθνικές μας ώρες φορούσαν, μαζί μέ τά ίερά τους άμφια, και τον τιμημένο χιτώνα του αγώνα και λειτουργούσαν μέ πόνο και στοργή πατρική κοντά στο λαό, φύλακες του "Εθνους του, ένσαρκωτές της Πίστεώς του και ποιμένες της έλ- ληνικής του ελευθερίας.

"Αλλά τό έργο της Εκκλησίας δεν είναι μόνον έργο εθνικό: ατρόμητα χέρια κληρικών ύψωναν τή σημαία της 'Ελλάδος και της 'Αρετής και ατελεύτητη σειρά μαρτύρων της Εκκλησίας σφαγιάζονταν στο βωμό της Πατρίδος ακόμη και στο πολύ νωπό παρελθόν, δταν τό γλαυκό μας ούρανό είχε κατακλύσει ή όσμή του θανάτου από τό δολοφόνο παραλογισμό σύγχρονων Βαρβάρων, οί όποιοι καρατομούσαν ή έσυραν τούς ιερείς, κρατουμένους, σέ φρικώδη αιχμαλωσία Βαβυλώνος!

Τό έργο της Εκκλησίας ύπήρξε-καί είναι- έργο πολύμορφο: όδηγητικό, πνευματικό, κοινωνικό, φιλανθρωπικό, τελετουργικό, ποιμαντικό, διδακτικό, ιεραποστολικό, παιδευτικό. Εΐναι έργο κοινωνίας, αγάπης, Ζωής. Και ή τελευταία ϊνα του εθνικού κορμού εΐναι εμβαπτισμένη και εμποτισμένη από τα νάματα και τά θάματα της 'Ορθοδοξίας. Ό Ιερός Κλήρος διακονεί την Εθνική Ζωή μέ τή δάφνη του πνεύματος και τον Σταυρό του Κυρίου, σημαιοφόρος των ιδεών του "Εθνους και ηγούμενος τού λαού του. Ό ιερεύς μεταλάβαινε τις ελληνικές συνειδήσεις μέ παιδεία και ετοίμαζε τις έλληνίδες καρδιές για τον ανηφορικό δρόμο του Χρέους: «"Αν τά Σχολεία εύδοκιμούσι πολλαχού τής 'Ελλάδος, τούτο συμβαίνει, διότι εύρίσκονται ύπό τήν αιγίδα τής Εκκλησίας και μόνον διά τούτο ή Πύλη σέβεται αύτά(...). Εξαρτήσατε τήν Σχολήν καθ'ολοκληρίαν έκ του Πατριαρχείου και μεταχειρισθήτε καλούς διδασκάλους, ϊνα διδάξοοσι τήν έθνικήν ημών γλώσσαν, τά θρησκευτικά, φυσικά και ίστο- ρίαν(...). Θεωρήσατε την Σχολήν ώς παράρτημα της Εκκλησίας», συμβούλευε τον Π. Μαυρομιχάλη ό Ί. Καποδίστριας. Ή παιδεία σήμερα είναι «τών ιερωμένων δλων τό κοινόν χρέος* χρέος όχι μικρό- τερον από την ίερουργίαν των μυστηρίων, άν θέλω- μεν νά μη όνομαζώμεθα τυφλοί τυφλών οδηγοί...», διαπιστώνει ό Διδάσκαλος του Γένους Άδ. Κοραής.

"Ετσι αναδείχνεται ό 'Ιερός Κλήρος ένθεος μυσταγωγός της εθνικής ψυχής και ζωής και ακούραστος διάκονος τών μεγάλοι ιδεών και τών παραδόσεων της φυλής μας!

«ι*

Για νά επιτελέσει τό γιγάντειο τοϋτο έργο ό στυλοβάτης αύτός της έθνικής ζωής χρειάστηκε ηθική, οικονομική, πνευματική και έσωτερική αυτοτέλεια, αυτοδυναμία και ανεξαρτησία από κάθε πολιτική σκοπιμότητα. Οί ιεροί, άλλωστε, κανόνες αυτήν τήν αύτάρκεια και έλευθερία σκοπούν νά φρουρήσουν. Οί νέες, οί πράγματι φιλελεύθερες και δημοκρατικές, ιδέες είναι σύμφωνες μέ τό σκοπό αύτό: ένίσχυση τής Εκκλησίας γιά νά φέρει είς πέρας τήν πολύπλευρη άποστολή της. Οί πλόκαμοι τής πολιτικής και μάλιστα τής οποιασδήποτε κομματικής εξουσίας χαλκεύουν δεσμά - νύχτα αιώνων - γιά τήν Εκκλησία. Θυμάμαι και τροποποιώ τό σαρκασμό του Gobineau: ή πολιτική έξουσία «έν τή ανυψώσει τής Εκκλησίας άποβλέπει στή διάλυσή της» και στή ν ύποδούλωση. Ό ιδεολογικός λίβας πειράται νά κατακαύσει τά φύλλο- κάρδια του "Εθνους και του Λαοϋ...! Στώμεν καλώς!

Αύτό, φαίνεται, ύπαινίσσεται στον ύστατο αποχαιρετισμό της ή ώραία έκείνη ποιητική ψυχή του Γ. Ζαλοκώστα, δταν στιχουργοϋσε: «Ό άγών δεν έπεράνθη,/μή δεχθήτε ήθη ξένα, / της ελευθερίας τάνθη / είναι δώρα τοΰ Θεοϋ, / πού αύξάνουν φυ-

τευμένα / εις τά σπλάχνα του Λαοϋ».

*

* *

Λαός, τώρα, δεν είναι παρά ή ενσαρκη, ζωντανή παρουσία τοΰ "Εθνους και ή συνέχιση της ιστορίας του. Ό Ιερός Κλήρος έκει αποβλέπει. Γι' αύτό κανένας δεν νομιμοποιείται νά ομιλεί έκ στόματος και ονόματος αύτοϋ του Λαοϋ τόσον δσον οί θρησκευτικοί του ποιμένες. Αύτοί κυρίως προέρχονται από τά σπλάχνα τοϋ Λαοϋ, τέκνα τοϋ Λαοϋ: όργο- τόμοι τοϋ πνεύματος και γεωργοί τής ψυχής του.

«'Από ρυπαρών χειλέων, από βδελυράς καρδίας, από άκαθάρτου γλώσσης, έκ ψυχής έρειπωμένης» θά άνέμενε κανείς νά αμφισβητήσει ότι οί ιερείς δέν έσκυψαν και δεν σκύβουν μέ οδύνη και εύθύνη έπάνω από τις πολυώνυμες πληγές τοϋ Λαοϋ μας: έσκαψαν τή στέρφη γή - και άγαλλίασαν κάηκαν στον ήλιο τοϋ μεσημεριρϋ - και δροσίσθηκαν ύπέ- μειναν παγετούς - και εύφράνθηκαν γεύθηκαν τήν πίκρα τής ζωής ώσάν δρόσο τοΰ ούρανοϋ, ήρεμοι όπως τό πράο δειλινό: Ποιμένες λαών! Είναι γνώρισμα, φίλη Εκκλησία, των «τραγικών» ανθρώπων ή αντιφατικότητα, βαθειά ενοχή και μειονεξία, πού τούς βόσκει: «καταλαβαίνουν» τό (φτωχό) λαό, ενώ μεγάλωσαν στά πλούτη· προσποιούνται τό δημοκράτη, ένώ σκηνοθετούν τό διάλογο' κόπτονται γιά την αλήθεια, ένώ μισούν τον αρνούμενο νά ύπηρετήσει τό ψεύδος»' ομιλούν γιά ελευθερία και πατρίδα, ένώ ύπήρξαν άκαπνοι, ριψάσπιδες ή έν άσφαλεία αμέτοχοι. Μέ μιά λέξη: ποθούν τό έλλεΐπον και γι' αύτό σύρουν τά φραστικά τους ξίφη, ένώ θά ήταν αρκετό νά ανταλλάξουν τά βιογραφικά τους σημειώματα μέ δλους όσους έζησαν και ζουν τά πολυώδυνα βάσανα τοΰ λαοΰ, «σάρξ έκ τής σαρκός του»!

Προς τήν Εκκλησία και τό γιγάντειο έργο της όφείλομε εύγνώμονα σεβασμό: νά παραλάβουμε τό ιερό πΰρ τής πίστεως και νά έγκολπωθοϋμε τό έλληνοχριστιανικό της φώς· κυρίως νά ενισχύσουμε τήν αύτονομία της. Κάθε επέμβαση, άντιθέτως, σημαίνει αμφισβήτηση τοΰ κύρους της και ισοδυναμεί μέ όλεθρο έθνικό' άποτελεΐ εμπόδιο στήν έπιτέλεση τής ύψηλής της άποστολής· τήν άποδυ- ναμώνει- τήν άποδιοργανώνεΐ' τή δουλώνεΐ' νοθεύει τό πνεύμα της· σύρει τά ματωμένα ράσα σέ εύτε- λισμό και τά έξαναγκάζει νά ένδυθοΰν τήν άστρα- φτερή στολή τοΰ άγώνα, έτοιμα ή νά ψιθυρίσουν τό τοΰ Κάλβου: «ημείς δια τον Σταυρόν / ανδρείως ύπερμαχόμεθα- / και σεις έβοηθήσατε / κρυφά τούς πολεμοΰντας / Σταυρόν και άλήθειαν» ή νά έπανα- λάβουν τον ατρόμητο λόγο τοΰ μέγιστου κοινωνι-κοϋ έργάτη τους, του Μ. Βασιλείου: «Πυρ και ξίφη και θήρες και οί τάς σάρκας τέμνοντες όνυχες τρυφή μάλλον είσίν ήμΐν ή άπόλαυσις· Άκουέτω ταϋτα και Βασιλεύς...»!

Λοιπόν, sursum corda, σεβάσμια Εκκλησία!