Οι παραδόσεις των Ελλήνων και ο οικουμενικός τους ρόλος

Λαός φιλάνθρωπος, ντεμέκ ψυχοπονιάρης που συντρέχει τους κατατρεγμένους, αφού πρώτα τους δώσει στους αρειμάνιους χωροφυλάκους. Επίσης ενίοτε με κουκούλα ή χωρίς κουκούλα καταδίδει τους συντοπίτες του Έλληνες και Εβραίους. Οι Μεγάλοι εκμεταλλεύονται την καλοσύνη του και τον αδικούν και τον προδίδουν και οι πολιτικοί μαθαίνουν κούρεμα στο κεφάλι του που συνήθως είναι … φαλακρό!

Αυτή είναι η αλήθεια. Τη διαλαλούν όλη μέρα οι παρουσιαστές στα κανάλια, την κανοναρχούν κάθε Κυριακή οι παπάδες στις εκκλησίες και οι δάσκαλοι το χειμώνα στα σχολεία. Εμμέσως πλην σαφώς. Επίσης, πολλοί διανοούμενοι μας προτρέπουν να επιστρέψουμε στις παραδόσεις, στον κοινοτισμό και στην ιδιαιτερότητά μας. Για να πραγματοποιήσουμε την οικουμενική αποστολή μας που δεν είναι άλλη από το να εκπολιτίσουμε τον Κόσμο, όλον τον πλανήτη. Αλλά τι εστί κοινοτισμός, τι ιδιαιτερότητα και τι παραδόσεις; Σπάνια οι δοκησίσοφοι διανοούμενοι μας το εξηγούν - έως πότε - και το περιγράφουν. Ας αναλάβουμε λοιπόν, εμείς αυτό το καθήκον. Να εξηγήσουμε και να οριοθετήσουμε.

Ο Κοινοτισμός έλκει την καταγωγή στις πρωτόγονες κοινωνίες που υπήρχαν πριν τη δημιουργία των πόλεων - του άστεως. Οι διανοούμενοι μας όμως αγνοούν αυτήν την πλευρά και μιλούν για τον Κοινοτισμό που αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο και κυρίως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (ή χαλιφάτο της Ιστανμπούλ). Με τη διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση, το Βυζάντιο σιγά - σιγά πήρε το χαρακτήρα ασιατικής αυτοκρατορίας. Στις αγροτικές περιοχές της Αυτοκρατορίας αναπτύχθηκαν κοινότητες που διαχειρίζονταν τα φορολογικά και τα άλλα δοσίματα (προσωπική εργασία κλπ.) που αποκτούσε η Αυτοκρατορία. Η διαχείριση και η διοίκηση των κοινοτήτων γινόταν από συμβούλια όπου κυριαρχούσαν μικροί και μεγάλοι κτηματίες.

Επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Κοινοτικό σύστημα ενισχύθηκε και αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο, έγινε θεσμός. Στο Βυζάντιο, ο αυτοκράτορας και η Αυλή του ήταν Χριστιανοί, όπως και οι υπήκοοί του. Η κοινή θρησκεία έδινε ενότητα και συνοχή σε μια πολυεθνική αυτοκρατορία και συγκάλυπτε τις υπαρκτές διαφορές των κοινωνικών τάξεων και ομάδων. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ο χαλίφης (αυτοκράτορας) και η Αυλή του ήταν Μουσουλμάνοι. Οι υπήκοοί του όμως που ήταν δύο ή τριών ειδών θρησκείες - μιλέτια: Οι Μουσουλμάνοι Οθωμανοί το κυρίαρχο μιλέτι και οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι (Έθνη δεν υπήρχαν ακόμη) ήταν υπόδουλα μιλέτια. Οι Κοινότητες για τους Χριστιανούς και τους Εβραίους ήταν θεσμοί που διευκόλυναν την επιβίωσή τους σε εχθρικό καθεστώς εξουσίας.

Η διαχείριση και η διοίκηση των κοινοτήτων γινόταν από τις δημογεροντίες, όπου συμμετείχαν μικροί και μεγάλοι κτηματίες και παπάδες. Σε επίπεδο επαρχίας την εξουσία και την αντιπροσώπευση των υπόδουλων Χριστιανών είχαν οι μεγάλοι κτηματίες, οι επίσκοποι και οι ηγούμενοι μοναστηριών. Οι κοτζαμπάσηδες είναι προϊόν αυτού του Κοινοτικού συστήματος αντιπροσώπευσης και κοινωνικής οργάνωσης, όπου οι μοναδικοί συντελεστές της παραγωγής ήταν το έδαφος (γη) και η ανθρώπινη εργασία. Όποιος κατείχε το έδαφος λοιπόν κατείχε και την εξουσία και η γη όλη στην επικράτεια των Οθωμανών ανήκε στον σουλτάνο, που την παραχωρούσε σε Τούρκους και Έλληνες είτε με ενοίκιο είτε για υπηρεσίες που του παρείχαν κλπ. Οι κοτζαμπάσηδες ήταν νομείς κατά παραχώρηση και όχι ιδιοκτήτες της γης. Οι μόνοι ιδιοκτήτες εδάφους εκτός από τον σουλτάνο ήταν τα εκκλησιαστικά ιδρύματα: μεντρεσέδες, ιμαρέτια, μοναστήρια ισλαμικά και χριστιανικά, τζαμιά, ναοί κλπ. Σε επίπεδα επαρχίας την εξουσία πάνω στους Χριστιανούς και την αντιπροσώπευση απέναντι στους κατακτητές την είχαν οι μεγαλοκτηματίες και οι κοτζαμπάσηδες, μαζί με τους επισκόπους και τους ηγούμενους μοναστηριών.

Στις πόλεις όπου δεν μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο το οριζόντιο κοινοτικό σύστημα με τους προύχοντες και τις δημογεροντίες υπήρχε κι ένα κάθετο σύστημα αντιπροσώπευσης κι εξουσίας, επικουρικά, το σύστημα των συντεχνιών (σινάφια η εσνάφια). Οι συντεχνίες είχαν ακόμη πιο αυστηρή οργάνωση και ιεραρχία, όπως πρωτομάστορας, μάστορες, τεχνίτες, μαθητευόμενοι κλπ. Τις συμφωνίες, τη διαχείριση και τη διοίκηση (εξουσία) των συντεχνιών την είχαν συνήθως οι πρωτομάστορες. Επρόκειτο για μια παράλληλη και κάτω από τη δημογεροντία εξουσία. Γνωστές συντεχνίες, που μερικές κρατάνε από το Βυζάντιο, ήταν των χαλκοματάδων (χαλκέων), χτιστάδων, γανωτήδων, σαμαράδων, σιδεράδων κλπ.

Η πολιτική και κοινωνική οργάνωση των Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας είναι ένα μέρος της παράδοσης του κοινοτισμού. Άλλο μέρος της παράδοσης είναι τα ήθη και τα έθιμα του χώρου, τα δημοτικά τραγούδια και οι χοροί, όπως και η παράδοση της ορθόδοξης εκκλησίας για τους γάμους, τα βαφτήσια, τις κηδείες, τα ευχέλαια κλπ. Μέσα στο πλαίσιο της φτώχειας, της δυστυχίας, της πείνας, των επιδημιών, της αγραμματοσύνης, του αναλφαβητισμού και των νεογέννητων που πέθαιναν τα εννιά (9) στα δέκα (10) δεν υπήρχε φως και ελπίδα. Το μόνο φως ήταν οι Προφητείες του Αγαθάγγελου (1750) ότι μια μεγάλη Δύναμη (το ξανθόν γένος) θα μας απελευθερώσει από τη σκλαβιά των Τούρκων και τη δυστυχία. Κι έτσι θα δημιουργούσαμε μια χριστιανική αυτοκρατορία που θ' αποκαθιστούσε τον οικουμενικό χαρακτήρα κι αποστολή του Ελληνισμού!
Αυτός, ήταν για τους Έλληνες ο αιώνας των Φώτων και του Διαφωτισμού, της Αναγέννησης, της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης και του Ορθολογισμού. Οι Προφητείες σε παραπλήσια εκδοχή επανεμφανίστηκαν στον καιρό του Όθωνα από τον Παπουλάκο, που δημιούργησε μάλιστα και κίνημα με ενόπλους: Αλλά και στον 20ο αιώνα οι Προφητείες επανήλθαν με τον μοναχό Παΐσιο. Τελευταία φορά ακούσαμε τις προφητείες πέρυσι στην πλατεία Συντάγματος στη συγκέντρωση για τη Β. Μακεδονία, από τον Καλόγερο κάποιας Μονής του Άθω που ζήτησε από τις Μεγάλες Δυνάμεις "να απελευθερώσουν την Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία από τους Τούρκους" και να μας τα χαρίσουν, προφανώς για να επανιδρύσουμε το Βυζάντιο!

Να λοιπόν που η Βυζαντινή και Οθωμανική παράδοση είναι παρούσα και κραυγάζουσα στην πνευματική, κοινωνική και πολιτική ζωή των Ελλήνων. Όσο για την ιδιαιτερότητα και την ιδιομορφία των Ελλήνων έχουμε ακόμη για να φάνε και οι … γάτες. Παράδειγμα, οι κοτζαμπάσηδες της Τουρκοκρατίας έγιναν κοτζαμπάσηδες της πολιτικής. Ποιος μπορεί να μετρήσει τις βουλευτικές έδρες που περνάνε από πατέρα σε γιο κι από γιο σε εγγονό; Ποια άλλη χώρα μπορεί ν' αντέξει τόσο νεποτισμό; Ποια άλλη χώρα στον κόσμο κατόρθωσε μέσα σε λιγότερα από 200 χρόνια να κάνει επτά εμφύλιους πολέμους και πέντε χρεοκοπίες; Ποια άλλη χώρα κατάφερε με το 85% των κοινωνικών δαπανών να χρηματοδοτεί απατεώνες, κομματόσκυλα, φίλους και συγγενείς, δημόσιους υπαλλήλους και μόνο το 15% να πηγαίνει στους πραγματικούς δικαιούχους; Ποια άλλη χώρα δανείστηκε και σπατάλησε 450 δισ. ευρώ για να διορίζει δημόσιους υπαλλήλους και να δίνει μεγάλες συντάξεις σε ανθρώπους που δούλεψαν μόνο 15 - 25 χρόνια και σε άγαμες θυγατέρες; Ποια... Δεν έχει τέλος ο κατάλογος της ιδιαιτερότητας και της ιδιομορφίας των Ελλήνων.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Ο Θάνος Παπαδόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας