Nέα μέτρα και «κόφτες» μετά το μνημόνιο

Η κυβέρνηση Τσίπρα έχει βάλει... όλα τα αυγά της στο καλάθι που η ίδια αποκαλεί «καθαρή έξοδο από το μνημόνιο». Σύμφωνα με το πολιτικό αφήγημά της, λοιπόν, το καλοκαίρι του 2018 τα μνημόνια θα γίνουν παρελθόν, θα έχει ελαφρυνθεί το χρέος και η χώρα θα δανείζεται κανονικά από τις αγορές. Με άλλα λόγια, εάν πιστέψουμε τους κυβερνώντες, η Ελλάδα σε έναν χρόνο από τώρα θα έχει γυρίσει σελίδα, αφήνοντας οριστικά πίσω τις αξιολογήσεις από την τρόικα, την επιβολή μέτρων και βεβαίως τη συρρικνωμένη εθνική κυριαρχία ή, ακριβέστερα, το καθεστώς μεταμοντέρνας αποικίας.

Δυστυχώς για τους Ελληνες, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σκληρή από το κυβερνητικό αφήγημα. Σύμφωνα με το άρθρο 14 του κανονισμού 472/2013 της Ε.Ε., «τα κράτη-μέλη παραμένουν υπό εποπτεία μετά το πρόγραμμα εφόσον δεν έχει εξοφληθεί τουλάχιστον το 75% της χρηματοδοτικής συνδρομής που έχει ληφθεί από ένα ή περισσότερα άλλα κράτη-μέλη, από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης, από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης ή από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας».
Δεδομένου ότι μιλάμε για εξόφληση 132 δισ. ευρώ, είναι προφανές ότι η εποπτεία θα διαρκέσει αρκετές δεκαετίες. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να το αρνηθεί, αλλά αποφεύγει να το αναφέρει υποβαθμίζοντας το περιεχόμενο της εποπτείας. Το ίδιο κάνει για τις υποχρεώσεις που έχει υπογράψει.

Υπενθυμίζουμε ότι πρέπει να παράγεται πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2022 και 2% από το 2022 μέχρι το 2060. Πρέπει, επίσης, να περικοπούν οι συντάξεις από το 2019 και το αφορολόγητο από το 2020 το αργότερο. Εάν παραχθεί πρωτογενές πλεόνασμα πάνω από τον στόχο του 3,5%, αυτό το παραπάνω θα μπορεί να επιστραφεί με τη μορφή αντίμετρων στους πιο αδύναμους της κοινωνίας.

Τι έχουν υπογράψει

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες από την Ευρωζώνη, αυτά που θα ζητηθούν από την Ελλάδα θα είναι πολύ περισσότερα και βαρύτερα. Η κυρίαρχη άποψη αυτή την περίοδο στο ευρωιερατείο είναι ότι το 3ο Μνημόνιο πρέπει να αντικατασταθεί από ένα νέο πρόγραμμα. Για προφανείς λόγους δεν θα ονομαστεί μνημόνιο και δεν θα έχει τυπικώς τη μορφή των προηγουμένων. Θα είναι, ωστόσο, αρκούντως πιεστικό. Θα προβλέπει πρόσθετα μέτρα και κυρίως πρόσθετους κόφτες. Επίσης, θα προβλέπει ένα καθεστώς εποπτείας και τακτικών ελέγχων ασύγκριτα αυστηρότερο από το καθεστώς εποπτείας που ισχύει για όσες χώρες-μέλη χρωστάνε στην Ευρωζώνη.

Το πακέτο αυτό θα ονομαστεί «εθνικές εγγυήσεις» και θα απαιτηθεί από το ευρωιερατείο με το επιχείρημα ότι πρέπει να διασφαλιστεί πως η Ελλάδα θα παραμείνει αυστηρά στις μνημονιακές ράγες. Αυτό δεν θα αφορά μόνο τα δημόσια οικονομικά, αλλά και άλλες πτυχές, κυρίως την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας, τον έλεγχο του τραπεζικού συστήματος και την εκκαθάριση των κόκκινων δανείων με πλειστηριασμούς σπιτιών και εκποίηση επιχειρήσεων. Αν και προς το παρόν δεν έχει οριστικοποιηθεί το πακέτο των «εθνικών εγγυήσεων», το μήνυμα έχει φτάσει στην Αθήνα και γι’ αυτό στην κυβέρνηση κάνουν λόγο για «καθαρή έξοδο από το μνημόνιο». Σύμφωνα με αρμόδια πηγή, ο επιθετικός προσδιορισμός «καθαρή» μπαίνει για να καταδείξει την κατηγορηματική αντίθεση της κυβέρνησης Τσίπρα στις προαναφερθείσες προθέσεις των σκληροπυρηνικών του ευρωιερατείου, οι οποίοι και σε μεγάλο βαθμό διαμορφώνουν την ατζέντα.

Η ίδια κυβερνητική πηγή υποστηρίζει ότι το Μαξίμου έχει στείλει το μήνυμα ότι δεν πρόκειται να δεχτεί τίποτα περισσότερο από όσα έχουν συμφωνηθεί. Μας υπενθύμισε μάλιστα την προ μηνών δήλωση του αντιπροέδρου Γιάννη Δραγασάκη ότι κύκλοι του ευρωιερατείου και του ΔΝΤ θα επιχειρήσουν να βάλουν τρικλοποδιές στην πορεία της Ελλάδας για έξοδο από το μνημόνιο επειδή τη θέλουν σε καθεστώς πλήρους εξάρτησης.

Η «βρώμικη έξοδος»

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, η συνέντευξη του επικεφαλής του EuroWorking Group Τόμας Βίζερ (στο insider.gr) αξιολογήθηκε ως ένα είδος απάντησης των σκληροπυρηνικών του ευρωιερατείου στην ελληνική θέση για «καθαρή έξοδο από το μνημόνιο». Και ενώ ο κ. Βίζερ απέφυγε να μιλήσει συγκεκριμένα, ήταν σαφής όσον αφορά την επιβολή αυστηρής εποπτείας και πιθανότατα νέων μέτρων. Η εν λόγω συνέντευξη ουσιαστικά επιβεβαιώνει τις πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος» και εκ των πραγμάτων προσγειώνει την αισιοδοξία που επικρατεί στο Μαξίμου. Ο Αλέξης Τσίπρας θεωρεί ότι με την έγκαιρη ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης η ελληνική διαπραγματευτική θέση έναντι των δανειστών θα ενισχυθεί. Γι’ αυτό και έδωσε δημοσίως εντολή στους εμπλεκόμενους υπουργούς να τελειώσουν με τα 95 προαπαιτούμενα εντός του Νοεμβρίου, ώστε το κλείσιμο της αξιολόγησης να έχει ολοκληρωθεί το αργότερο εντός του Δεκεμβρίου. Από εκεί και πέρα θα έχουν απομείνει λίγα προαπαιτούμενα για την ολοκλήρωση του 3ου Μνημονίου.

Κατά την ίδια πηγή, από τον Φεβρουάριο - Μάρτιο και αφού θα υπάρχει εικόνα για τα δημοσιονομικά στοιχεία του 2017, θα αρχίσει ατύπως σε επίπεδο Eurogroup, αλλά και σε επίπεδο κορυφής, η άτυπη διαπραγμάτευση για το καθεστώς μετά τη λήξη του 3ου Μνημονίου. Ο πρωθυπουργός ελπίζει ότι θα καταφέρει να αποτρέψει τα σχέδια των σκληροπυρηνικών του ευρωιερατείου. Ποντάρει γι’ αυτό στην υποστήριξη του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν.
Στο Μαξίμου μάλιστα θεωρούν ότι η επικριτική δήλωση Μοσκοβισί για τα μνημόνια εντάσσεται στο πλαίσιο των δηλώσεων του κ. Μακρόν στην Αθήνα, ενώ θεωρούν ότι το Παρίσι προωθεί τον Γάλλο επίτροπο για τη συζητούμενη θέση του υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης.

Οι βαρυσήμαντες γερμανικές  εκλογές

Είναι κοινός τόπος, ωστόσο, ότι πολλά θα εξαρτηθούν από το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών - και πιο συγκεκριμένα από το κυβερνητικό σχήμα που θα προκύψει. Στην Αθήνα ελπίζουν σε κυβέρνηση «μεγάλου συνασπισμού». Μια τέτοια λύση συμφέρει και την Ανγκελα Μέρκελ. Στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, όμως, πολλές φωνές προτιμούν την αντιπολίτευση, θεωρώντας ότι η συγκυβέρνηση με τους Χριστιανοδημοκράτες έβλαψε πολιτικά-εκλογικά το κόμμα τους. Εάν οι Χριστιανοδημοκράτες συνεργαστούν με τους Ελεύθερους Δημοκράτες, η στάση του Βερολίνου θα καταστεί περισσότερο ανελαστική. Υπενθυμίζουμε ότι οι Ελεύθεροι Δημοκράτες έχουν ταχθεί υπέρ του Grexit και υποστηρίζουν ακραίες θέσεις για το ελληνικό πρόβλημα. Δεν αποκλείεται μάλιστα η κυρία Μέρκελ να δώσει σ’ αυτούς το κρίσιμο υπουργείο Οικονομικών, εάν δεν παραμείνει εκεί ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Κι αυτό επειδή η καγκελάριος θα μπορεί να κρύβεται πίσω από την ανελαστικότητα του κυβερνητικού εταίρου της όχι μόνο αναφορικά με το ελληνικό πρόβλημα, αλλά και σε σχέση με τις πιέσεις του Εμ. Μακρόν για τη δρομολόγηση αλλαγών στην Ευρωζώνη. Εάν οι εξελίξεις πάρουν αυτή την τροπή, είναι προφανές ότι η Αθήνα θα βρεθεί αντιμέτωπη με ασφυκτικές πιέσεις να δεχτεί το πρόγραμμα των «εθνικών εγγυήσεων» - και μάλιστα στην αυστηρή εκδοχή του. Μετά και τη συνέντευξη Βίζερ, στο Μαξίμου δεν παραβλέπουν αυτό το ενδεχόμενο.

Η πιθανότητα πρόωρων εκλογών

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες μάλιστα, ο πρωθυπουργός θεωρεί πως, εάν τα πράγματα φτάσουν σ’ αυτό το σημείο, δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να προκηρύξει πρόωρες εκλογές γύρω στον Ιούνιο, όταν θα έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο. Σ’ αυτή την περίπτωση, μάλιστα, κατά τις ίδιες πληροφορίες, θα απευθυνθεί με διάγγελμα στον ελληνικό λαό και θα του εκθέσει την απαίτηση των δανειστών. Θα πει ότι παρά τις δυσκολίες και την ιδεολογικοπολιτική διαφωνία του εκπλήρωσε όλες τις απαιτήσεις του 3ου Μνημονίου, αλλά οι δανειστές επιχειρούν να εγκλωβίσουν την Ελλάδα. Θα καλέσει μάλιστα ευθέως τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης να πάρει θέση με σκοπό να τον εκθέσει πολιτικά. Αν και η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία, στο Μαξίμου έχουν συνείδηση ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να κερδίσουν τις επόμενες εκλογές. 

Κι αν έχουν κάποια ελπίδα, αυτή είναι να στυλώσουν τα πόδια και -όπως μας ειπώθηκε- να αναδείξουν τη διαφορά του ΣΥΡΙΖΑ από τη Ν.Δ. Ακόμα και εάν δεν κερδίσουν τις εκλογές, θα έχουν κάνει μια ηρωική έξοδο, με αποτέλεσμα να συγκρατήσουν μεγάλο μέρος από την εκλογική τους δύναμη και να παραμείνουν κεντρικοί παίκτες στην πολιτική σκηνή. Αντιθέτως, θεωρούν δικαιολογημένα πως εάν αποδεχτούν τις απαιτήσεις των δανειστών για «εθνικές εγγυήσεις», θα έχει τιναχτεί στον αέρα το πολιτικό αφήγημά τους. Εάν καταφέρουν να φτάσουν μέχρι το φθινόπωρο του 2019, θα πάνε στις κάλπες πολιτικά γυμνοί. Σε μια τέτοια περίπτωση θα έχουν θέση σε κίνδυνο και τη θέση τους ως αναμφισβήτητο δεύτερο κόμμα. Προς το παρόν ο Αλέξης Τσίπρας θεωρεί πως τα πράγματα δεν θα φτάσουν στο σημείο ώστε να χρειαστεί η λήψη δραματικών αποφάσεων. Για να αποτρέψει αυτό το σενάριο καλοκαίρι του 2018, δεν περιορίζεται στις οδηγίες για έγκαιρη ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης. Γίνονται δε προετοιμασίες ώστε η Ελλάδα να έχει επιστρέψει εγκαίρως στις αγορές και μάλιστα να έχει συγκεντρώσει μέχρι τότε ένα αποθεματικό ασφαλείας 12 περίπου δισ. ώστε να είναι θωρακισμένη από πιέσεις και να δανειστεί με σχετικά χαμηλό επιτόκιο.

Το παράδειγμα της Πορτογαλίας

Υπενθυμίζουμε ότι η Πορτογαλία, που είναι η πλησιέστερη στην ελληνική περίπτωση, βγήκε από το μνημόνιο αφού είχαν διαμορφωθεί κάποιες προϋποθέσεις. Από το δ’ τρίμηνο του 2013 είχε εισέλθει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και επιπλέον είχε αποκατασταθεί η ανταγωνιστικότητα. Επέστρεψε στις αγορές το 2012 με δοκιμαστική έκδοση ομολόγου (τριετούς διάρκειας με επιτόκιο 5,12%).

Η δεύτερη προσπάθεια έγινε τον Ιανουάριο του 2013. Εκείνη τη χρονιά δανείστηκε συνολικά 13,3 δισ. και κάλυψε το 77% των χρεολυσίων και το 44% των χρηματοδοτικών αναγκών της. Την επόμενη χρονιά δανείστηκε 13,4 δισ. και κάλυψε το 100% των χρεολυσίων και το 49% των χρηματοδοτικών αναγκών της. Εξέδωσε κυρίως δεκαετή ομόλογα με επιτόκια λίγο πάνω από το 6% το 2013 και με μέσο επιτόκιο κάτω του 4% το 2014. Κάνουμε αναφορά στην Πορτογαλία επειδή η κυβέρνηση, με τη σύμφωνη γνώμη του ευρωιερατείου, βαδίζει στα βήματά της. Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος έχει προαναγγείλει σχεδόν δεύτερη έξοδο το φθινόπωρο και κάποιες ακόμα μέχρι το καλοκαίρι του 2018. Τα ποσά που θα αντληθούν, όπως συνέβη και με την προ μηνών έκδοση του πενταετούς ομολόγου, θα χρησιμοποιηθούν αφενός για να αποπληρωθούν παλαιότερα ομόλογα, αφετέρου για να χτιστεί το αποθεματικό.

Ας σημειωθεί ότι η Πορτογαλία είχε δημιουργήσει αποθεματικό ύψους 15,6 δισ. πριν βγει από το μνημόνιο τον Μάιο 2014. Με τον τρόπο αυτό μπορούσε να καλύψει το εναπομείναν δημοσιονομικό έλλειμμα του 2014 και ολόκληρο το εκτιμώμενο δημοσιονομικό έλλειμμα του 2015.

Η ελληνική περίπτωση είναι πιο δύσκολη. Εάν το αποθεματικό προκύψει μόνο από δανεισμό, θα αυξήσει το χρέος ανακυκλώνοντας το πρόβλημα. Θα έπρεπε να δημιουργηθεί κυρίως από το πρωτογενές πλεόνασμα. Από την άλλη πλευρά, όμως, θα είναι αφόρητη αφαίμαξη για την πραγματική οικονομία εάν το πρωτογενές πλεόνασμα το 2017 και τα επόμενα χρόνια υπερβεί τον υπέρμετρα υψηλό στόχο (3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2022 και 2% στη συνέχεια).

Εξοδος στις αγορές ή χρεοκοπία

Η απόφαση του Eurogroup (15 Ιουνίου 2017) προβλέπει την ανάγκη δημιουργίας αποθεματικού προκειμένου να διευκολυνθεί η επιστροφή στις αγορές. Για τον σκοπό αυτό ένα τμήμα των υπόλοιπων δόσεων της δανειακής σύμβασης θα πηγαίνει προς αυτή την κατεύθυνση. Για την πρώτη φορά και για το σχετικά μικρό ποσό των 3 δισ. το επιτόκιο 4,65% είναι λογικό. 
Είναι προφανές ωστόσο ότι τις επόμενες φορές το επιτόκιο θα πρέπει να ακολουθήσει καθοδική τροχιά για να καταστεί σταδιακά βιώσιμη η επιστροφή στις αγορές. Ολα τα δάνεια που θα λήγουν εφεξής θα πρέπει να αναχρηματοδοτούνται με επιτόκια αγοράς που είναι αρκετά υψηλότερα από τα επιτόκια του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Μέχρι το 2022 οι δανειακές υποχρεώσεις της Ελλάδας κινούνται κατά μέσο όρο στο επίπεδο των 9 δισ. και μπορούν να εξυπηρετηθούν. Το 2022 όμως, όταν θα λήξει η περίοδο χάριτος, ο κόμπος θα φτάσει στο χτένι. Εάν δεν αποφασιστούν εγκαίρως επαρκή μέτρα ελάφρυνσης, το φάσμα της χρεοκοπίας θα επανέλθει δριμύτερο.