Η τεχνητή νοημοσύνη ως πρόκληση παραγωγικού μετασχηματισμού

Στις αρχές του μήνα η UNESCO παρουσίασε το πρώτο σχέδιο κατευθύνσεων για την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης (AI) στα προγράμματα της σχολικής εκπαίδευσης, ενώ λίγες μέρες αργότερα, ακολούθησε η δημοσίευση από τον ΟΟΣΑ του κειμένου αρχικών πολιτικών εκτιμήσεων για την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη (GenAI). Λίγο νωρίτερα (Ιούνιος 2023), στο επίπεδο της ΕΕ, είχαμε τη δημοσιοποίηση της «Πράξης για την Τεχνητή Νοημοσύνη», η οποία σηματοδοτεί ουσιαστικά την έναρξη εντατικών διαπραγματεύσεων μεταξύ ΕΚ και ΕΕ για την διαμόρφωση ενός τελικού ευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου.

Οι παρεμβάσεις των υπερεθνικών οργανισμών στο ζήτημα της ΑΙ εστιάζουν στα πεδία της εργασίας, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, ενώ έχουν οριζόντια διάσταση στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων (προσωπικά δεδομένα, πνευματική ιδιοκτησία, κλπ.). Συνιστούν την ουσιαστική επιτάχυνση και ποιοτική αναβάθμιση πολυετών διεργασιών οι οποίες πολύ γρήγορα πέρασαν από το πεδίο των συζητήσεων των ειδικών σε αυτό του ανοιχτού δημόσιου διαλόγου.

Η ευρεία διάδοση των εφαρμογών παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (ChatGPT) κέντρισε το ενδιαφέρον του απλού χρήστη και την ίδια στιγμή φανέρωσε και την ανάγκη ενός κανονιστικού και εξειδικευμένου πλαισίου για τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Μεγάλη ανησυχία προκαλεί το δυστοπικό ενδεχόμενο υποκατάστασης του ανθρώπινου παράγοντα από ευφυείς μηχανές, οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αυτόνομα σε περίπλοκα πεδία όπως η μάθηση, η καλλιτεχνική δημιουργία και ο παραγωγικός σχεδιασμός. Απέναντι στις εξελίξεις, η κυβερνητική αντίδραση υπήρξε συντεταγμένη και άμεση. Άλλωστε, ήδη από την προηγούμενη τετραετία η ψηφιακή αναβάθμιση των λειτουργιών της δημόσιας διοίκησης και η προσέλκυση μεγάλων επενδύσεων στους τομείς της τεχνολογίας και της ψηφιακής οικονομίας έχουν αναχθεί σε θεμελιακές πολιτικές επιλογές. Η δημιουργία, με απόφαση του Πρωθυπουργού, της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Τεχνητή Νοημοσύνη καταδεικνύει την κυβερνητική πρόθεση να ενσωματωθεί η AΙ στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της χώρας.

Η κρίσιμη θεσμική παρέμβαση, στην περίπτωση της Ελλάδας, έρχεται ακριβώς την κατάλληλη στιγμή. Η επιστροφή της Ελλάδας στον όμιλο των επενδυτικά ελκυστικών οικονομιών, μέσω και της ανάκτησης της επενδυτικής βαθμίδας, καθώς και η διασφάλιση πόρων μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και του νέου ΕΣΠΑ διαμορφώνουν μια εξαιρετικά γόνιμη συγκυρία οικονομικού, κοινωνικού και τεχνολογικού μετασχηματισμού.

Στην πραγματικότητα, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη δεν είναι μια ευθύγραμμη διαδοχή υποχρεωτικών σταδίων. Το ελληνικό κράτος στην ιστορία του πέρασε περιόδους βαθιάς κρίσης, αλλά γνώρισε ακόμη μεγαλύτερες περιόδους αναπτυξιακής υπέρβασης, στις οποίες οι στοχευμένες αναπτυξιακές πολιτικές αξιοποίησαν τις κρίσιμες διεθνείς οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές συγκυρίες, ενσωματώνοντας θαρραλέα και ψύχραιμα τις αλλαγές, αντί να σταθούν φοβικά απέναντι σε αυτές. Μια τέτοια πρόκληση σηματοδοτεί και η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.

Προϋπόθεση για αυτό αποτελεί η διαμόρφωση μια συνεκτικής συνολικής στρατηγικής ενσωμάτωσης του νέου κοινωνικού-τεχνολογικού παραδείγματος που αναδύεται:
Στην οργάνωση της παραγωγής και της εργασίας: Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναβαθμίσει ποιοτικά την εργασία, στον βαθμό που ενσωματώνεται στην γνώση και την καινοτομία. Η ανάπτυξη της μηχανικής μάθησης αποτελεί παράγοντα εξοικονόμησης επενδυτικών πόρων για τη βιομηχανική ανάπτυξη, ιδιαίτερα για κλάδους, όπως η μεταποίηση, η οποία, άλλωστε, ήδη αρχίζει και παρουσιάζει σημάδια σημαντικής μεγέθυνσης. Παράλληλα, ο προσανατολισμός στην υψηλή εξειδίκευση θα λειτουργήσει ανασχετικά απέναντι σε ενδεχόμενες κρίσεις υπερπαραγωγής, συνήθεις σε περιόδους τεχνολογικής μετάβασης, ενώ παρέχει δίκτυ προστασίας στις θέσεις εργασίας.

Στην αρχική και συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση: Οι επερχόμενες αλλαγές υπερβαίνουν κατά πολύ τα όρια αυτού που αποκαλούμε «βασικές ψηφιακές δεξιότητες». Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη δεν απαιτεί απλές δεξιότητες χειρισμού, αλλά στέρεα δομημένες ικανότητες συνεργασίας, σε μεικτά νοήμονα παραγωγικά περιβάλλοντα. Το εθνικό σύστημα επαγγελματικής κατάρτισης οφείλει να αναδιαρθρωθεί με τρόπο που να εγγυάται τόσο την αποτελεσματική πρόσβαση στις αρχικές επαγγελματικές δεξιότητες, όσο και την συμπερίληψη των αναγκαίων δράσεων συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης στο επίπεδο των επιχειρήσεων.

Στον ανασχεδιασμό του εκπαιδευτικού συστήματος: Καμιά παραγωγική αναδιοργάνωση δεν είναι εφικτή χωρίς μια ριζική αναθεώρηση των μαθησιακών δομών. Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη προϋποθέτει σύνθετες ικανότητες που αναπτύσσονται σε βάθος χρόνου και εντός ποικίλων εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Η ικανότητα να θέτεις ερωτήματα στις παραγωγικές εφαρμογές και να αξιολογείς τις απαντήσεις τους, απαιτεί μια «κοινωνική πολυμάθεια» που είναι αναγκαίο να ανακτήσει την κομβική της θέση στην αρχιτεκτονική των αναλυτικών προγραμμάτων. Αναμφίβολα, μαθησιακά αντικείμενα, όπως οι τέχνες και οι ανθρωπιστικές επιστήμες, έχουν τη θέση τους δίπλα στην τεχνολογία και τις θετικές επιστήμες, καθώς η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί εικόνες, κείμενα και παραστάσεις που συμπεριλαμβάνουν ακόμη και αυτήν την «υπαρξιακή» διάσταση της εικονικής ή όχι πραγματικότητας.

Η κυβερνητική στρατηγική επιλογή της αναστοχαστικής και συνάμα αποφασιστικής ενσωμάτωσης των κοινωνικών και τεχνολογικών αλλαγών της τεχνητής νοημοσύνης ανοίγει νέους ορίζοντες πολιτικού σχεδιασμού, ώστε να κατανοήσουμε και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες της νέας αυτής ιστορικής συγκυρίας.


Η Ιωάννα Λυτρίβη, PhD, είναι βουλευτής Επικρατείας ΝΔ.