Οι Γερμανοί...Ξανάρχονται

Ενας από τους πατέρες της Ευρώπης, ο Ζαν Μονέ, πίστευε ότι «οι κρίσεις είναι ο μεγάλος ενοποιητής». Εννοώντας ότι ο μόνος δρόμος για την Ευρώπη είναι, σε περιόδους αναταράξεων, να προχωρεί με μεγάλα βήματα στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Η Ευρώπη ακολούθησε τη συνταγή του Μονέ και προχώρησε. Από τη μεγάλη οικονομική κρίση της δεκαετίας του ’70 ξεπήδησε το σχέδιο της Ενιαίας Αγοράς. Από την κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας και την ένωση των δύο Γερμανιών αναδύθηκε η αρχιτεκτονική του ευρώ και η νομισματική ενοποίηση.

Εκτοτε η Ευρώπη ξέχασε τη συνταγή του Μονέ. Αντιμετώπισε με δειλία και ακραίο συντηρητισμό την παγκόσμια κρίση του 2008-9. Το αποτέλεσμα; Μια χώρα στην έξοδο, η Βρετανία. Τρεις-τέσσερις χώρες, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχία με καθεστώτα ευρωαρνητισμού. Η ανάδειξη του λαϊκισμού με ακραία αντιευρωπαϊκά χαρακτηριστικά σε κεντρική πολιτική δύναμη σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Και ο λογαριασμός δεν έχει κλείσει ακόμη...

Σήμερα η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μια νέα «δίδυμη» κρίση. Από τη μία, μια ανεξερεύνητη ανθρωπιστική κρίση, αυτή της πανδημίας του κορωνοϊού. Και από την άλλη, η απειλή μιας πρωτοφανούς οικονομικής καταστροφής.

Αν κρίνουμε από τις πρώτες ενδείξεις, η συνταγή διαχείρισης απέχει πολύ από τον δρόμο του Ζαν Μονέ. Στη Σύνοδο Κορυφής των «27» την Πέμπτη, η Ανγκέλα Μέρκελ και οι «σωματοφύλακές» της (Ολλανδία, Αυστρία, Φινλανδία κ.λπ.) έστησαν το νέο «τείχος του Βερολίνου» στην πρόταση των «9» για «αμοιβαιοποίηση» του χρέους, μια ιδέα που επαναφέρει στο προσκήνιο την απαγορευμένη συζήτηση για το ευρω-ομόλογο. Μάλιστα, αν αληθεύουν κάποιες πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν στον διεθνή Τύπο, η Μέρκελ εμφανίστηκε είτε να κάνει πλάκα, είτε να την έχει πειράξει η καραντίνα. Αφού ενημέρωσε τους εμβρόντητους «26» ότι γερμανική εταιρεία βρίσκεται κοντά στο εμβόλιο κατά του κορωνοϊού, τους ανακοίνωσε χουβαρντάδικα ότι θα μοιράσει μέρισμα από τα κέρδη στους Ευρωπαίους εταίρους. Εμπρός για την Ευρώπη του ρεφενέ, λοιπόν.

Για να επιστρέψουμε στα σοβαρά, είναι εξαιρετικά αβέβαιο αν στις επόμενες δύο εβδομάδες, όπου οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν να αναζητήσουν λύση, τα πράγματα θα αλλάξουν. Ομως οι περισσότεροι φοβούνται ότι η άρνηση θα οδηγήσει σε τροχιά αποσύνθεσης το ευρωπαϊκό σχέδιο.

Κάτι αλλάζει

Πριν από την εμφάνιση του νέου «τείχους του Βερολίνου» στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., κάτι έμοιαζε να αλλάζει στα μυαλά των Ευρωπαίων αξιωματούχων. Η διεθνής τραγωδία του κορωνοϊού φάνηκε να στέλνει στο περιθώριο την ορθοδοξία της αέναης λιτότητας, των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών και της σκληρής δημοσιονομικής διαχείρισης. Επαναφέροντας στο επίκεντρο μια εναλλακτική οικονομική προσέγγιση, με κύριους άξονες τη δημοσιονομική επέκταση, τις δημόσιες επενδύσεις, την αύξηση της προσφοράς χρήματος στην πραγματική οικονομία. «Ο κεϊνσιανισμός ξαναπαίρνει τη θέση που του αξίζει», έγραψε ο πρώην διευθυντής του «Observer» Γουίλ Χάτον.

Η «Le Μonde» κατέληγε ότι «τα οικονομικά ταμπού της Ευρώπης πέφτουν το ένα μετά το άλλο», συνοψίζοντας έτσι την αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας, την ένεση 1 τρισ. από την ΕΚΤ, τις αποφάσεις της Κομισιόν, τα κολοσσιαία προγράμματα στήριξης της Γερμανίας και την εγκατάλειψη του «σιδερένιου νόμου» των πλεονασματικών προϋπολογισμών.

Η λογική είναι απλή. Αν η Ευρώπη μπροστά στη μεγαλύτερη κρίση του αιώνα επιδείξει αδράνεια, τότε την επόμενη μέρα ποιοι θα μπορέσουν να υπερασπιστούν το ευρωπαϊκό σχέδιο απέναντι σε ένα πανευρωπαϊκό κίνημα «Αγανακτισμένων» που θα αμφισβητούν θεμελιακά την αξία της Ευρώπης; Το «φρούριο» θα καταρρεύσει από τις επιθέσεις των λαϊκιστών γιατί ακόμη και οι «εντός» δεν θα βρίσκουν λογική και επιχειρήματα να το υπερασπίσουν.

Η «Washington Post» περιέγραψε ανάγλυφα το νέο υπαρξιακό δίλημμα της Ευρώπης: «Oύτε το Brexit, ούτε η κρίση του ευρώ, ούτε καραβάνια μεταναστών σε απόγνωση. Η πανδημία του κορωνοϊού μπορεί να αποτελέσει τη μεγαλύτερη πρόκληση στην ευρωπαϊκή ενότητα και το ευρωπαϊκό μοντέλο».

Τα «γεράκια» του Βερολίνου

Δυστυχώς, όλα αυτά δεν φαίνεται να πτοούν τα «γεράκια» του Βερολίνου. Επίδειξη ισχύος ή απλώς αδράνεια; Αγνωστο, αν και λίγη σημασία έχει η ακριβής διάγνωση. Αλλωστε υπάρχει και η προειδοποίηση του Πολωνού υπουργού Εξωτερικών, ότι «φοβάμαι τη γερμανική αδράνεια όλο και περισσότερο από τη γερμανική ισχύ».

Πάντως ό,τι και να ισχύει, η γερμανική αδιαλλαξία απειλεί πλέον να οδηγήσει σε μια κρίση ταυτότητας την Ευρώπη. Σε μια πρόσφατη ανάλυση του Politico αναδεικνύονται με ενάργεια τα τέσσερα «B» που θεμελιώνουν τη γερμανική ακαμψία: η Bundestag (η γερμανική Βουλή), η γνωστή Bundesbank, το Bundesverfassungsgericht (το πανίσχυρο Συνταγματικό Δικαστήριο) και η επιδραστική «Bild».

Ενας επιπρόσθετος κίνδυνος, αν τελικά επιβληθεί η γερμανική ορθοδοξία πάνω από την Ευρώπη, είναι μια δεύτερη κρίση ταυτότητας, η οποία θα πλήξει την καρδιά της Eυρωζώνης: η αμφισβήτηση του ευρώ. Αν το ευρώ αποδεικνύεται στην πράξη ότι είναι απλώς το όργανο για την επίτευξη της γερμανικής κυριαρχίας, μια κρυμμένη και διευρυμένη εκδοχή του γερμανικού μάρκου, δεν είναι φυσικό να ενισχυθούν οι φυγόκεντρες τάσεις;

Θα ήταν ενδιαφέρον να επαναφέρουμε στη μνήμη μας τη γενεαλογία του ευρώ.

Το ευρωπαϊκό νόμισμα ήταν το αποτέλεσμα ενός ιστορικού συμβιβασμού του Χέλμουτ Κολ με τον Φρανσουά Μιτεράν. Μετά το «υπέροχο 1989» και την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η Γερμανία επιδίωκε την ενοποίηση και η Γαλλία επιζήτησε ως αντιστάθμισμα την εγκατάλειψη του μάρκου και τη συμφωνία για το ευρώ. Οπως και τελικά έγινε. «Ο Κολ κέρδισε το σύνολο της Γερμανίας και ο Μιτεράν το μισό ευρωπαϊκό νόμισμα», είχε διαπιστώσει εύστοχα αναλυτής της εποχής.

Αν λοιπόν 30 χρόνια μετά η Γερμανία αντιμετωπίζει το ευρώ ως το νέο εθνικό νόμισμά της, τότε είναι εύλογο πολλοί να προβλέπουν τη σταδιακή εξάρθρωση της αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης.

Η πιο ρεαλιστική διαπίστωση της αντίφασης και των μεγάλων κινδύνων ανήκει σε μια Γερμανίδα. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν προειδοποίησε ότι η Ευρώπη κινδυνεύει από την επιβολή ενός δόγματος του τύπου «Κοιτάμε μόνο την πάρτη μας» («Only-for-me-response»). Προφανώς οι αιχμές είχαν στόχο την πατρίδα της και ειδικότερα τη στενή φίλη και μέντορά της, την Ανγκέλα Μέρκελ.

Δεν είναι βέβαιο ότι η «σιδηρά καγκελάριος» ακούει κανέναν μέσα στην πολιτική καραντίνα που βρίσκεται. Πάντως η Ευρώπη είναι μπρος στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι. Το έθεσε πεντακάθαρα ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα: «Πείτε το όπως θέλετε, Σχέδιο Μάρσαλ ή Σχέδιο Φον ντερ Λάιεν. Αλλά η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως ένα μεγάλο σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης». Ο λογαριασμός κλείνει το αργότερο σε 15 μέρες...