Πέτρος Μινώπετρος

Έγχρωμη δραματική ταινία τοy Μάρτιν Σκορσέζε αμερικανικής παραγωγής 2016, σε σκηνοθεσία Μάρτιν Σκορσέζε. Παίζουν: Άντριου Γκάρφιλντ, Ταντανόμπου Ασάνο, Άνταμ Ντράιβερ, Λίαμ Νίσον, Ισέι Ογκάτα. Διανομή: Spentzos. Διάρκεια: 161' 

Ο Μάρτιν Σκορσέζε προσεγγίζει την έννοια της θυσίας στη θρησκεία και τα ηθικά μηνύματα του χριστιανισμού, στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και σε περιόδους έντονης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, αλλά και κρίσης αξιών. Η ταινία παρακολουθεί τις απέλπιδες προσπάθειες αιχμαλώτων μόνη καταφυγή των οποίων είναι η θρησκεία. Και έχει τόσα να πει στον σύγχρονο άνθρωπο, αρκεί να μην είναι προκατειλημμένος εναντίον της θρησκευτικότητας και της πίστης. Άλλωστε, όταν οι έννοιες αυτές δεν διαστρέφονται, είναι συστατικά μιας ελλείπουσας από όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής πνευματικότητας. To κείμενο που ακολουθεί έχει τη μορφή της συνέντευξης, αλλά στην ουσία είναι ο διάλογος ενός Ιερέα με τον αμφισβητία εαυτό του.

To 2016, άρχισε να προβάλλεται η Σιωπή (Silence), μια ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε που ο σκηνοθέτης τη δούλευε σχεδόν 25-30 χρόνια. Πείτε μου τις εντυπώσεις σας από αυτήν την ταινία. Ας ξεκινήσουμε έτσι. Και μετά να μιλήσουμε για τον Σκορσέζε. 

Λοιπόν, κατ’ αρχάς πρέπει να δούμε σχετικά με τη σημασία, ότι είναι μια ομολογία πίστεως του Σκορσέζε –αυτό είναι καθαρό–, ότι παίρνει θέση σε μία στιγμή που ο χριστιανισμός είναι η υπ’ αριθμόν ένα θρησκεία υπό διωγμόν στον κόσμο, ότι υπάρχει το θέμα του ισλαμικού φονταμενταλισμού και της τρομοκρατίας... Οι χριστιανοί διώκονται στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική... Στην Ευρώπη έχουμε σφαγές ιερέων κατά τη στιγμή της θείας λειτουργίας, στη Γαλλία. Χτυπιούνται, βανδαλίζονται και βεβηλώνονται χριστιανικοί ναοί και στην Ελλάδα. 

Και στην Ελλάδα; 

Και στην Ελλάδα. Αλλά κυρίως το μεγάλο πρόβλημα είναι εκεί όπου υπάρχουν συμπαγείς ισλαμικοί πληθυσμοί, στις χώρες που έχουν αποικιοκρατική παράδοση. Κυρίως στη Γαλλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, πιο πρόσφατα και στη Γερμανία. Για όλα αυτά, το Χόλυγουντ είναι, το λιγότερο, αδιάφορο, για να μην πω εχθρικό απέναντι στη χριστιανική προβληματική. Ο Σκορσέζε έρχεται, με αυτή την ταινία να συνεχίσει μία παράδοση η οποία είχε διακοπεί, τη δεκαετία του 1950 και του 1960, όταν είχαμε μια σειρά πολύ σημαντικών ταινιών, χριστιανικού κινηματογράφου, όπου παραγωγός τους ήταν ένας Έλληνας, ο Σκούρας, από τους μεγαλύτερους παραγωγούς του Χόλυγουντ – είχε κάνει μια σειρά ταινιών λόγω της σχέσης του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, ο οποίος του υπέβαλε την ιδέα ενός χριστιανικού κινηματογράφου, εξαιρετικής ποιότητας, βέβαια – με θεολογικές προϋποθέσεις θα έλεγα, περισσότερο καθολικές και προτεσταντικές. Αυτό όμως δεν αναιρεί τη σημασία και τη βαρύτητα αυτού του κινηματογράφου. Τώρα, ο Σκορσέζε μας επαναφέρει, μέσα από αυτό το φιλμ, σε ένα από τα πυρηνικά στοιχεία του χριστιανισμού και της εκκλησίας, που είναι το μαρτύριο. Πρέπει να θυμόμαστε έτσι ότι ο ιδρυτής της πίστεως, το ένα από τα τρία πρόσωπα της τριαδικής θεότητας, ο Κύριος Ημών Ιησούς Χριστός, μαρτύρησε και ότι η Εκκλησία έχει, όπως είπα, ένα πυρηνικό στοιχείο, το μαρτύριο, τους μάρτυρες, την ομολογία πίστεως. Η μνήμη των μαρτύρων εορτάζεται κατά την ημέρα του θανάτου τους και αποκαλείται: «γενέθλιος ημέρα». 

Το θέμα της ταινίας ήταν και για μένα μαρτύριο συνειδήσεως. Παρακολούθησα και μελέτησα την ταινία, αλλά και το μυθιστόρημα του Σουσάκου Έντο. 

Προσωπικώς, μάλιστα, την ταινία την είδα και βιωματικά, λόγω της εμπειρίας μου από τις σπουδές μου στην κομμουνιστική Ρουμανία – μου ανακάλεσε την περίοδο του κομμουνισμού, την κοινή εμπειρία για τη Ρωσία, πολλές χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης και πολλές χώρες της Άπω Ανατολής: το Βιετνάμ, την Καμπότζη, το Λάος... Κοινό στοιχείο, ότι υπήρχαν και εκεί χριστιανοί, όπως υπήρχαν στη Ρωσία και στην Κίνα. Και σε αυτές τις χώρες, πολλοί χριστιανοί αντιμετώπισαν το μαρτύριο, το οποίο προσεγγίζει το μυθιστόρημα του Έντο και το φιλμ του Σκορσέζε. Ο αμερικανός σκηνοθέτης, μάλιστα, προσεγγίζει το μαρτύριο με συνέπεια, συνειδητά, χωρίς να κάνει καμία υποχώρηση και κανέναν συμβιβασμό με το πνεύμα της απιστίας, το οποίο κυριαρχεί στην εποχή μας, δίνοντας αυτή την τραγωδία που, όπως προανέφερα, ξεκινά από τη γέννηση του χριστιανισμού και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο Σκορσέζε λοιπόν και ο Έντο ξυπνάνε μνήμες, θυμίζοντάς μας αυτή τη διαρκή ιστορία του μαρτυρίου, των μαρτύρων και της ομολογίας πίστεως, από τους πρώτους αιώνες μέχρι τη νομιμοποίηση του χριστιανισμού, περνώντας σε μία άγνωστη για πολλούς ιστορία, που έχει να κάνει με μία θρησκεία η οποία και στις μέρες μας παραμένει ανεκτική. Η ταινία ξυπνάει επίσης τις μνήμες του φοβερού διωγμού που έγινε στις, πρώην πια, κομμουνιστικές χώρες, αν και πριν από την κατάρρευση του κομμουνισμού το μαρτύριο και ο διωγμός των χριστιανών ήταν πιο ήπιος. Ιδίως αν συγκρίνουμε με την επιβολή του κομμουνισμού στη Ρωσία το 1917, αλλά και στις άλλες κομμουνιστικές χώρες, όπου αποσχηματίζονταν οι ιερείς, είτε επειδή οι ίδιοι δεν μπόρεσαν να υποστούν το μαρτύριο, όπως φαίνεται στο φιλμ του Σκορσέζε, είτε επειδή δεν άντεξαν – υπήρχαν, ασφαλώς, και αυτοί που πήραν το ρίσκο των παράνομων λατρευτικών συνάξεων πιστών. Αυτό γινόταν οπουδήποτε. Και στη Ρουμανία και στην Ουγγαρία και στην Πολωνία. Ανάλογα βέβαια με την παράδοση∙ είτε καθολική, προτεσταντική, είτε ορθόδοξη. Το ίδιο όπως είπα, συνέβαινε και στην Άπω Ανατολή, στο Βιετνάμ, στο Λάος και στην Καμπότζη από ιερείς ή πάστορες, άλλων ομολογιών, οπότε υπάρχει ακόμα μια παραπομπή στο μαρτύριο των χριστιανών στις κομμουνιστικές χώρες. Επίσης, έρχεται στη μνήμη το μαρτύριο των ελλήνων κληρικών και πιστών, την περίοδο 1943-1949, όπου χιλιάδες κληρικοί και πιστοί εκδιώχθηκαν από το ΚΚΕ, από το στρατό του τότε ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, ο οποίος στην πορεία μετονομάστηκε σε Δημοκρατικό Στρατό. Δυστυχώς, τέτοιες ταινίες όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με την προσέγγιση του κινηματογράφου δεν μπορούν να τις κατανοήσουν, γι’ αυτό μη διαβάζετε κριτικές – ιδίως όταν δεν αφορούν μια ταινία είδους, ένα θρίλερ, π.χ., ή ένα μελόδραμα. Σε τέτοιες ταινίες μάλιστα ο καθένας κάνει τις προβολές του. Προσωπικώς, θέλω την ημερομηνία που σταυρώθηκε ο ιερέας στη διάρκεια του Εμφυλίου. Τον σταυρώσανε ανήμερα τη Μεγάλη Παρασκευή. Θα πρέπει να βρω την ημερομηνία που τον σταυρώσανε. Έχω βρει και τους διαλόγους. Θα βάλουμε και το διάλογο. Είναι πολύ σημαντικό, γιατί θα δεις ότι έχει σχέση με ταινία. Δηλαδή, βρήκα φοβερές συμπτώσεις. Κατάλαβες; Πρέπει να ξέρεις ότι για να ξεκινήσει ένα θέμα πρέπει πάντοτε να το φέρνεις όχι στα μέτρα σου, αλλά να το φέρνεις στα μέτρα της κοινωνίας που το προσεγγίζει. Πρέπει να μιλήσεις στον θεατή με ελληνικά παραδείγματα. Είναι όπως η τραγωδία. Αν την κάνει ένας ιάπωνας σκηνοθέτης, πρέπει να βρει τις ιαπωνικές αναφορές.

Μιλάμε για τον Πατέρα Γεώργιο Σκρέκα τώρα; 

Ο νεομάρτυρας πατήρ Γεώργιος Σκρέκας σταυρώθηκε τη Μεγάλη Παρασκευή, στις 27 Μαρτίου 1947. Εκτός από τον πατέρα Γεώργιο Σκρέκα, είχαμε και άλλες σταυρώσεις ιερέων, την περίοδο του Εμφυλίου, ώς το 1949. Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του, οι κομμουνίστριες αντάρτισσες, του είπανε: «γιατί δεν προσεύχεσαι στον Χριστό να έρθει να σε σώσει;» και οι κομμουνιστές αντάρτες, είπαν: «εσύ που πιστεύεις στον Χριστό, θα σε σταυρώσουμε σαν εκείνον την ίδια μέρα». Βλέπουμε λοιπόν ότι το φιλμ ξυπνάει τις μνήμες των μαρτύρων και του μαρτυρίου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Αναφέρθηκα στο ελληνικό παράδειγμα, γιατί το μαρτύριο το οποίο βίωσε και η Ελλάδα από το συγκεκριμένο Κομμουνιστικό Κόμμα και το στρατό του, τον Δημοκρατικό Στρατό, και τα μαρτύρια που υπέστησαν οι κληρικοί, είτε αποσιωπώνται είτε είναι άγνωστα. Γι’ αυτό θα αναφέρω το βιβλίο του μακαριστού μητροπολίτη Λήμνου Διονυσίου: Εκτελεσθέντες και μαρτυρήσαντες κληρικοί 1941-1949, πιστοί άχρι θανάτου. Επίσης, ένα άλλο θέμα σχετικό με την τραγική επικαιρότητα είναι ο ισλαμικός αριστερισμός ή αριστερός ισλαμισμός κυρίως στη Γαλλία, όπου γάλλοι διανοούμενοι μαρξιστές και κομμουνιστογενείς αριστεροί υποστηρίζουν το Ισλάμ, το φανατικό Ισλάμ, το ριζοσπαστικό και το τρομοκρατικό – επειδή είναι εναντίον του καθολικισμού, γι’ αυτό θεωρούν ότι είναι ένα εργαλείο το οποίο θα εκμηδενίσει τον καθολικισμό, τον χριστιανισμό στη Γαλλία. Ο Σκορσέζε, λοιπόν, από τη σκοπιά του, δίνει όλη την ιστορία, με αφορμή το μαρτύριο των ιαπώνων χριστιανών. Ξυπνάει τις μνήμες από τα μαρτύρια και τους μάρτυρες, από τη γέννηση του χριστιανισμού μέχρι τα πιο πρόσφατα που είπα που ζήσαμε στον εικοστό αιώνα, είτε στις πρώην κομμουνιστικές χώρες, όπου δεκάδες εκατομμύρια πιστοί εξοντώθηκαν, ιερά σύμβολα και ιερά βιβλία κάηκαν, ναοί γκρεμίστηκαν και οι πιστοί ιερείς και αρχιερείς σύρθηκαν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, εξόντωσης και θανάτου, στα γκουλάγκ. Για τα γκουλάγκ, υπάρχουν σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα/μαρτυρίες, όπως το Αρχιπέλαγος γκουλάγκ του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν (στα ελληνικά, εκδ. Πάπυρος).

Για τον εμφύλιο στη χώρα μας παραπέμπω σε δυο σημαντικά λογοτεχνικά βιβλία, στην Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού (Βιβλιοπωλείον της Εστίας) και στο μυθιστόρημα του Σωτήρη Δημητρίου, Σαν το λίγο το νερό (Πατάκη). 

Να μιλήσουμε για την ταινία; 

Το 1988, ο Σκορσέζε διάβασε με μεγάλο θαυμασμό τη Σιωπή, το μυθιστόρημα του ιάπωνα καθολικού συγγραφέα Σουσάκου Έντο, ο οποίος γεννήθηκε το 1923 και πέθανε το 1996. Το βιβλίο αυτό έφτασε στα χέρια του μετά την προβολή του Τελευταίου πειρασμού. Τον συνεπήρε πάρα πολύ και νομίζω ότι, τελικά, αυτό το βιβλίο οδήγησε στην ταινία που στην ουσία είναι η ζωή του. Έχει δηλαδή όλη την αγωνία και το μαρτύριο συνειδήσεως του σκηνοθέτη με την πίστη – μην ξεχάσουμε ότι γεννήθηκε από δύο ηθοποιούς πολύ πιστούς καθολικούς. Μεγάλωσε στη μικρή Ιταλία, σε μια συνοικία της Νέας Υόρκης, γύρω του ήταν ο υπόκοσμος, η φτώχεια, η αθλιότητα, και αυτός είχε δύο διεξόδους: τον κινηματογράφο και την εκκλησία. Και τελικά, μόλις ήρθε στα χέρι του αυτό το βιβλίο, διαπίστωσε ότι συμπυκνώνει όλη την πνευματική του αναζήτηση και όλη την αγωνία του. Δείτε, σε όλο του τον κινηματογράφο, ακόμη και αν ασχολείται με γκάνγκστερ ή με μουσικούς, όλη η θεματική του πάντοτε περιστρέφεται γύρω από την αγάπη, τη θυσία, την αλληλεγγύη, την πίστη, την πτώση, τη σωτηρία... Τα πάντα στον κινηματογράφο του Σκορσέζε κινούνται γύρω από τα πάθη που είναι «η ασκητική» και «το μαρτύριο της συνείδησης». Το φιλμ υπηρετεί με απόλυτη συνέπεια το μυθιστόρημα. Μια συζήτηση για την ταινία, πάντως, έχει νόημα πρώτα να αρχίζει από το μυθιστόρημα του Έντο, που ισοδυναμεί με ένα άλλο πολύ μεγάλο μυθιστόρημα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, Η δύναμη και η δόξα του Γκράχαμ Γκρην (Ζαχαρόπουλος). Το μυθιστόρημα του Έντο εκδόθηκε το 1966 και στην Ιαπωνία και αμέσως δημιουργήθηκε θόρυβος. Περιγράφει το διωγμό που υπέφεραν οι χριστιανοί στο τέλος του δέκατου έβδομου αιώνα. Την περίοδο 1637-1638, ξέσπασε μια εξέγερση των χριστιανών στην Σιμαμπάρα κατά της φεουδαρχίας: οι ιάπωνες χωρικοί ζούσαν τρομερή καταπίεση, με υπερφορολόγηση, καταδικασμένοι σε εξαθλίωση και στην εκμετάλλευσή τους από την ιαπωνική φεουδαρχία του Σογκούν και των Σαμουράι. Τότε, με τη βοήθεια ιερέων των ιησουιτών, ξέσπασε η εξέγερση, η οποία καταπνίγηκε στο αίμα. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κάτι που συνήθως δεν αναφέρεται. Ότι ο χριστιανισμός, πέρα από την βασιλεία των ουρανών, έχει μια βαθιά κοινωνική και πολιτική διάσταση και εξ αρχής δημιουργεί μια παράδοση ισότητας, ελευθερίας, κοινωνικής δικαιοσύνης, την οποία ένας άλλος σκηνοθέτης, ο Αντρέι Ταρκόφσκι, προσεγγίζει στην ταινία του Αντρέι Ρουμπλιόφ. Το στόρι του βιβλίου από το οποίο εμπνεύστηκε ο Σκορσέζε, πάντως, κινείται γύρω από τη ζωή ενός ιησουίτη Πορτογάλου, του Κριστοβάο Φερέιρα, ο οποίος έζησε μεταξύ του 1580 και του 1650 και ο οποίος, κάτω από τη φρίκη των τρομερών βασανιστηρίων τα οποία υφίσταται, αναγκάζεται να «αποστατήσει» από την πίστη του και να αλλάξει όνομα. Λοιπόν τώρα, το πρόσωπο του Φερέιρα, είναι κάτι αντίστοιχο με το πρόσωπο του Κουρτς από το μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ  «Στην καρδιά του σκότους» (Πατάκη) – είναι το βιβλίο στο οποίο ο Κόπολα στήριξε την Αποκάλυψη τώρα. Ό,τι είναι ο Κουρτς στην Αποκάλυψη, το ίδιο είναι αυτός ο ιησουίτης πορτογάλος ιερέας, ο Φερέιρα. Ο οποίος διηγείται την ιστορία δύο νέων ιερέων ιησουιτών, του Ροντρίγκεζ και του Γκαρούπε, οι οποίοι φεύγουν από το Μαρόκο και φτάνουν στην Ιαπωνία για να γνωρίσουν την αλήθεια για τον μέντορά τους. 

Κάποιοι επικριτές του Έντο θεώρησαν ότι Η σιωπή είναι αμφιλεγόμενο μυθιστόρημα, με όρους θεολογικούς, γιατί υποστηρίζει το ιδιωτικό βίωμα της πίστης και το ανώφελο του μαρτυρίου. Το έργο του ιάπωνα συγγραφέα δείχνει τον αγώνα της πίστης σε καταστάσεις ακραίου πόνου, οδύνης, βασανιστηρίων και μαρτυρίου, όπου δοκιμάζεται η απαντοχή και η ανθρώπινη αντίσταση, βιώνοντας έτσι το μαρτύριο που συγκρούεται με τη σιωπή του Θεού. Η σιωπή δεν έχει εύκολες λύσεις και βεβαιότητες πάνω στο θέμα της πίστης. Το μυθιστόρημα, λέει η καθολική συγγραφέας Φλάνερι Ο' Κόνορ, πρέπει να μπαίνει σε μία ζώνη, σε ένα πεδίο στο οποίο μεγάλο μέρος καταλαμβάνει η ιδιοκτησία του Εχθρού. Και πρέπει να συγκρούεται, να αντιπαρατίθεται με το πρόβλημα του κακού και του πόνου. Να δείχνει τα μαρτύρια και τις οδύνες της πίστης στο μέσον ενός πάρα πολύ σκληρού διωγμού. Τελικά, Η σιωπή περιγράφει με λεπτομέρεια τα μαρτύρια τα οποία υπέστησαν οι ιάπωνες χριστιανοί, ενώ με πνευματική δύναμη και θεολογική πυκνότητα εκθειάζονται ο ηρωισμός και το μεγαλείο του μαρτυρίου. Σύμφωνα μάλιστα με τη θεολογία του μυθιστορήματος, ο Χριστός, εκ των πραγμάτων, θέλησε να σώσει και τον Ιούδα, γνωρίζοντας ότι σε κάθε Ιούδα αναπνέει ένας εν δυνάμει Πέτρος. 

Ο Ροντρίγκεζ, ο κεντρικός ήρωας, το επαναλαμβάνω, λέει ότι ο Χριστός είπε στον μυστικό δείπνο του Ιούδα: «κάνε ό,τι πρέπει να κάνεις γρήγορα». Τι να αισθάνθηκε ο Χριστός όταν απηύθυνε αυτές τις λέξεις στον άνθρωπο ο οποίος θα τον πουλούσε για τριάντα αργύρια; Άραγε του μίλησε με οργή και μίσος; Ή αυτές οι λέξεις που του είπε γεννήθηκαν από αγάπη; 

Στο σημείο αυτό κάνω τον εξής συλλογισμό. Εάν οι λέξεις του ήταν οργισμένες, ο Χριστός την ίδια στιγμή θα αρνιόταν τη σωτηρία ενός και μοναδικού ανθρώπου από όλους τους ανθρώπους στον κόσμο. Ο Ιούδας θα μαστιγωνόταν από το μαστίγιο της οργής του Χριστού και δεν θα σωζόταν. Ο Κύριος, όμως, δεν μπορούσε να εγκαταλείψει στη μοίρα του έναν άνθρωπο σε πτώση για πάντα στην αμαρτία. Δεν θα μπορούσε να ήταν έτσι. Ο Χριστός προσπάθησε να σώσει τον Ιούδα και, αν δεν ήταν έτσι, δεν είχε κανένα νόημα ότι τον Ιούδα τον έκανε έναν από τους μαθητές του. Η σιωπή, λοιπόν, μας μαθαίνει την ευσπλαχνία του Θεού, ότι μοιράζεται τον πόνο. Το πιο αμφιλεγόμενο σημείο στο μυθιστόρημα του Έντο και στο φιλμ του Σκορσέζε είναι η λύση της πλοκής η οποία αθετείται από τους ιερείς Φερέιρα και Ροντρίγκεζ: αποστατούν κι οι δύο από την πίστη αλλά συνεχίζουν το έργο του Ευαγγελισμού στην παρανομία. Ο Σκορσέζε θίγει και αυτό το θέμα: μπορεί η πίστη να εκφράζεται δημόσια και να έχουν άποψη οι χριστιανοί ή θα περιοριστεί στους τέσσερις τοίχους;

Και το μαρτύριο; 

Έντο και Σκορσέζε λένε ότι «ο Θεός δεν θέλει να φεύγουμε από το μαρτύριο», επίσης όμως «δεν θέλει αστόχαστα και απερίσκεπτα να πέφτουμε, να μαρτυρούμε». Ή επίσης από δική μας απερισκεψία, να μαρτυρούν οι αδερφοί μας. Αυτό όμως δεν είναι άλλοθι για δειλούς που σωπαίνουν ή υποχωρούν από την πίστη τους, επιδιώκοντας άλλες ανταμοιβές που τους προσφέρει ο κόσμος, ενώ την ίδια στιγμή οι θαρραλέοι θυσιάζονται. Επί τη ευκαιρία, ας μπούμε λίγο και στη μορφή της ταινίας του Σκορσέζε. Ο σκηνοθέτης εγκαταλείπει συνειδητά τη χρήση της μουσικής. Η ταινία έχει μόνο φυσικούς ήχους και σιωπές. Μια μέθοδος που επιτρέπει στο σκηνοθέτη να προβάλει την ουσία του μυθιστορήματος κινητοποιώντας τους στοχαστικούς θεατές. Μάλιστα, σε κάποιες στιγμές, όπως είναι η σκηνή του θανάτου του ιερέα Γκαρούπε που πνίγεται, φαίνεται ότι ο σκηνοθέτης κρατά απόσταση. Αυτό δεν ισχύει όμως και δεν μπορούμε να πούμε ότι παίρνει απόσταση από το μαρτύριο των ιαπώνων χριστιανών. Εδώ υπάρχει μία συγκλονιστική σκηνή... 

Ναι; 

...είναι η σκηνή του αργού θανάτου των χριστιανών που είναι σταυρωμένοι στην ακρογιαλιά. Η θάλασσα ανεβαίνει σιγά σιγά και απλώνεται, θα τους πνίξει αργά και βασανιστικά. Και μόνο από αυτή τη σκηνή φαίνεται αυτή η θέση του σεβασμού και, θα έλεγα, της ταύτισης του Σκορσέζε με τους χριστιανούς. Εκεί δηλαδή φαίνεται φανερά η θέση την οποία παίρνει ο σκηνοθέτης. Επίσης, μία άλλη κρίσιμη στιγμή είναι όταν ο πατέρας Ροντρίγκεζ, ο οποίος ερμηνεύεται με μαγικό τρόπο από τον Άντριου Γκάρφιλντ και ο οποίος ενσαρκώνει με εξαιρετικό τρόπο αυτό το δισυπόστατο που έχει ο χαρακτήρας του, τη θρησκευτική φλόγα, την πίστη του απ’ τη μια, από την άλλη την ευθραυστότητα του προσώπου. Εδώ φαίνεται και η μαεστρία του Σκορσέζε σε σχέση με τον συγγραφέα, ο οποίος ακούει καθαρά και σε αντήχηση τη φωνή του Χριστού. Και όχι τη φωνή της συνείδησης, δηλαδή της δικής του, του πατέρα Ροντρίγκεζ. Εκεί μιλάει ο Χριστός. Μάλιστα, ο Ροντρίγκεζ, εκείνη την στιγμή αποφασίζει -είναι αυτή η στιγμή ας πούμε, η τραγική γι’ αυτόν, για να σώσει την ζωή των άλλων χριστιανών- να πατήσει το σταυρό που του φέρνουν οι βασανιστές του, οι Ιάπωνες, και ακούμε την φωνή του Χριστού που λέει: «Πάτησέ με. Ήρθα στον κόσμο για να με πατήσετε, γι’ αυτό σήκωσα το σταυρό για να σηκώσω και να μοιραστώ τον πόνο, το μαρτύριο, τα βάσανα, τις οδύνες σας». 

Πρέπει, τέλος, να επισημάνουμε ότι ο Σκορσέζε, ακολουθώντας την πρόθεση του Έντο, στο τέλος υποβάλλει στους θεατές ένα κωδικοποιημένο μυστικό -σαν να κλείνει το μάτι στον θεατή-, ότι ο πατήρ Ροντρίγκεζ συνέχισε να ευαγγελίζεται μυστικά ακόμη και στους φρουρούς, οι οποίοι τον υπηρετούσαν. 

Ο Σκορσέζε δεν εγκατέλειψε ποτέ τον πρωταγωνιστή του, δηλαδή τον πατέρα Ροντρίγκεζ, και ο Ροντρίγκεζ ποτέ δεν σταμάτησε να κηρύττει το ευαγγέλιο ανάμεσα στα πρόσωπα που τον συνόδευαν. Τώρα, επιλογικά, θα πω ότι το φιλμ όπως και το βιβλίο είναι έργο πίστης δύο καθολικών, συνειδητών καθολικών, του Έντο και του Σκορσέζε, και όπως έλεγε η επίσης μεγάλη καθολική αμερικανίδα συγγραφέας, Φλάνερι Ο' Κόνορ, εκ των σημαντικών συγγραφέων του εικοστού αιώνα, δεν δραπετεύει και δεν αποφεύγει να μπει σε αυτό το εχθρικό περιβάλλον για να αναμετρηθεί με τους δαίμονες οι οποίοι επιτίθενται θέτοντας την πίστη μας σε δοκιμασία...

π. Πέτρος Μινώπετρος: Ιερέας, σκηνοθέτης, ραδιοφωνικός παραγωγός στο Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος. Έχει σκηνοθετήσει την τηλεοπτική σειρά Κυνηγοί του ουράνιου τόξου (1986), με θέμα την ιστορία του ελληνικού ροκ.