Η δημοσιογραφία και τα προσωπικά δεδομένα

Την 25η Μαΐου του 2018 ετέθη σε εφαρμογή σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης ο περίφημος GDPR, ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων, αλλά δεν ήρθε ο Αρμαγεδδών, ούτε άρχισαν να πέφτουν βροχή τα πρόστιμα από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), που αποτελεί στην Ελλάδα την αρμόδια εποπτική αρχή για την παρακολούθηση και επιβολή της εφαρμογής του.

Εξάλλου, ο εθνικός νομοθέτης δεν έχει ακόμη θεσπίσει τις ειδικότερες ρυθμίσεις που απαιτούνται για την εφαρμογή του σε ορισμένες περιπτώσεις, εκεί όπου ο Γενικός Κανονισμός αφήνει περιθώριο στα κράτη-μέλη για τη συγκεκριμενοποίησή του.

Δεν θα πρέπει όμως να καθυστερήσει πολύ στην άσκηση αυτής της αρμοδιότητάς του, διότι η απουσία των ρυθμίσεων αυτών επιτείνει την ανασφάλεια του δικαίου που χαρακτηρίζει ούτως ή άλλως την πρώτη περίοδο εφαρμογής μιας νέας νομοθεσίας. Ενας τομέας στον οποίο ο Γενικός Κανονισμός αφήνει ευρέα περιθώρια ιδιαίτερων εθνικών ρυθμίσεων με βάση το συνταγματικό πλαίσιο κάθε κράτους-μέλους είναι η στάθμιση του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων με την ελευθερία της πληροφόρησης.

Το άρθρο 85 του Γενικού Κανονισμού θεσπίζει μια θετική υποχρέωση των κρατών-μελών να διασφαλίσουν τον συμβιβασμό των κανόνων του γενικού μέρους του Κανονισμού με τις ανάγκες προστασίας της ελευθερίας της πληροφόρησης, με την εισαγωγή τροποποιήσεων ή εξαιρέσεων από τους κανόνες αυτούς ή ακόμη και με τον παραμερισμό τους.

Ο Ευρωπαίος νομοθέτης θεωρεί, λοιπόν, ότι η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων για δημοσιογραφικούς σκοπούς πρέπει να τυγχάνει ευνοϊκής μεταχείρισης σε σχέση με τις άλλες μορφές επεξεργασίας, χωρίς μάλιστα να περιορίζει την έννοια των δημοσιογραφικών σκοπών μόνο στη δραστηριότητα των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης (Τύπος και ραδιοτηλεόραση), αλλά συμπεριλαμβάνοντας σε αυτή κάθε μορφή άσκησης της ελευθερίας της πληροφόρησης, π.χ. μέσω blogs.

Ωστόσο δεν θεσπίζει κριτήρια πρακτικής εναρμόνισης μεταξύ των δύο αυτών δικαιωμάτων, τα οποία από τη φύση τους είναι ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Υπό το καθεστώς του Ν.2472/1997 ο Ελληνας νομοθέτης περιόρισε στο ελάχιστο τις εξαιρέσεις από τις γενικές ρυθμίσεις χάριν της ελευθερίας της πληροφόρησης, δίνοντας ένα σχετικό προβάδισμα στο δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, το οποίο στη συνέχεια κατοχυρώθηκε ως αυτόνομο θεμελιώδες δικαίωμα στο ελληνικό Σύνταγμα με την αναθεώρηση του 2001 (άρθρο 9Α Συντ.).

Μάλιστα, ο Ν.2472/1997, ειδικώς για την περίπτωση επεξεργασίας ευαίσθητων δεδομένων για δημοσιογραφικούς σκοπούς, θέσπισε μια γενική απαγόρευση, με εξαίρεση την επεξεργασία δεδομένων δημοσίων προσώπων, την οποία επέτρεψε υπό αυστηρές ουσιαστικές προϋποθέσεις και μόνο ύστερα από άδεια της ΑΠΔΠΧ - η ίδια η Αρχή όμως δεν άσκησε ποτέ μια τέτοια προληπτική επέμβαση, θεωρώντας την αντισυνταγματική.

Στο υπό κατάρτιση νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης η στάθμιση μεταξύ του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ελευθερίας της δημοσιογραφικής πληροφόρησης είναι πιο ισορροπημένη, με την έννοια ότι λαμβάνεται περισσότερο υπόψη η ελευθερία της πληροφόρησης, χωρίς όμως να αναγνωρίζεται σε αυτή μια «προνομιακή θέση» απέναντι στο δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, κάτι το οποίο άλλωστε δεν θα ανταποκρινόταν στη συνταγματική σχέση μεταξύ των δύο αυτών δικαιωμάτων.

Στην ουσία υπάρχει μια «εξουσιοδότηση στάθμισης» προς την ΑΠΔΠΧ. Μια μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου στον τομέα αυτό θα μπορούσε να προέλθει μόνο από έναν κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την κατάρτιση του οποίου θα πρέπει να προωθήσει και να ενθαρρύνει η ΑΠΔΠΧ.


* Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ