Τα ένοπλα κινήματα αφοπλίστηκαν. Ο ειρηνικός αγώνας αποδίδει

«Η βία είναι η μαμή της Ιστορίας». Δεν υπάρχει επαναστάτης ή δήθεν επαναστάτης και φρικιό που να μην έχει επικαλεστεί τη ρήση του Μαρξ για να δικαιολογήσει πράξεις βίας και καταστροφής, μαζικές ή ατομικές δολοφονίες. Παρ΄όλα αυτά μέχρι τον 20ό αιώνα η ρήση διατηρούσε την απόλυτη ιστορική αλήθεια. Μάρτυρες είναι όλοι οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις της Ιστορίας, από τους Περσικούς Πολέμους και τις ρωμαϊκές κατακτήσεις έως τον εκατονταετή πόλεμο και την κατάκτηση της Αμερικής και την αποικιοκρατία. Αλλά και οι λαοί, στους αγώνες τους για ελευθερία, ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη χρησιμοποίησαν τη βία: από την επανάσταση των δούλων με τον Σπάρτακο και τη Γαλλική Επανάσταση έως την Επανάσταση των Ελλήνων και την εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας.

Ο 20ός αιώνας δεν υπήρξε μόνον η εποχή της βαρβαρότητας δύο παγκοσμίων πολέμων. Υπήρξε ταυτόχρονα και η εποχή της πρώτης σοβαρής και έμπρακτης αμφισβήτησης της αλήθειας για τον ρόλο της βίας στις αλλαγές της ιστορίας. Ο Μαχάτμα Γκάντι και το Εθνικό Κογκρέσο ξεκίνησαν στον Μεσοπόλεμο τον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ινδίας από την αγγλική αποικιοκρατία. Το σπουδαίο σ΄αυτόν τον αγώνα ήταν ότι ο Γκάντι γαλούχησε ολόκληρο το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα με τις ιδέες του ειρηνικού αγώνα και της ειρηνικής αντίστασης στον κατακτητή, αποκηρύσσοντας ρητά και κατηγορηματικά τη χρήση ένοπλης ή άλλης βίας.

Οι αντίπαλοι του Γκάντι προσπάθησαν να υπονομεύσουν και να δυσφημήσουν τις ιδέες του για ειρηνικό αγώνα και ειρηνική αντίσταση, χαρακτηρίζοντάς την ως «παθητική αντίσταση»! Της προσέδιδαν έτσι έναν χαρακτήρα (ανατολίτικης) αδράνειας και μοιρολατρίας, δίνοντας μάλιστα έμφαση στο κατασκεύασμα «παθητική» και υποβαθμίζοντας την έννοια αντίσταση. Ο Γκάντι σε συνομιλίες και συνεντεύξεις του απάντησε απλά στους συκοφάντες του ότι ποτέ δεν μίλησε για παθητική αντίσταση και ότι πάντα μιλούσε για ενεργητική ειρηνική αντίσταση του λαού, που απαιτεί περισσότερο θάρρος, πειθαρχία και πνεύμα θυσίας. Όρος επιτυχίας του ειρηνικού αγώνα ήταν ηξ μαζική συμμετοχή του λαού, πράγμα που σήμαινε ότι ο λαός συστρατευόταν στον αγώνα.

Ο Γκάντι είχε μια πολύ απλή εξήγηση για την αποκήρυξη της βίας από το κίνημα για την ανεξαρτησία. Θεωρούσε ότι αν ο λαός χρησιμοποιούσε τη βία στον αγώνα του θα γινόταν ίδιος με τους εχθρούς του: εξουσιαστικός, καταπιεστικός και διεφθαρμένος. Θα είχε διαφθαρεί εξίσου με τον κατακτητή του. Αποδείχθηκε εύκολα πόσο δίκιο είχε σ΄ αυτή την άποψη. Όλες οι επαναστάσεις σχεδόν είχαν καταλήξει εύκολα στην Αρχή του ενός και της Αυλής του, στη δικτατορία. Εκτός από εκείνες που είχαν σκοπό τη δημοκρατία: η Οκτωβριανή επανάσταση κατέληξε στη δικτατορία του Στάλιν, η κινεζική επανάσταση στη δικτατορία του Μάο, η κουβανέζικη επανάσταση στη δικτατορία του Κάστρο κλπ. Δεν συζητάμε βέβαια για τις αντεπαναστάσεις που είναι στη φύση τους η καταπίεση, η κατάργηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων, τα βασανιστήρια και οι φόνοι.

Ο Γκάντιθ δεν ήταν βέβαια ο πρώτος άνθρωπος που έκανε ειρηνικές διακηρύξεις. Από τον Βίκτορα Ουγκό έως τον Τολστόι είναι δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες οι πασιφίστες και ειρηνιστές. Όλοι τους καταμετρούσαν τα αγαθά αποτελέσματα της ειρήνης και τους θανάτους και τις καταστροφές του πολέμου και της βίας και διακήρυσσαν την ανάγκη της ειρήνης. Το μεγαλείο του Γκάντι βρίσκεται στο ότι με αυτές τις ιδέες περί ειρηνικού αγώνα και αντίστασης καθοδήγησε ένα κίνημα εκατομμυρίων ανθρώπων και πέτυχε τον σκοπό του: την απελευθέρωση και την ανεξαρτησία της Ινδίας. Πολλοί ηγέτες του Κογκρέσου, ανάμεσα στους οποίους και ο Παντίτ Νεχρού, που δεν είχαν την ίδια θρησκευτική αντίληψη για τη μη-βία με τον Γκάντι, την αποδέχθηκαν γιατί βρήκαν«ότι αποδίδει», δηλαδή ότι είναι αποτελεσματική στον αγώνα τους.

Το μεγαλείο, όμως, των ιδεών και της πρακτικής του Γκάντι δεν σταματούν στην απελευθέρωση των Ινδιών με τον ειρηνικό μαζικό αγώνα, αλλά στο γεγονός ότι είχε συνέχεια σε όλες τις ηπείρους.

Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στον αγώνα για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ διακήρυξε την ειρηνική φύση του αγώνα και αποκήρυξε ρητά και κατηγορηματικά τη βία. Γαλούχησε το κίνημα των Μαύρων στον ειρηνικό μαζικό αγώνα, όπου συμπαρατάχθηκαν μαζί τους χιλιάδες Λευκοί ακτιβιστές και εκατομμύρια Λευκοί ψηφοφόροι που έριξαν στα σκουπίδια τη ρατσιστική Κου-Κλουξ-Κλαν. Στο τέλος πέτυχαν με τον νόμο του Λίντον Τζόνσον να αναγνωριστούν τα δικαιώματά τους. Αντίθετα, σε μια χώρα όπλων, όπως οι ΗΠΑ, απέτυχαν οι «Μαύροι Πάνθηρες» και τα άλλα βίαια κινήματα.

Ο Νέλσον Μαντέλα, αν κι έκανε πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα φυλακή στη Νότιο Αφρική, διακήρυξε τον ειρηνικό αγώνα και την ειρηνική αντίσταση στο απαρτχάιντ των ρατσιστών. Ρητά και κατηγορηματικά αποκήρυξε τη χρήση βίας από το απελευθερωτικό κίνημα των Μαύρων κι έφτασε να χωρίσει την πρώτη σύζυγό του που προσπάθησε να συγκροτήσει ένοπλες ομάδες. Με τον μαζικό ειρηνικό αγώνα νίκησε το πιο σκληρό ρατσιστικό καθεστώς και στο τέλος ο ίδιος ο πρόεδρος Ντε Κλερκ αναγκάστηκε να του παραδώσει την εξουσία στη Νότιο Αφρική ως εκπρόσωπο της πλειοψηφίας των Μαύρων. Ως πρόεδρος της Ν. Αφρικής ο Μαντέλα συνέχισε την πολιτική της εθνικής συμφιλίωσης αρνούμενος να εκδικηθεί τους δεσμώτες και βασανιστές των αγωνιστών.

Το κίνημα του ειρην ικού μαζικού αγώνα δεν είχε επιτυχία μόνο στην Ασία, την Αμερική και την Αφρική. Είχε εκτεταμένη εφαρμογή και στην Ευρώπη. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης έγινε σχεδόν αναίμακτα. Όπως αναίμακτα σχεδόν έγινε και η διάλυση της (νεοαποικιακής) ΚΟΜΕΚΟΝ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας και δέκα χώρες της Ανατολικής Ευρώπης προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όλα ήταν αποτέλεσμα μαζικής ειρηνικής αντίστασης και αγώνα σε συνθήκες σκληρής σχεδόν ασιατικής εξουσίας και καταπίεσης. Επίσης, όλα τα ένοπλα επαναστατικά κινήματα της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής (IRA, ETA,Φωτεινό Μονοπάτι, FARG, Σαντινίστας κλπ.) πέταξαν τα όπλα και μετατράπηκαν σε ειρηνικά δημοκρατικά κόμματα...

Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι προϊόν και αποτέλεσμα ειρηνικού διαλόγου και διαβουλεύσεων. Το γεγονός ότι έξι χώρες στην αρχή αποφάσισαν ειρηνικά (και όχι με πόλεμο) να ενώσουν τις τύχες τους είναι θρίαμβος του ειρηνικού, δημοκρατικού κινήματος. Πολύ περισσότερο όταν ανάμεσά τους βρίσκονται και οι δύο χώρες που προκάλεσαν αναρίθμητους πολέμους με κατάληξη τους δύο παγκόσμιους πολέμους και συγκρούσεις. Και ο θρίαμβος της ειρηνικής διαδικασίας έγινε ακόμη μεγαλύτερος όταν ο αριθμός τους πενταπλασιάστηκε σχεδόν κι έφτασαν τις2 28 οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που οι 18 από αυτές έχουν και κοινό νόμισμα, το ευρώ. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωζώνη έγιναν παραδείγματα και μοντέλα για όλες τις μικρές και μεσαίες χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, της Ινδοκίνας κλπ. αν θέλουν να αντισταθούν είτε στις μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Ρωσία αλλά και στην οικονομική δύναμη των πολυεθνικών εταιρειών.

Κατά συνέπεια, με βάση και τις εξελίξεις του 20ου και 21ου αιώνα, η ρήση «Η βία είναι η μαμή της Ιστορίας» πρέπει να τροποποιηθεί και να γίνει: «Η βία δεν είναι η μοναδική μαμή της Ιστορίας». Υπάρχει και ο μαζικός ειρηνικός αγώνας για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση.


*Ο Θάνος Παπαδόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας