Αναθεώρηση και εκλογικό σύστημα

Κανένα ευρωπαϊκό Σύνταγμα δεν κατοχυρώνει ρητά το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα, ενώ ορισμένα, μεταξύ των οποίων και το ισχύον Ελληνικό Σύνταγμα, δεν κατοχυρώνουν ένα συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα. Η συνταγματική κατοχύρωση του αναλογικού εκλογικού συστήματος συνεπάγεται κατά λογική ανάγκη την απαγόρευση θέσπισης του μονοεδρικού πλειοψηφικού συστήματος ενός γύρου, όπως ισχύει στη Μεγάλη Βρετανία, ή του μονοεδρικού πλειοψηφικού συστήματος των δύο γύρων, όπως ισχύει στη Γαλλία, και κατά μείζονα λόγο του πολυεδρικού πλειοψηφικού συστήματος, όπως εφαρμόστηκε στην Ελλάδα στις εκλογές του 1935 και εν μέρει στις εκλογές του 1952.

Η τυχόν συνταγματική κατοχύρωση του αναλογικού εκλογικού συστήματος, έστω με απλή αναφορά στις «αρχές της αναλογικής αντιπροσώπευσης», θα καθιστούσε, κατά τη γνώμη μου, αντισυνταγματική τη θέσπιση ενός μικτού πλειοψηφικού - αναλογικού συστήματος με υπερμέγεθες και απροϋπόθετο bonus 50 εδρών στο πρώτο κόμμα, όπως το ισχύον ακόμη -μέχρι και τις επόμενες εκλογές- ελληνικό εκλογικό σύστημα. Βέβαια, το εν λόγω εκλογικό σύστημα θα μπορούσε να κηρυχθεί αντισυνταγματικό και υπό το ισχύον Σύνταγμα, ωστόσο η «σιωπή» του συνταγματικού νομοθέτη ερμηνεύεται εσφαλμένα από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ) ως σχεδόν εν λευκώ εξουσιοδότηση προς τον εκλογικό νομοθέτη να θεσπίσει ακόμη και πολύ μεγάλες αποκλίσεις από την αρχή της ουσιαστικής ισότητας της ψήφου (βλ. Χ. Ανθόπουλου, «Εκλογικά συστήματα και συνταγματικές δεσμεύσεις», 2016, σ. 128 επ.). Ετσι το ΑΕΔ στην απόφασή του 18/2017 δέχθηκε ότι ο εκλογικός νομοθέτης μπορεί να θεσπίσει ακόμη και ένα τέτοιο εκλογικό σύστημα που δίνει «δώρο» 50 έδρες στο πρώτο κόμμα με μία ψήφο παραπάνω.

Υπό τα δεδομένα αυτά είναι ευπρόσδεκτη η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για τη συνταγματική κατοχύρωση του αναλογικού εκλογικού συστήματος, αφού μια τέτοια ρητή συνταγματική διατύπωση δεν θα καθιστά δυνατή πλέον τη θέσπιση προφανώς μη αναλογικών συστημάτων όπως το ισχύον.

Στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ υπάρχει και μια ερμηνευτική δήλωση, σύμφωνα με την οποία ένα εκλογικό σύστημα θεωρείται αναλογικό «εφόσον το τελικό ποσοστό κατανομής των βουλευτικών εδρών δεν αποκλίνει περισσότερο από 10% από το αντίστοιχο ποσοστό ψήφων που έλαβε κάθε συνδυασμός στο σύνολο της επικράτειας».

Αν οι συντάκτες αυτής της ερμηνευτικής δήλωσης έχουν ως πρότυπο τη γνωστή πρόταση του Δημήτρη Τσάτσου στην Ε’ Αναθεωρητική Βουλή, τότε υπάρχει περιθώριο ευρύτερης συμφωνίας. Να θυμίσουμε εδώ ότι ο Δημήτρης Τσάτσος εννοούσε με την πρόταση αυτή ότι ένα κόμμα, που λαμβάνει π.χ. 30% σε ψήφους, δεν μπορεί να υπερβαίνει το 40% των εδρών στη Βουλή (Πρακτικά της Ολομέλειας της επιτροπής του Συντάγματος του 1975, σ. 103). Δηλαδή, αναλογικό σύστημα με κάποια εύλογη διόρθωση. Με ένα τέτοιο σύστημα για τη διασφάλιση της απόλυτης πλειοψηφίας των εδρών στη Βουλή απαιτείται ένα ποσοστό γύρω στο 41%.

Αν όμως εννοούν ότι ένα κόμμα με 30% των ψήφων, δεν μπορεί να υπερβαίνει το 33% των εδρών στη Βουλή, τότε θα πρόκειται για ένα σχεδόν καθαρό αναλογικό σύστημα, απλώς με φραγμό εισόδου στη Βουλή 3%, δηλαδή στην ουσία για μια συνταγματοποίηση του εκλογικού συστήματος που εισήχθη με τον ν. 4406/2016. Υπό την εκδοχή αυτή, η συγκεκριμένη ερμηνευτική δήλωση είναι πολύ δύσκολο να αποτελέσει σημείο ευρύτερης συναίνεσης.

* Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ