Κωνσταντίνος Νικ. Συρίγος

Καθώς όμως τα εμβολιαστικά προγράμματα εξελίσσονται, γίνεται πλέον εμφανές ότι μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν περιορισμένη πρόσβαση αυτά. Σε καιρούς πανδημίας αποκαλύπτονται με δραματικό τρόπο οι ανισότητες και η στρεβλή προσέγγιση της παγκόσμιας υγείας: τα εμβόλια και τα βασικά φάρμακα αντιμετωπίζονται ως εμπόρευμα και όχι ως δημόσιο αγαθό. Την κατάσταση επιδεινώνει ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι η παγκόσμια ικανότητα παραγωγής εμβολίων, ακόμη και σε μη πανδημικούς καιρούς, είναι πολύ μικρή και συγκεντρωμένη σε έναν πολύ μικρό αριθμό φαρμακευτικών εταιρειών. Οι περισσότερες από τις δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων που έχουν χορηγηθεί μέχρι τώρα ήταν σε χώρες υψηλού εισοδήματος, με τις περισσότερες χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος να μένουν πίσω. Η διανομή εμβολίων παραμένει ανύπαρκτη σε πολλές από τις φτωχότερες χώρες και οι ειδικοί αναμένουν ότι το 80% του πληθυσμού, που διαβιεί στις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη, δεν θα λάβει εμβόλιο εφέτος. Η Παγκόσμια Πρόσβαση στα Εμβόλια COVID-19 (COVAX), μια πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Συμμαχίας Εμβολίων για την ισότιμη πρόσβαση όλων των χωρών στον εμβολιασμό υπολείπεται κατά πολύ του στόχου της, έχοντας παραδώσει 38,5 αντί για 100 εκατομμύρια δόσεις, μέχρι το τέλος Μαρτίου. Καθίσταται πλέον σαφές ότι ο ιδιότυπος «εθνικισμός» που επικρατεί στα προγράμματα εμβολιασμών παγκοσμίως απειλεί να ακυρώσει στην πράξη έναν από τους μεγαλύτερους θριάμβους της επιστήμης. Η ανισότητα ανάμεσα στις οικονομικά προηγμένες χώρες και στον υπόλοιπο κόσμο έχει αναμφίβολα τεράστιες ηθικές και κοινωνικές συνέπειες και αναδεικνύει τις παγκόσμιες ανισότητες λόγω φυλής, εθνικότητας γεωγραφίας και κυρίως πλούτου.

Όμως, πέρα από την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας η ανισότιμη κατανομή εμβολίων έχει σοβαρές συνέπειες και στην εξέλιξη της πανδημίας. Έχει υπολογιστεί ότι με τα 6,7 εκατομμύρια δόσεων την ημέρα θα αποκτήσουμε παγκόσμιο ανοσιακό τοίχος σε περίπου 4,6 χρόνια, όταν θα έχει ολοκληρώσει τον εμβολιασμό του το 70 έως 85% του πληθυσμού. Ακόμη και η απελευθέρωση της «πατέντας», δεν αρκεί για την παραγωγή ικανής ποσότητας εμβολίων, καθώς η τεχνογνωσία είναι συγκεντρωμένη σε λίγα κράτη και εταιρείες. Όπως έδειξε το παράδειγμα της Ινδίας, ο καθυστερημένος και ετεροχρονισμένος εμβολιασμός μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού μοιραία οδηγεί σε διαιώνιση της πανδημίας, αναζωπύρωση νέων κυμάτων και δημιουργία μεταλλαγμένων, πιο μεταδοτικών και πιο νοσογόνων στελεχών του ιού. Αναπόδραστα κάποια στιγμή ο εμβολιασμός δεν θα καλύπτει πλήρως από αυτά τα νέα στελέχη και θα δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος με εναλλασσόμενες περιόδους εξάρσεων και υφέσεων της πανδημίας. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η επιστροφή της ανθρωπότητας σε κάποια κανονικότητα θα παραμείνει ευσεβής πόθος, έως ότου εμβολιαστούν οι περισσότεροι ενήλικοι παγκοσμίως. 

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η αντιμετώπιση των διεθνών κρίσεων απαιτεί συνεργασίες και δεν επιτρέπει ιδιότυπους «εθνικισμούς».  Για να μπορέσουν τα εμβόλια να αποτελέσουν την  διέξοδο από την πανδημία, απαιτείται γρήγορη και δίκαιη κατανομή των εμβολίων σε όλες τις χώρες. Μόνο με κοινή δέσμευση και εφαρμόζοντας παγκόσμια στρατηγική παραγωγής, κατανομής και εφοδιασμού των εμβολίων μπορεί να αντιμετωπιστεί η επείγουσα πρόκληση της COVID-19 και παράλληλα να δημιουργηθούν βιώσιμες υποδομές και συστήματα υγείας για όλους. Το προηγούμενο της επιδημίας του ιού HIV, με τη συμφωνία μεταξύ φαρμακοβιομηχανίας και κρατών για εύκολη πρόσβαση στις αντιρετροϊκές θεραπείες και σε προγράμματα πρόληψης θα μπορούσε να αποτελέσει το υπόδειγμα για μελλοντικές συνεργασίες. Πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους ότι σε μια πανδημίας κατά την οποία ένας ιός και οι παραλλαγές του διασχίζουν με τόση ευκολία τα εθνικά σύνορα, κανένας στον δυτικό κόσμο δεν μπορεί να είναι ασφαλής, έως ότου όλος ο κόσμος είναι ασφαλής

Ο υπερπληθυσμός, τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα και η εκτεταμένη εκμετάλλευση παραγωγικών ζώων αποτελούν αιτίες ώστε οι μεγάλες ζωο-νοσογόνες ασθένειες να συμβαίνουν πολύ συχνότερα, πιθανώς κάθε δεκαετία. Οι μακροπρόθεσμες επενδυτικές στρατηγικές, οι τολμηρές, καινοτόμες πολιτικές και οι επιστημονικές συνεργασίες είναι το κλειδί προετοιμασίας για τις επερχόμενες πανδημίες. Τα εμβολιαστικά προγράμματα ενηλίκων και παιδιών παρέχουν μία ηθικά, επιστημονικά, επιδημιολογικά και οικονομικά αποδοτική πλατφόρμα προετοιμασίας για τις μελλοντικές πανδημίες.

Η μόνη επιστημονικά, οικονομικά και ηθικά αποδεκτή λύση για την παγκόσμια υγεία, για την έξοδο από την παρούσα πανδημία και για την προστασία από μελλοντικές είναι η απόρριψη του ιδιότυπου «εθνικισμού» στην πρόσβαση των εμβολίων, η ενίσχυση της παγκόσμιας συνεργασίας και η αντιμετώπιση του φαρμάκου ως δημόσιου αγαθού και όχι ως καταναλωτικού προϊόντος.

Κωνσταντίνος Νικ. Συρίγος
Καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
Διευθυντής Τομέα Παθολογίας