Αντιμετωπίζοντας τη φτώχεια: Μηνύματα από τα Νόμπελ

Η ιδιαιτερότητα της απονομής από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών έγκειται στο ότι και οι τρεις τους έχουν επιδοθεί στην παραγωγή ουσιαστικών και εφαρμόσιμων προτάσεων πολιτικής ενάντια στη φτώχεια, με εξαιρετική μάλιστα επιτυχία. Είναι ίσως από τις λίγες φορές που η διάκριση στοχεύει στην ανάδειξη ενός πολύπλοκου κοινωνικού (και οικονομικού) ζητήματος και μοιάζει να σηματοδοτεί την ανάγκη για μια ουσιαστική μεταστροφή της οικονομικής πολιτικής διεθνώς.

Οπως παρατηρούν οι οικονομολόγοι, η φτώχεια σχετίζεται -και ενδεχομένως προέρχεται- από την παραγωγική αδυναμία μιας οικονομίας και συνεπώς είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζεται ως αποτέλεσμα της χαμηλής σχετικής παραγωγικότητας. Ηδη από τη δεκαετία του 1990 οι διακεκριμένοι οικονομολόγοι προωθούσαν την άποψη ότι η έμφαση πρέπει να δίνεται στη συστηματική προσπάθεια παραγωγής ανθρώπινου κεφαλαίου (δηλαδή στην παραγωγή γνώσεων υψηλού επιπέδου) καθώς και στη μελέτη των παραγωγικών ιδιαιτεροτήτων που υπάρχουν τόσο εντός όσο και μεταξύ των οικονομιών. Για παράδειγμα, οι Μπανερτζί και Ντιφλό έχουν παρατηρήσει ότι σε μερικές οικονομίες οι επιχειρήσεις ενός κλάδου χρησιμοποιούν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους τεχνολογίες (άλλες πιο εξελιγμένες και άλλες λιγότερο) ενώ σε άλλες οι διαφοροποιήσεις είναι μικρότερες. Εκεί όπου οι διαφορές στη χρήση τεχνολογίας για παραγωγικούς σκοπούς είναι σημαντικές, τα φαινόμενα εισοδηματικής φτώχειας είναι εντονότερα. Η βαθύτερη κατανόηση και επίλυση αυτού του αναπτυξιακού ζητήματος, σύμφωνα με τους νομπελίστες, απαιτεί την παράλληλη αναγνώριση μιας σειράς μακρόχρονων αποτυχημένων πρακτικών τόσο από τη μεριά του κράτους όσο και των επιχειρήσεων.

Τι είναι λοιπόν αυτό που εξηγεί τη διεθνή ανισοκατανομή της παραγωγικής δυναμικής των οικονομιών, η οποία γεννά και τα φαινόμενα φτώχειας; Οι νομπελίστες προκρίνουν τη γενική αδυναμία ορθής διάγνωσης συγκεκριμένων αναποτελεσματικοτήτων της αγοράς και άρα τις λάθος πολιτικές που τις ακολούθησαν. Με τη συστηματική ανάπτυξη μιας καινοτόμου πειραματικής μεθόδου υποστήριξαν ότι η οικονομική επιστήμη είναι σε θέση να σταθμίζει τις ενδεχόμενες επιδράσεις μιας πολιτικής πριν αυτή εφαρμοστεί. Αντί για εργαστηριακές συνθήκες, τα πειράματά τους εκπονήθηκαν στο ίδιο το πεδίο, με πραγματικούς όρους και λήπτες σημαντικών αποφάσεων σε περιβάλλον καθημερινότητας.

Η ιδιαιτερότητα του όρου «τεχνολογία» απαιτεί επίσης προσοχή. Ουσιαστικά εννοούν οποιαδήποτε καινοτόμο ιδέα μπορεί να προταθεί στον χώρο της εκπαίδευσης, των υπηρεσιών υγείας ή ακόμα και στην τραπεζική πίστη, που θα διευκολύνει και θα προάγει τη δημιουργία επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Τρόποι καλύτερης διδασκαλίας για βελτιωμένη αντιστοίχιση των διδασκόμενων γνώσεων με την αγορά εργασίας, κίνητρα ενδυνάμωσης του διδακτικού προσωπικού για καλύτερες παρεχόμενες υπηρεσίες, παρεμβάσεις για την αναδιοργάνωση της αγοράς υγείας για την κάλυψη του πληθυσμού με καλύτερης ποιότητας (εξελιγμένα) προϊόντα ή τρόποι υπέρβασης πιστωτικών περιορισμών είναι λίγες μόνο από τις συμβολές τους στην οικονομική πολιτική.

Το φετινό Νόμπελ αποτελεί αφορμή για περισυλλογή του ευρωπαϊκού και του δικού μας, ελληνικού, υποδείγματος ανάπτυξης. Οι τρεις νομπελίστες θέτουν την ανάγκη επενδυτικής πολιτικής σε ανθρώπινο δυναμικό ως μία από τις βασικές επιδιώξεις της οικονομικής πολιτικής. Ενα τέτοιο δυναμικό υψηλού επιπέδου έχει και η χώρα μας και θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά την αξιοποίησή του. Τα μηνύματα της φετινής απονομής έχουν πολλούς αποδέκτες και προτρέπουν για περαιτέρω στοχασμό στο ζήτημα της ουσιαστικής υπέρβασης από το παραγωγικό αδιέξοδο.


O Παναγιώτης Λιαργκόβας είναι πρόεδρος του Δ.Σ. και επιστημονικός διευθυντής του ΚΕΠΕ
Ο Βλάσσης Μισσός είναι ερευνητής του ΚΕ.ΠΕ.