Η πανδημία της νόσου του κορωνοϊού 2019 (COVID-19) έχει λάβει το χαρακτήρα μιας κρίσης με σημαντική επιρροή στις πληθυσμιακές ομάδες ανά ήπειρο.
Πέραν του αδιαμφισβήτητου -οικουμενικού- αντικτύπου στις ζωές των ανθρώπων, η τρέχουσα πανδημία έχει επίδραση και στο περιβάλλον. Επισημαίνεται ότι η προαναφερθείσα επίδραση δεν έχει μόνο αρνητικό πρόσημο, αλλά εμπεριέχει και ψήγματα αισιοδοξίας.
Σύμφωνα με την έκθεση «Ζωντανός Πλανήτης 2020» (‘Living Planet 2020’) της διεθνούς οργάνωσης WWF: «Παρόλο που η προέλευση του COVID-19 παραμένει αβέβαια, το 60% των εμφανιζόμενων μεταδοτικών νόσων προέρχεται από τα ζώα…Γνωρίζουμε ότι οι πρόσφατες μεταδοτικές νόσοι συνδέονται με τη μεταβολή της χρήσης γης, την εντατικοποίηση της γεωργίας και τη βιομηχανία τροφίμων» (σελ. 76, 82). Διαφαίνεται, λοιπόν, ότι η αυξανόμενη καταστροφή της φύσης απειλεί τόσο τους πληθυσμούς της άγριας ζωής του πλανήτη –που παρουσιάζουν δραματική μείωση, της τάξεως του 68% από το 1970 έως το 2016– όσο και την ανθρώπινη υγεία, την επισιτιστική ασφάλεια και εν τέλει όλες τις πτυχές της ζωής μας.
Βιοποικιλότητα
Κατά τη διάρκεια του γενικού ή μερικού απαγορευτικού (αγγλιστί lockdown), παρατηρήθηκε ότι οι μειωμένες ανθρωπογενείς διαταραχές συνέβαλαν στην ανάκαμψη των οικοσυστημάτων, καθώς και στη δημιουργία νέων βιοθέσεων για τα διάφορα είδη. Δέον κρίνεται να επισημανθεί ότι συνεχίζονται να διεξάγονται έρευνες για την αλληλεξάρτηση των ειδών με τον άνθρωπο και κατ’ επέκταση την αντίδραση των φυτικών και ζωικών οργανισμών στην ανθρωπογενή διαταραχή, αναλόγως του μεγέθους της. Ωστόσο, η διατήρηση της βιοποικιλότητας παραμένει αδιαπραγμάτευτη επιταγή ώστε να προστατευτούν η ανθρώπινη υγεία, η ευημερία και η ασφάλεια. Η συνεισφορά της τεχνολογίας και της οικονομίας στην κατεύθυνση αυτή δεν αρκεί, διότι η σημαντικότερη προϋπόθεση είναι η αλλαγή του τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης του φαγητού σε συνδυασμό με τη βιώσιμη διαχείριση και διατήρηση της φύσης.
Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου
Η πανδημία έχει άμεσο αντίκτυπο στη χρήση της ενέργειας και στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Επί παραδείγματι, ο τομέας των μεταφορών είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την προαναφερθείσα διαπίστωση, καθώς η χρήση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και των οχημάτων ακολούθησε φθίνουσα πορεία λόγω των περιοριστικών μέτρων κυκλοφορίας συγκριτικά με την αντίστοιχη καταγραφή πριν την πανδημία. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση Οδικών Μεταφορών (IRU), αναμένεται μείωση της τάξεως του 57% των οδικών μεταφορών στην Ευρώπη για το έτος 2020 σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Ανάλογα είναι τα ευρήματα και για τις αεροπορικές μεταφορές, καθώς σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση Αερομεταφορών (IATA), υπολογίζεται πτώση 65,2% στην Ευρώπη. Ωστόσο, η τρέχουσα πραγματικότητα «ευνόησε» τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που μειώθηκαν κατά 8,8 % το διάστημα Ιανουάριος-Ιούνιος 2020.
Αξιοσημείωτη είναι και η μείωση της παγκόσμιας ζήτησης ενέργειας κατά 6% κατά τη διάρκεια της πανδημίας, βάσει των στατιστικών στοιχείων του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IAE). Η εν λόγω εξέλιξη θα μπορούσε να έχει βαρυσήμαντο ρόλο στην προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επιτύχει 20% μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, 20% βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και 20% της ενέργειάς της να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (πακέτο μέτρων 2020).
Ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα
Η βελτίωση της ποιότητας του αέρα, ειδικότερα σε ορισμένες από τις πιο επιβαρυμένες πόλεις του πλανήτη, συγκαταλέγεται στα έκδηλα θετικά αποτελέσματα της πανδημίας, έστω και βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα. Σαφέστερα, οι συγκεντρώσεις του διοξειδίου του αζώτου, που ανήκει στους πιο επιβλαβείς ατμοσφαιρικούς ρύπους για την ανθρώπινη υγεία, παρουσίασαν μείωση σε πολλές Ευρωπαϊκές πόλεις όταν τα σχετικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας εφαρμόστηκαν. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω συγκεντρώσεις μειώθηκαν αισθητά στα μεγάλα αστικά κέντρα που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία, όπως το Μιλάνο της Ιταλίας.
Επιπροσθέτως, οι κάτοικοι των πόλεων είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν τα οφέλη της ελαττωμένης ηχορύπανσης εξαιτίας της περιορισμένης κίνησης στους δρόμους. Η περίπτωση της Αθήνας αναφορικά με τις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου είναι ενδιαφέρουσα, διότι ενώ υπήρξε μια έντονη μείωσή τους στην αρχή της εφαρμογής των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, εν τέλει επανήλθαν στα προ-κορωνοϊού επίπεδα λόγω της επιστροφής στις αγορές ως επακόλουθου των δειγμάτων καλυτέρευσης.
Πλαστικά
Η χρήση πλαστικού αυξήθηκε δραματικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μέσω της υψηλής ζήτησης ιατρικών μασκών, γαντιών και αντισηπτικών. Επιπλέον, η παροχή υπηρεσιών τροφοδιανομής και κατ’ οίκον (αγγλιστί, delivery και take-away) από τα εστιατόρια συνέτεινε στην αύξηση των πλαστικών μιας χρήσης, όπως μαχαιροπίρουνα, πιάτα, καλαμάκια, περιέκτες τροφίμων και κυπελάκια ποτών από φελιζόλ. Κατά συνέπεια, η παραγωγή, η χρήση και η απόρριψη των πλαστικών επανέρχεται στο προσκήνιο της συζήτησης για ανάπτυξη βιώσιμων πρακτικών διαχείρισής τους και κατ’ επέκταση για την προστασία του περιβάλλοντος. Καταληκτικά, τα γενικά ή μερικά απαγορευτικά που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου του κορωνοϊού 2019 δύνανται να έχουν θετική επίδραση στο περιβάλλον, μολονότι παροδική. Είναι εφικτό να υπάρξουν οφέλη μονιμότερου χαρακτήρα, αλλά απαιτείται πολιτική βούληση για την υιοθέτηση μέτρων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Πηγές:
1. European Environment Agency. (2020). COVID-19 and Europe’s environment: impacts of a global pandemic. Briefing report no 13/2020. DOI: 10.2800/626706
2. Liu, Z., Ciais, P., Deng, Z. et al. (2020). Near-real-time monitoring of global CO2 emissions reveals the effects of the COVID-19 pandemic. Nat Commun, 11(6292). 1-12. DOI: 10.1038/s41467-020-20254-5
3. WWF. (2020). Living Planet Report 2020 – Bending the curve of biodiversity loss. ISBN: 978-2-940529-99-5