Καίγονται τα καλοκαίρια μας

Ειδικά στα μεσογειακά δασικά συστήματα, όπως αυτά που υπάρχουν σχεδόν παντού στη χώρα μας, οι καλοκαιρινές πυρκαγιές είναι ένα εγγενές και επαναλαμβανόμενο στοιχείο.

Τα τελευταία όμως χρόνια, οι πυρκαγιές είναι πιο συχνές, μεγαλύτερης έκτασης και έντασης από ό,τι τρεις ή πέντε δεκαετίες πριν. Ένα βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό, με βάση τον σπουδαίο καθηγητή οικολογίας, τον αείμνηστο Νίκο Μάργαρη, είναι πως σε μεγάλο βαθμό έχουμε αποσυρθεί από τα ελληνικά δάση. Δεν υπάρχουν εκείνες οι ανθρώπινες δραστηριότητες του παρελθόντος, οι οποίες ουσιαστικά ανανέωναν τα δάση και απομάκρυναν μεγάλο όγκο από καύσιμη ύλη.

Τα δάση στερούνται δηλαδή τους παραδοσιακούς τους φύλακες, όπως είναι οι μελισσοκόμοι, βοσκοί, αγρότες, ρητινοπαραγωγοί κλπ, που σήμερα έχουν απομακρυνθεί, καθώς αυτά τα επαγγέλματα δεν παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον. Τα ολοκληρωμένα μέτρα διαχείρισης δασικών οικοσυστημάτων πρέπει να ξαναδώσουν ρόλο και κίνητρα στους παραδοσιακούς διαχειριστές των δασών.

Ένας δεύτερος λόγος, τον οποίο ο Μάργαρης δεν πρόλαβε να ζήσει έντονα, είναι η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση του πλανήτη. Η οποία κάνει πιο ξερά τα μεσογειακά καλοκαίρια, με πιο συχνούς και μεγαλύτερης διάρκειας καύσωνες. Αυτό όμως που πρόλαβε να μας διδάξει ο Μάργαρης όσον αφορά στις δασικές πυρκαγιές είναι ότι δεν πρέπει να εστιάζουμε μόνο στην καλοκαιρινή πυρασφάλεια και κατάσβεση αλλά να δίνουμε το βάρος μας στη χειμερινή προετοιμασία και στην πρόληψη.

Από το φθινόπωρο μέχρι άνοιξη, πρέπει να μπαίνουν στα δάση οι αρμόδιες υπηρεσίες για να τα καθαρίσουν, να αφαιρέσουν τη σωρευμένη καύσιμη ύλη, να ανοίξουν δασικούς δρόμους και αντιπυρικές ζώνες, να σιγουρευτούν ότι είναι σε λειτουργία οι πυροσβεστικοί κρουνοί και να προχωρήσουν σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες προετοιμασίας των δασών για τους καλοκαιρινούς μήνες. Προφανώς και άλλοι πολλοί διατύπωναν παρόμοιες απόψεις.

Όμως, η πρόσφατη έκθεση της WWF για τα «οικονομικά πρόληψης και καταστολής δασικών πυρκαγιών» είναι αποκαλυπτική όσον αφορά τη στρέβλωση στην κατανομή των κονδυλίων. Συγκεκριμένα, κάθε χρόνο δαπανάται από το κράτος και τους δημόσιους φορείς μόλις το 1/5 των σχετικών χρημάτων για την πρόληψη των πυρκαγιών, ενώ το θηριώδες ποσοστό των 4/5 ξοδεύεται στην καταστολή των πυρκαγιών. Η οποία καταστολή πολλές φορές έχει τραγικές συνέπειες, όπως είδαμε πάλι με τον θάνατο των δύο ηρωικών πιλότων στην Κάρυστο.

Την ίδια στιγμή, η τελευταία έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ κάνει έκκληση προς τις κυβερνήσεις να επανεξετάσουν τις δαπάνες για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, προτείνοντας τη διάθεση του 45% του προϋπολογισμού τους για την πρόληψη και την ετοιμότητα, το 35% για την καταστολή των πυρκαγιών και το 20% για την αποκατάσταση.

Σίγουρα δεν μπορούν τα προβλεφθούν τα πάντα και σε κάθε περίπτωση. Για το λόγο αυτό, στα συστήματα "διαχείρισης κρίσης και πολυπλοκότητας" είναι ίσης ή και μεγαλύτερης αξίας από την πρόβλεψη, η γρήγορη ανάδραση όταν εκδηλωθεί το απευκταίο. Αλλά αυτό επιβάλλει ρυθμίσεις αντιμετώπισης της "επικινδυνότητας" που υπερβαίνουν τα όρια των καθιερωμένων μηχανισμών αποτροπής.

Αυτό δεν αφορά μόνο την κεντρική κυβέρνηση. Αφορά και τους δήμους και τις περιφέρειες, που μπορούν με την προληπτική δράση τους ή την αδράνεια να πετύχουν πολλά ή να χειροτερέψουν την κατάσταση. Αφορά και την δασική υπηρεσία, που πρέπει να είναι ισχυρή, αξιοποιώντας, σε συνεργασία με άλλους φορείς, όλα τα σύγχρονα μέσα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, με έξυπνα συστήματα πρόβλεψης που χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη, μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) με θερμοκάμερες κλπ.

Εδώ λοιπόν πρέπει να γίνει το μεγάλο βήμα του εκσυγχρονισμού στη δασική πολιτική της χώρας μας. Να σχεδιαστεί πάλι το πώς θα διαχειριστεί τα δάση και τις δασικές εκτάσεις σε μια νέα εποχή κλιματικής κρίσης, που η πρόληψη και η πρόβλεψη, αξιοποιώντας το εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό και τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, θα αποτελούν την βασική πολιτική προτεραιότητα αντιμετώπισης των πυρκαγιών.

* O Χάρης Δούκας είναι καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο