Το άφθαρτο αίτημα για ελευθερία

Η Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε παράλληλα ένα γεγονός παγκόσμιας σημασίας, και για τον λόγο αυτό διατηρεί τη θέση της ως ιστορικό θαύμα μέσα στον χρόνο. Ήταν ο αγώνας του πρώτου ευρωπαϊκού έθνους που κατάφερε να κερδίσει την ανεξαρτησία του. Γιατί «η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμίαν απ’ όσας γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην», έγραφε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, αλλά «ήτον έθνος με άλλον έθνος».

Ένας καταπονημένος από αιώνες υποτέλειας, σκληρής καταπίεσης και διωγμών λαός κατάφερε να συσπειρωθεί και να διεκδικήσει ηθικές αξίες και πολιτικά ιδεώδη. Προέταξε μείζονα διακυβεύματα, όπως η ενίσχυση της εθνικής συνείδησης και το χτίσιμο μιας ισχυρής εθνικής ταυτότητας. Στο επίκεντρο το μέγα πρόταγμα της ελευθερίας ενός λαού, όταν αυτός μάχεται για να προασπίσει τα ιδανικά του:
«Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου επάνω τους αισθάνονται, τότε ζυγόν δουλείας ας έχουσι», γράφει ο Ανδρέας Κάλβος.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του περασμένου έτους, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 200 χρόνων από την εποποιία του 1821 παρακολουθήσαμε με δέος και συγκίνηση μέσα από τις πολυδιάστατες επετειακές δράσεις να αναβιώνουν μνήμες της Επανάστασης και να αποδίδονται τιμές στους αγωνιστές που με τη γενναιότητα και τη δύναμη ψυχής που επέδειξαν, έδωσαν μάχες για την ελευθερία.

Κι αν ο επετειακός εορτασμός ενός θριάμβου είναι επιθυμητός, το 2022με την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή μας έφερε μπροστά στην όχι τόσο επιθυμητή υπόμνηση μιας μεγάλης ήττας. Όμως, όσο πικρή κι αν είναι η απώλεια, όσο επώδυνη κι αν παραμένει η μνήμη της Μεγάλης Καταστροφής,οφείλουμε να τη διατηρούμε ζωντανήως διδαχή της Ιστορίας. Το τραύμα της ήττας στη Μικρά Ασία και του ξεριζωμού του ελληνισμού προσφέρεται για την άντληση χρήσιμων συμπερασμάτων, ιδίως για περίσκεψη και εθνική αυτογνωσία.

Συχνά οι εορταστικές επέτειοι τείνουν να «θαμπώνουν» την αντανάκλαση των ιστορικών γεγονότων, οριοθετώντας την απόσταση του σήμερα από το χθες και ορίζοντας το παρελθόν μόνο ως σημείο αναφοράς προς υπόμνηση.

Καθώς διανύουμε μια περίοδο με ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις, αβεβαιότητα και ρευστότητα, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, δεν είναι μόνο η επέτειος της 25ης Μαρτίου αλλά η ίδια η πραγματικότητα που φέτος τοποθετεί στο πιο ψηλό βάθρο τα μηνύματα του αγώνα του 1821.

Αξίζει να θυμηθούμε ότι η Επανάσταση του 1821 εκδηλώθηκε σε μια εποχή, κατά την οποίαν οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί στην Ευρώπη δεν προδιέγραφαν μία ευνοϊκή για την ελληνική διεκδίκηση εξέλιξη. Παρ’ όλα αυτά, το ελληνικό έθνος ρίσκαρε επιχειρώντας την εξέγερση κατά του τουρκικού ζυγού και αγωνίστηκε με ηρωισμό για την κατάκτηση της ελευθερίας του, την κατοχύρωση της εθνικής κυριαρχίας του. «Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς», έγραφε ο Κολοκοτρώνης. «Ημείς αν δεν είμεθα τρελοί δεν εκάναμεν την επανάστασιν, διατίηθέλαμεν συλλογισθεί πρώτον δια πολεμοφόδια, καβαλαρία μας, πυροβολικό μας, πυριτοθήκες μας, τα μαγαζιά μας, ηθέλαμεν λογαριάσει την δύναμιν την ειδική μας, την τούρκικη δύναμη».

Οι σύγχρονες γεωπολιτικές προκλήσεις και η παρατεταμένη αβεβαιότητα της περιόδου που διανύουμε επαναφέρουν στο προσκήνιο στοιχεία από το πνεύμα του Αγώνα του 1821, που περισσότερο από ποτέ αποδεικνύεται διαχρονικό και επίκαιρο. Τα δεδομένα με τα οποία είναι σήμερα αντιμέτωπη η Ευρώπη, υπό το βάρος μιας πολεμικής σύγκρουσης στο έδαφος της, είναι σαφώς διαφορετικά από αυτά που σφράγισαν τον αγώνα της Ελλάδας για την ελευθερία, αλλά περιέχουν ερωτήματα κρίσιμα για το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και τις ισορροπίες στην περιοχή.

Από την άποψη αυτή, το μήνυμα του 1821 λειτουργεί ως φάρος που φωτίζει την διαχρονική αξία της ελευθερίας και ταυτόχρονα είναι προδιαγραφή που καταδεικνύει τη δυνατότητα να αναδειχθεί η χώρα μας σε παράγοντα σταθερότητας, ασφάλειας και ειρήνης στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου.

Διδάσκει εντέλει η Ιστορία; Η επίμονη και συστηματική εξέταση των μηνυμάτων της μεγάλης νίκης του ’21 και της μεγάλης ήττας του ’22 είναι αυτή που θα ανοίξει και τη συνομιλία με το παρόν. Στα διαχρονικά και άφθαρτα αιτήματα για ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία, δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια, επιβάλλεται να ανατρέξουμε τιμώντας την Εθνική Επέτειο ως χρέος προς την ίδια την Ιστορία μας. Η Ελληνική Επανάσταση ως αδιαπραγμάτευτο γεγονός ελευθερίας, πατριωτισμού και ενότητας περιέχει πολλή δύναμη για να μπορεί να στηρίξει όσα χρόνια κι αν περάσουν αγώνες ελευθερίας. Κι αυτή είναι διαχρονικά η ύψιστη προσφορά του 1821.