Οι εργασιακές σχέσεις μετά την πανδημία

Ομως ταυτόχρονα οδήγησε σε δεκάδες εκατομμύρια απολύσεις ή αναγκαστική αργία εργαζομένων σε όλο τον κόσμο, εντείνοντας την επισφάλεια και διογκώνοντας το πρεκαριάτο, την τάξη των εργαζομένων που βιώνουν ένα μόνιμο καθεστώς αστάθειας ως προς την κοινωνική θέση και την εργασιακή τους κατάσταση, στην οποία περιλαμβάνονται και ο νέοι εργαζόμενοι σε ευέλικτες μορφές απασχόλησης. Αυτή την «τάξη» έπληξε περισσότερο η πανδημία, οξύνοντας παράλληλα τα φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού.

Αν οι τεχνολογικές και διαχειριστικές μεταμορφώσεις της εργασίας στην αναδυόμενη διαδικτυακή επιχείρηση αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα μέσω του οποίου ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η παγκοσμιοποίηση επηρεάζουν γενικά τις κοινωνίες, η πανδημία επιτείνει και επιταχύνει αυτή την εξέλιξη. Η τηλεργασία δεν αποτελεί μια καινοφανή μορφή απασχόλησης. Ο δεύτερος ψηφιακός μετασχηματισμός βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη όταν εκδηλώθηκε η πανδημία. Η εξάπλωση της ψηφιοποίησης και της αυτοματοποίησης στον τομέα των υπηρεσιών συμβαδίζει με τους μετασχηματισμούς που συντελούνται στις εργασιακές σχέσεις κατά τη μεταφορντική εποχή. Ευέλικτες μορφές απασχόλησης, νέοι όροι εργασίας, νέοι εργασιακοί κίνδυνοι, υποχώρηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, νέες μορφές οργάνωσης της συνδικαλιστικής δράσης είναι ορισμένες όψεις αυτών των μετασχηματισμών.

Η διευρυνόμενη ψηφιοποίηση στην απασχόληση, σε συνάρτηση με τις νέες εργασιακές σχέσεις, διαμορφώνει ένα νέο τοπίο στον κόσμο της εργασίας, του οποίου τα χαρακτηριστικά δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί επαρκώς. Η πανδημία επιτάχυνε την εξάπλωση της τηλεργασίας, της εργασίας μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας και της νομαδικής εργασίας, διαταράσσοντας το παραδοσιακό μοντέλο οργάνωσης της εργασίας. Σε ορισμένες μορφές τους η τηλεργασία και η ευέλικτη απασχόληση δεν καλύπτουν τον εργαζόμενο με τις προστατευτικές ρυθμίσεις του Εργατικού Δικαίου, με συνέπεια την εργασιακή ανασφάλεια.

Η «κινητή εργασία» και η ψηφιακή ανα-οριοθέτηση της εργασίας χαρακτηρίζονται από την απεριόριστη διαθεσιμότητα του εργαζομένου, την εξαφάνιση του ελεύθερου χρόνου του και τους κινδύνους ψυχοσωματικής εξουθένωσης και ολοκληρωτικής επιτήρησης των εργαζομένων.

Η μείωση του χρόνου εργασίας και η ελαστικοποίησή του, η ανάπτυξη ευέλικτων μορφών εργασίας, η χρηματοδότηση ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, ιδίως μέσα από την προώθηση της πρόσβασης σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης των ανέργων, καθώς και η παροχή κινήτρων στον ασφαλιστικό και τον φορολογικό τομέα για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας συνιστούν μια σημαντική όψη της αναδιοργάνωσης του κοινωνικού κράτους. Η πανδημία εντατικοποίησε την ανάπτυξη αυτών των πολιτικών.

Μετά την πανδημία συνεχίζουν να κερδίζουν έδαφος οι απορρυθμιστικές τάσεις, που διεκδικούν την περαιτέρω ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση των κοινωνικών υπηρεσιών και την ενίσχυση των προγραμμάτων «εργασιακής προώθησης», ως αντισταθμίσματος των κοινωνικών παροχών, εγκαταλείποντας στην πράξη το αίτημα της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις, όπου το κοινωνικό κράτος αμφισβητείται ως προς την ικανότητά του να καλύψει τους νέους κοινωνικούς κινδύνους αλλά και να αντλήσει επαρκείς πόρους για τη χρηματοδότησή του στο πλαίσιο του μεταφορντικού μοντέλου, η πανδημία επιτείνει την επισφάλεια και ωθεί τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις στην περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων.