Παναγιώτης Ε. Πετράκης

Η διεθνής εμπειρία στους δύο τελευταίους αιώνες δείχνει ότι όταν συμβαίνει μια μεγάλη χρεοκοπία, όπως αυτή στην περίπτωση της Ελλάδας το 2010, η διαχείρισή της δεν είναι εύκολη. Συνήθως περιλαμβάνει σειρά παρεμβάσεων, των οποίων η ενεργοποίηση χάνεται στον χρόνο. Ετσι αποφεύγονται πολύ μεγάλοι κλονισμοί του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος και δίνεται η ευκαιρία στους μεν προνομιακούς παίκτες (που συνήθως είναι και οι κύριοι μέτοχοι της χρεοκοπίας, στην περίπτωσή μας το διεθνές τραπεζικό σύστημα) να προετοιμαστούν και ακόμα και να επωφεληθούν, στους δε λιγότερο προνομιούχους συμμετέχοντες (στην περίπτωσή μας οι Ελληνες και οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι) να προετοιμαστούν κυρίως ψυχολογικά για την απώλεια αξιών, δηλαδή τη σχετική φτωχοποίησή τους.

Ετσι και στην Ελλάδα η ρύθμιση του χρέους έχει περάσει, μέχρι τώρα, από τέσσερις σταθμούς: Πρώτα αυτόν της διάσωσης του Απριλίου του 2010 που έγινε η πολύ μεγάλη μεταφορά του χρέους από τον διεθνή ιδιωτικό τομέα στον ελληνικό ευρωπαϊκό δημόσιο τομέα και στους Ελληνες φορολογούμενους. Επρόκειτο για μια ιδιότυπη κίνηση επαναρρύθμισης που είχε τη μορφή bail-out. Στην πραγματικότητα η κίνηση αυτή προετοίμασε τις επόμενες που επρόκειτο να έρθουν. Επειτα αυτόν του 2012 με το PSI και την ενέργεια επαναγοράς των ελληνικών ομολόγων που εκτιμάται ότι απέδωσε περίπου 58 δισ. ευρώ καθαρής αξίας μείωσης του χρέους. Επρόκειτο για hair cut ιδιωτών και κατόχων χρέους και ενδεχομένως αποτελεί τη μεγαλύτερη παρόμοια συναινετική κίνηση στη νεότερη παγκόσμια οικονομική ιστορία. Ακολούθως αυτόν της υιοθέτησης των βραχυπρόθεσμων μέτρων ρύθμισης του χρέους, ύψους σε όρους Παρούσας Αξίας 15 δισ. ευρώ τον Δεκέμβριο του 2016. Επρόκειτο επίσης για επαναρρύθμιση. Τέλος, την παρούσα ρύθμιση του χρέους ύψους 12-14 δισ. ευρώ σε όρους Παρούσας Αξίας. Πρόκειται πάλι για επαναρρύθμιση. Είναι αυτή η τελική πράξη ρύθμισης του ελληνικού χρέους; Δεν νομίζω και δεν επιθυμώ να είναι έτσι. Εξάλλου οι μεταβαλλόμενες συνθήκες στην Ευρωζώνη θα δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες!

Κάτι τέτοιο θα καταδίκαζε εμάς και τις μελλοντικές γενιές των Ελλήνων να πληρώνουν επί μακρόν την απερισκεψία παρελθόντων Ελλήνων και Ευρωπαίων πολιτικών και την απληστία των διεθνών τραπεζιτών.

Η ελληνική κοινωνία έχει, προς το παρόν, καλά καταλάβει και θα θυμάται επί μακρόν την επικίνδυνη σχέση υπερδανεισμού και φτωχοποίησης. Το διεθνές σύστημα θα πρέπει να αντιληφθεί και αυτό τις ευθύνες του. Αλλά η οριστική ρύθμιση θα εξελιχθεί μέσα στον χρόνο και δεν μπορεί να αποτελεί κεντρικό πυρήνα ενός πολιτικού προγράμματος διακυβέρνησης της χώρας για έναν πολύ απλό λόγο. Πρόκειται για ένα ταγκό με δύο χορευτές. Οταν και οι δύο αντιλαμβάνονται την ανάγκη για μια νέα ρύθμιση κινούνται από κοινού. Εάν όμως το ζητάς κατά τρόπο επίμονο και ερασιτεχνικό, το πιο πιθανό είναι να παίρνεις κάποια παραχώρηση με πολύ υψηλό τίμημα! Πάσης φύσεως!

Είναι το χρέος επαρκώς ρυθμισμένο; Είναι στον βαθμό που διατηρούνται σταθερές οι σημερινές συνθήκες με τις οποίες γίνονται οι αναλύσεις στις οποίες στηρίχθηκε η τελευταία ρύθμιση.

Στον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα οι ρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν έχουν δύο βασικές προϋποθέσεις: Πολύ υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα και λογικά επίπεδα επιτοκίου. Το πρώτο είναι μια παγκόσμια πρωτοτυπία που κανείς δεν δικαιούται να ισχυρίζεται ότι είναι υπερήφανος ότι την προσυπέγραψε και είναι ασταθής σε διατηρησιμότητα. Το δεύτερο βρίσκεται σε εξέλιξη: Η άνοδος των επιτοκίων, ο εμπορικός πόλεμος και το ιιαλικό πρόβλημα δημιουργούν ένα προβληματικό περιβάλλον.
Στον μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα ισχύουν οι ίδιες συνθήκες αλλά ο παράγοντας της τυχαιότητας μεγεθύνεται. Πάντως αυτός μπορεί να πάρει και θετικό χαρακτήρα (πληθωρισμός).

Αυτό όμως που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι το δημόσιο χρέος έχει μια ισχυρότατη διασύνδεση με την κατάσταση του τραπεζικού συστήματος. Οσο αυτή δεν βελτιώνεται δραστικά (και θέλει και αυτό χρόνο για να ωριμάσει) η αβεβαιότητα και για το χρέος σε όλους τους ορίζοντες θα μεγεθύνεται σημαντικά.
Το ότι και στον ένα τομέα και στον άλλο πήραμε ορισμένες αποφάσεις που μας επιτρέπουν να πάμε λίγο ακόμα παραπέρα δεν πρέπει να μας κάνει να εφησυχάζουμε. Το αντίθετο μάλιστα. Το περιβάλλον γίνεται δυσκολότερο και οι πολιτικές που πρέπει να ασκηθούν απαιτητικότερες.

* Καθηγητής ΕΚΠΑ